vidu ankaŭ la klarigojn
al

   I.

al

          Prepozici·o, kies senc·oj kaj funkci¹·oj est·as:

        1.

              a)
                      Esprim·i direkt·on per orient·il·o, nom·e tiu·n direkt·on
                      en kiu situ⁸·as la koncern·a objekt·o: pord·eg·o, turn·it·a
                      al nord·o ; direkt·u vi·ajn okul·ojn al okcident·o ;
                      ek·ir·u en la dezert·on sur la voj·o al la Ruĝ·a Mar·o ;
                      lev·i la okul·ojn al la ĉiel·o ; rigard·i al la soldat·oj
                      ; [la] agl·oj […] lev·iĝ·is renkont·e al la sun·o ; la
                      sun·o klin·iĝ·is al la okcident·o ; li·a vizaĝ·o est·as
                      turn·it·a al la fenestr·o ; li dir·is, turn·ant·e si·n al
                      la kolekt·iĝ·int·a popol-amas·o […] ; klin·iĝ·ant·e al la
                      pal·a vizaĝ·et·o [de la] infan·o ; la kongres·o est·as en
                      bon·a voj·o al efektiv·iĝ·o; intenc·oj al bon·o kaj ne al
                      mal·bon·o .

              b)
                      La cel·o de mov·o, ag·o, sent·o, pens·o, vol·o: frap·i al
                      la pord·o ; mi ir·as nun al la onkl·o ; kur·i al Nil⁽⁺⁾·o ;
                      [la] ŝip·o […] vetur·is al Norveg⁸·uj·o ; ni prefer·e
                      vetur·u al la sabl·a kav·o kaj promen·ad·u ; la vir·oj de
                       ven·is en Gilgalon, por ir·i renkont·e al la
                      reĝ·o ; nun ili ven·is al la lern·ej·o, kaj kiam ili
                      est·as en la klas-ĉambr·o, ili ne rajt·as inter·parol·i ;
                      [li] ir·is al la lern·ej·o kaj rest·is tie kiel lern·ant·o
                      ĝis li ating·is si·an dek-kvar·an jar·on ; ven·os al vi
                      mizer·o ; mi apog·os mi·n al ili ; ĝi apog·is si·n al la
                      mur·o ; vi·a kor·o si·n tir·u ne al pek·ul·oj ; river·et·oj
                      flu·as al river·oj ; anstataŭmi vetur·as London·ononi pov·as tre bon·e dir·imi vetur·as al London·o“ .

                      Rim. 1: Se tem·as pri ating·a mov·o, tiam la koncern·an
                      senc·on pli preciz·e esprim·us ali·aj prepozici·oj: ven·i
                      {en} teatr·on, vetur·i {ĝis} la urb·o-centr·o, ven·u {ĉe}
                      mi·n, ĉaralne nepr·ig·as ating·on de la cel·o,
                      kvankam ja est·as tradici¹·e (mis)uz·at·a anstataŭ _ĉe +
                      akuzativ·o_ laŭ kutim·o de divers·aj lingv·oj: „_Al_
                      ordinar·e montr·as nur la cel·ad·on, la voj·on al iu
                      lok·o, dum la akuzativ·o pov·as en·hav·i en si ankaŭ la
                      ide·on de ating·o de la cel·o; sekv·e la fraz¹·o la mus·o
                      kur·is al sub la lit·o montr·us, ke la mus·o kur·is en la
                      direkt·o al sub la lit·o, sed pro ia kaŭz·o ĝi ne
                      ating·is la lok·on sub la lit·o,  almenaŭ ni ne vid·is
                      tiu·n ating·on“ .

                      Rim. 2: Est·as senc·a diferenc·o inter fizik·a cel·o en
                      la spac·o: ir·i en la preĝ·ej·on, kongres·ej·on,
                      restoraci·on kaj aranĝ·o: ir·i al la mes·o, al la
                      Kongres·o, al la tag-manĝ·o. Rezult²·e de la unu·a mov·o
                      oni est·as _en_ la koncern·a lok·o (en la preĝ·ej·o, en
                      la kongres·ej·o); rezult²·e de la du·a oni _ĉe·est·as_ la
                      koncern·an aranĝ·on (la mes·on, la kongres·on). Kiam
                      tem·as pri la aranĝ·o, la prepozici·o al ĉiam est·as
                      ating·a, ĉar ne senc·as parol·i pri spac·a direkt·o en la
                      mond·o de soci³·aj aranĝ·oj; oni  pov·as demand·i:
                      _kie·n_ vi ir·as al mes·o? (t.e. en kiu·n preĝ·ej·on).

                      Rim. 3: _Al_ montr·as kelk+foj·e la rezult²·on de mov·o:
                      dis·romp·i vaz·on al pec·oj (pli bon·e „ {en} pec·ojn“).

                Prepozici·aj kun·aĵ·oj: {al antaŭ} , {al mal·antaŭ} , {al
                apud} , {al ĉe} , {al ĉirkaŭ} , {al ekster} , {al en} ,
                {al inter} , {al post} , {al sub} , {al super} , {al sur}
                , {al trans} {de^1}

        2.
                Form·i analiz¹·an {dativ·on} : nenio mank·as al ni ; ankoraŭ
                neniu plaĉ·is al ĉiu ; per si·a vigl·a imag·o prezent·i al si
                la plej strang·ajn bild¹·ojn ; ŝi lav·is la pied·ojn al si·a
                nov·a sinjor·in·o ; akr·aj fajr·o-ŝton·oj […] tranĉ·is al ĝi la
                pied·ojn ; kio far·iĝ·is al la korp·o de la gard·ist·o ? [ili]
                dezir·as mal·bon·on al mi·a sinjor·o ; mi ne hav·as plu kuraĝ·on
                prezent·i al vi mi·an pet·on ; li […] sub·met·is si·n al la
                just·e juĝ·ant·a ; neniu pov·os kontraŭ·star·i al vi ; [tio]
                est·os pardon·it·e al li ; elegant¹·a manier·o, por akir·i al si
                favor·on ; li far·is al li miks+kolor·an vest·on ; mi aranĝ·is
                al mi ĝarden·ojn ; mi kolekt·is al mi arĝent·on ; ili […]
                pret·ig·as al si manĝ·aĵ·on ; ŝi mal·ferm·as si·an man·on al la
                mal·riĉ·ul·o ; mul·o, al kiu oni dev·as katen·i la buŝ·on ; la
                brut·ojn ili rab·is al si ; urs·in·o al kiu est·as rab·it·aj ĝi·aj
                infan·oj ; bon·e est·as al tiu, kiu observ·as la leĝ·ojn ; al
                mal·riĉ·ul·o ov·o kiel al riĉ·ul·o bov·o .

                Rim. 1: La parol·ant·oj de la lingv·oj perd·int·aj dativ·on, ĉe
                la verb·oj ne·transitiv²·aj oft·e anstataŭ·ig·as ĝi·n per
                akuzativ·o; kaj tiu·n anstataŭ·ig·on oni oft·e vid·as ankaŭ en
                Esperant·o, precip·e ĉe la verb·oj {dank·i} , {help·i} ,
                {kompat·i} , {obe·i} _iu·n_  _al iu_.

                Rim. 2: PV rimark·ig·as: „Post kelk·aj verb·oj oni trov·as, 
                ĉe  , uz·on de _al_ tut·e kontraŭ·en al la ver·a
                senc·o: demand·i, pet·i io·n al iu. Tia uz·o, influ·at·a de
                naci·ism·oj, est·as evit·ind·a.“ Mi ne opini·as tiu·n uz·onkontraŭ·a al la ver·a senc·o“: ĝi est·as konform·a al la senc·o
                de dativ·o (kvankam ja ne·kutim·a en Esperant·o; ĉe la
                indik³·it·aj verb·oj pli bon+stil·aj est·us {de^1} , {dis~de} ).

        3.
                Indik³·i atribut³·on, destin¹·on, aparten·ec·on: aplik³·i teori·on al
                la praktik·o; [la] ide·o […] konven·us al bon+kor·a burĝ·o ;
                [ili] ne pov·as sen mal·just·ec·o aplik³·i al ili ali·ajn vort·ojn
                krom […]: Di·o, pardon·u ili·n, ĉar ili ne sci·as, kio·n ili
                far·as! ; li ne al·kutim·ig·is si·an kor·on al serĉ·ad·o de la
                Etern·ul·o ; trink·ig·u al li akv·on ; kondamn·it·aj al mort·o ;
                sankt·a al la Etern·ul·o; ; pret·a al ĉio; al mi aparten·as
                fort·o ; ĉio bon·a est·as al vi·a dispon·o ; knab·o las·it·a al si
                mem ; vi pren·os ŝi·n al vi .

        4.
                Rilat·ec·o: la mal·am·o, kiu·n li ek·sent·is al ŝi ; ĉu […] ili
                vol·as rilat·i al tia frenez·ul·in·o ? Kristofor⁽⁺⁾·o komenc·is
                sopir·i al (pri) pli da sun·o en si·a unu+form·a est·ad·o ; en
                ĉio mi pov·as fid·i al vi ; mi·a abomen·o al tiu knab·in·o
                komenc·as mal·fort·iĝ·i ; terur·a est·as vi·a inklin·o al la
                milit·o ; vi plen·um·os tiu·n sankt·an dev·on al la ŝtat·o kaj al
                la di·oj ; vi montr·iĝ·is favor·a al mi ; ni est·is sklav·oj al
                faraon⁽⁺⁾·o ; la tromp·iĝ·o, kaŝ·it·a al mi person·e, hav·us tre
                mal·grand·an signif·on ; ili est·as mal·amik·oj al vi per si·a
                insid·o ; li·a edz·in·o […] est·is mal·bon·a al ĉiu ; mal·fort·a
                person·ec·o, tamen eg·e sever·a al la fil·o ; Herb-en·o silent·is,
                konfuz·it·e de tiu sagac·ec·o de sent·o, mult·e super·a al la
                logik¹·o ; li ŝajn·ig·is si·n fremd·a al ili kaj parol·is kun ili
                mal·afabl·e ; pro am·o al la kandel·o kat·o lek·as la
                kandel·ing·on ; ven·is fin·o al mi·a latin⁽⁺⁾·o ; ne est·as
                pied-ir·ant·o koleg·o al rajd·ant·o . {kun} , {kontraŭ} , {por}
                , {pri}

        5.
                Adici²·o, komplet²·ig·o: ni al·don·u al ĝi ankoraŭ unu
                ingredienc⁶·on ; pren·u ankoraŭ unu lign·on, kaj skrib·u sur ĝi
                […], al·ig·u ili·n al vi unu al la ali·a ; li al·don·u al ĝi
                kvin·on·on de la valor·o ; al·don·iĝ·os al vi jar·oj da viv·o .
                {plus⁸}

        6.
                Gramatik·an rilat·on inter substantiv·o el verb·a de·ven·o 
                kun verb·a signif·o kaj ties objekt·a komplement²·o: plaĉ·is al
                li propr·a+person·e far·i la propon·on […] pro estim·o al la
                valor·oj de vi·a person·o ; tiu rigard·ad·o al la lingv·o kiel
                natur·a, biologi¹·a aper·aĵ·o ; mi·a antaŭ·parol·o al la german·aj
                vort·ar·oj ; li el·ir·is kontent·eg·a pri la akcept·o al li
                far·it·a ; zorg·i pri la observ·ad·o al la religi·a leĝ·o ; opon⁸·o
                al ĉiu·j social²·aj re·form·oj ; unu el la eŭnuk²·oj [la reĝ·o]
                destin¹·is por serv·ad·o al ŝi ; [li] vizit·is sud·an Arizon⁽⁺⁾·on
                kiel sign·o de sub·ten·o al la tie·aj ekster·leĝ·aj privat·aj
                milici⁽⁺⁾·oj ; atest·ant·o kontraŭ […] tiu·j, kiu·j est·as
                mal·just·aj en la pag·ad·o al dung·it·o ; halt·ig·i la rub-poŝt·on
                […] per mal·permes·o al la fi·ul·oj send·i .

                Rim.: Laŭ PV, „tiu uz·o de _al_ por anstataŭ·i post
                substantiv·o la akuzativ·on, kiu est·us normal¹·a post la
                respond·a verb·o, est·as tre util·a por evit·i la dub·a+senc·ec·on
                de la prepozici·o _de_.“ Tamen, for·ig·ant·e konfuz·on kun
                akuzativ·o ĝi en·konduk·as konfuz·on kun dativ·o.
                {akuzativ·o} , {je^3} , {de^5} .

        7.
                Post adjektiv·o  adverb·o, pli mal·pli preciz·an rilat·on pri
                metafor¹·a proksim·ec·o  mal·proksim·ec·o: li·a nom·o est·is
                konform·a al li·a aspekt¹·o ; mi ne valor·as est·i egal·a al iu
                el vi·aj sklav-in·oj ; kiu est·as simil·a al la Etern·ul·o inter
                la potenc·ul·oj ? li·a aspekt¹·o est·is iom parenc·a al tiu de la
                musked⁽⁺⁾·ist·oj en la roman¹·oj ; flank·a konstru·aĵ·o, najbar·a al
                la dom·o de la nomarĥ⁽⁺⁾·o ; konform·e al la ordon·o ; spit·e al
                (kp {malgraŭ ke} ) si·a miop·ec·o li rimark·as, ke ŝi ven·as
                por pri·parol·i io·n ne·ordinar·an ; kresk·o de la membr·ar·o kaj
                dank·e al varb·a labor·o .

   II.
          Vort·er·o kun la senc·oj al^1.a, al^1.b, al^6: al·aĵ·o ; UK en Sofi·o
          kun 3 472 al·iĝ·int·oj .

al·ig·i

          (tr)

                Far·i io·n part·o  akompan·ant·o de io ali·a: la urs·id·ojn oni
                al·ig·is al la ali·aj, kun·e est·is jam ok ; li ek·mov·is
                turn·il·on, al·ig·it·an al la tub·o kaj subit·e la pez·a ŝton·o
                est·is ĵet·it·a supr·en ; ĉiu·n bon·an esprim·on, kiu ekzist·as en
                iu ajn lingv·o, lingv·o art·a hav·as plen·an rajt·on al·ig·i
                (propr·ig·i, aparten·ig·i) al si ; nur tiam ni pov·as esper·i
                pli  mal·pli fru·e al·ig·i al ni·a afer·o la grand·eg·an
                indiferent·an amas·on de la publik·o ;  rapid+paŝ·e
                el·ir·is, por al·ig·i si·n al la amik·ar·o . {al·don·i} , {al·far·i}
                , {al·met·i} , {kun·ig·i} , {propr·ig·i}

al·iĝ·i

          (ntr)

                ·i part·o, membr·o ( {an·iĝ·i} ), akompan·ant·o 
                part·o-pren·ant·o de io: bedaŭr·ind·e, ke al·iĝ·is al la kongres·o
                nur 150 kongres·ont·oj ; al·iĝ·i al la krist·an-demokrat²·a parti·o
                . post iom da temp·o al li al·iĝ·is jun·ul·o ; se gut·' al gut·o
                al·iĝ·as (kun·iĝ·as), mar·o far·iĝ·as ; al tio ĉi al·iĝ·as mult·eg·o
                da deklinaci·oj ne·regul·aj ; al li·a antaŭ·a embaras·o al·iĝ·is
                nun iom da konfuz·o ; al la kor·ec·o al·iĝ·ad·is […] vid·ebl·a
                nuanc·o de silent·a kompat·o . {adher⁽⁺⁾·i} , {akompan·i} ,
                {kun·iĝ·i} , {membr·o^3} .

al·iĝ·il·o

                {Formul¹·ar·o} por al·iĝ·i (plen·ig·it·a  ne·plen·ig·it·a): al·iĝ·il·oj
                kun promes·o tuj komenc·i la lern·ad·on, kiam dek milion·oj da
                person·oj est·os sam·e promes·int·aj ; jam de januar⁽⁺⁾·o 1963 la
                Centr·a Ofic·ej·o de UEA, Roterdam⁽⁺⁾·o, pov·as akcept·i vi·an
                al·iĝ·il·on ; mi re·ten·as la kap·on sur li·a ŝultr·o rigard·ant·e
                kiel li skrib·as mi·an nom·on sur la al·iĝ·il·on .

re·al·iĝ·i

          (ntr)

                Al·iĝ·i de·nov·e, re·foj·e: li rifuz·is re·al·iĝ·i al la social²·ist·a
                parti·o .

          Rim.: Konfuz·ebl·a kun {real··i} , ·i real¹·a.

mal·al·iĝ·i

          (ntr)

                Ĉes·ig·i, {rezign³·i} intenc·it·an  efektiv·an al·iĝ·on: ja
                ekzist·is regul·oj de inter·naci·a jur·o por for·las·i la
                traktat¹·ojn de la Uni⁹·o, tio est·as, oni jam pov·is mal·al·iĝ·i
                el la Eŭrop·a Uni⁹·o sen·problem¹·e .

   III.

        Prefiks·o kun la senc·oj al^1.a, al^1.b, al^4, al^6:
        1.a:
                {al·ven·i} , {al·kur·i} , {al·port·i} , {al·est·i} ;

        1.b:
                al·ven·ig·i ; {al·konduk·i} ; al·rigard·i ;

        4:
                al·propr·ig·i ; {al·mezur·i} , {al·far·i} , {al·ĝust·ig·i} ;

        6:
                {al·don·i} (don·i pli·e, adici²·i); {al·dir·i} (dir·i pli·e);
                {al·met·i} ; la ne·esprim·it·a subjekt·o est·as facil·e
                al·pens·ebl·a.

   [artikol-versi⁹·o: 1.166 2023/10/28 08:33:05 ]
     __________________________________________________________________