vidu ankaŭ la klarigojn
-ar/
I.
-ar
(sufiks⭑·o)
{Kolekt⭑·o} de⭑ sam⭑+spec⭑·aj est⭑·ul·oj aŭ⭑ objekt⭑·oj, kiu·j est⭑·as
esenc⭑·e lig⭑·it·aj inter⭑ si kaj⭑ form⭑·as unu⭑ apart⭑·an tut⭑·on, unu⭑
kolektiv³·an objekt⭑·on: est⭑·as privilegi⭑·o de⭑ la⭑ hom⭑·ar·o kiel⭑ de⭑
la⭑ best⭑·ar·o, util⭑·ig·i laŭ·plaĉ⭑·e si⭑·ajn krur⭑·ojn ; la⭑ tut⭑·a
{loĝ⭑·ant·ar·o} de⭑ la⭑ ter⭑·o ; al⭑ vi⭑·a {id⭑·ar·o} Mi don⭑·os ĉi⭑ tiu·n
ter⭑·on ; la⭑ generaci⭑·ar·o de⭑ la⭑ fil⭑·oj de⭑ : ,
, kaj⭑ ; la⭑ paŝt⭑·ist·oj de⭑ la⭑ {brut⭑·ar·o} ; li
pas⭑·ig·is tiu·n nokt⭑·on en⭑ la⭑ {tend⭑·ar·o} ; li hav⭑·is […] grand⭑·an
{serv⭑·ist·ar·o} n ; la⭑ {milit⭑·ist·ar·o} de⭑ Faraon⁽⁺⁾·o el·ir⭑·is el⭑
Egipt⁽⁺⁾·uj·o ; apenaŭ⭑ ĝi ek·flor⭑·is, tuj⭑ aper⭑·is sur⭑ ĝi {ber⭑·ar·o}
j ; li si·n kaj⭑ si⭑·an ŝip⭑·on eksplod⭑·e pere⭑·ig·is, por⭑ sav⭑·i la⭑
ŝip⭑·ar·on ; mi ir⭑·is en⭑ la⭑ kan⭑·ar·on, kie la⭑ marĉ⭑·a ter⭑·o pov⭑·as
mi·n port⭑·i ; la⭑ mar⭑·o […] kaŝ⭑·iĝ·is post⭑ dens⭑·a nub⭑·ar·o ; [la⭑
verk⭑·on] mi prefer⭑·e kon⭑·ig·as sen⭑ {koment⁹·ar·o} j ; kapt⭑·it·a de⭑
fals⭑·a {ide⭑·ar·o} ; la⭑ pastr⭑·o trans·ir⭑·is al⭑ […] ali⭑·a {tem⭑·ar·o}
; membr⭑·o de⭑ la⭑ decid⭑·ant·a juĝ⭑·ant·ar·o ; kvar⭑+lingv⭑·a
frazeologi⁽⁺⁾·o-proverb⭑·ar·o ; pro⭑ mult⭑·o da⭑ arb⭑·oj li {arb⭑·ar·o} n
ne⭑ vid⭑·as (vid⭑·as nur⭑ detal⭑·ojn, sed⭑ ne⭑ la⭑ tut⭑·on); ne⭑ ir⭑·u al⭑
fremd⭑·a {an⭑·ar·o} kun⭑ vi⭑·a {regul⭑·ar·o} ; gard⭑·u vi·n du⭑ bar⭑·oj:
lip⭑·oj kaj⭑ {dent⭑·ar·o} j ; riĉ⭑·ul·o hav⭑·as grand⭑·an parenc⭑·ar·on ;
{ŝaf⭑·ar·o} harmoni¹·a lup⭑·on ne⭑ tim⭑·as ; li⭑·a {harar⁽⁺⁾·o} est⭑·is
griz⭑·a kiel⭑ ŝton⭑·o ; la⭑ tut⭑·a ŝip⭑·an·ar·o est⭑·is dek⭑-kvar⭑·op·a .
II.
Mem·star⭑·a sam⭑+signif⭑·a vort⭑·er·o:
ar⭑·o
1.
{Grup⭑·o} , {amas⭑·o} : ar⭑·o da⭑ de·hak⭑·it·aj arb⭑·oj (nur⭑·a amas⭑·o ne⭑
form⭑·ant·a apart⭑·an tut⭑·on); kiel⭑ oft⭑·e en⭑ kriz⭑·aj situaci⭑·oj, ne⭑
est⭑·as unu⭑ aŭ⭑ du⭑ kaŭz⭑·oj, sed⭑ ar⭑·o da⭑ kial⭑·oj kiu·j reciprok⭑·e
pli·fort⭑·ig·as si·n ; oni sci⭑·as nun⭑ tut⭑·e klar⭑·e, ke⭑ kulp⭑·a est⭑·as
ar⭑·o da⭑ abomen⭑·ind·aj krim⭑·ul·oj ; la⭑ popol⭑·aĉ·o est⭑·as kvazaŭ⭑ ar⭑·o
de⭑ bov⭑·oj ; ĉi⭑ tiu·j nov⭑·aĵ·oj, kvazaŭ⭑ ar⭑·o de⭑ bird⭑·oj dis·flug⭑·is
. {kun·aĵ⭑·o} , {amas⭑·o} , {grup⭑·o} , {trup¹·o} , {band⭑·o} ,
{kohort⁽⁺⁾·o} , {taĉment⭑·o} , {hord⁽⁺⁾·o} , {greg⁶·o} , {arme¹·o} ,
{legi⭑·o} , {klan⁽⁺⁾·o} .
2.
{Kolekt⭑·o} da⭑ matematik¹·aj objekt⭑·oj, konsider⭑·at·a kiel⭑ tut⭑·o:
la⭑ ar⭑·o en·hav⭑·as ĉiu·jn pozitiv¹·ajn entjer⁽⁺⁾·ojn; la⭑ kolekt⭑·o
de⭑ ĉiu·j ar⭑·oj mem⭑ ne⭑ est⭑·as ar⭑·o; la⭑ ar⭑·on konsist⭑·ant·an el⭑ la⭑
du⭑ objekt⭑·oj kaj⭑ oni sign⭑·as per⭑ , kaj⭑ la⭑
ar⭑·on de⭑ ĉiu·j objekt⭑·oj ver⭑·ig·ant·aj predikat⭑·on per⭑ (leg⭑·u: ar⭑·o de⭑ tia·j iks⁹·oj, ke⭑ po⭑ de⭑ iks⁹·o).
{element¹·o;} {kun⭑(ig)aĵ⭑·o} , {komun⭑·aĵ·o} , {komplement²·o} ,
{sub·ar⭑·o} , {super·ar⭑·o} ; {en·hav⭑·i.}
Rim.: Tem⭑·as pri⭑ naiv⭑·a difin⭑·o de⭑ koncept²·o difin⭑·ebl·a pli⭑
rigor³·e nur⭑ kadr⭑·e de⭑ {ar⭑-teori⭑·o} . Bricard jam⭑ kon⭑·as la⭑
noci⁽⁺⁾·on, sed⭑ nom⭑·as ĝi·n „amas⭑·o“, kiu termin⭑·o ne⭑ en·radik⭑·iĝ·is.
Ali⭑+lok⭑·e li uz⭑·as „ar⭑·o infinit⁽⁺⁾·a da⭑ nombr⭑·oj“, supoz⭑·ebl·e sen⭑
ia⭑ fak⭑·a intenc⭑·o.
{ar⭑·o (100m²)}
ar⭑·et·o
Mal·grand⭑·a ar⭑·o, kun⭑ mal·mult⭑·aj element¹·oj aŭ⭑ an⭑·oj: oni […]
vid⭑·as la⭑ atend⭑·ant·an ar⭑·et·on da⭑ vojaĝ⭑·ant·oj gaj⭑·e star⭑·ant·a kaj⭑
ĉirkaŭ·ir⭑·ant·a .
ar⭑·ig·i
Kolekt⭑·i, kun·ven⭑·ig·i, kun·grup⭑·ig·i: ar⭑·ig·i mult⭑·ajn dokument⭑·ojn;
si⭑·ajn long⭑·ajn, liber⭑·e de·fal⭑·ant·ajn har⭑·ojn ŝi ar⭑·ig·is fortik⭑·e
ĉirkaŭ⭑ la⭑ kap⭑·o ; dum⭑ la⭑ sovet⁽⁺⁾·a temp⭑·o est⭑·is milic⁽⁺⁾·ist·oj,
kiu·j ar⭑·ig·is la⭑ ebri¹·ul·ojn kaj⭑ ili·n akompan⭑·is al⭑ la⭑
sobr⭑·ig·ej·o .
ar⭑·iĝ·i
Kolekt⭑·iĝ·i: la⭑ polic⭑·o dis·pel⭑·is la⭑ ar⭑·iĝ·int·ojn; post⭑ li⭑·a
mort⭑·o mult⭑·aj legend⭑·oj ar⭑·iĝ·is ĉirkaŭ⭑ li⭑·a nom⭑·o.
ar⭑-teori⭑·o, ar⭑·o-teori⭑·o, teori⭑·o de⭑ la⭑ ar⭑·oj
Branĉ⭑·o de⭑ {matematik¹·o} , stud¹·ant·a {ar⭑·ojn} ; iniciat⭑·it·a de⭑
la⭑ german⭑·a matematik¹·ist·o , ĝi difin⭑·as la⭑ noci⁽⁺⁾·on
ar⭑·o en⭑ aksiom¹·a kadr⭑·o kaj⭑ fundament⭑·as la⭑ nun·temp⭑·an
matematik¹·on: ar⭑+teori⭑·aj operaci¹·oj; la⭑ plej⭑ baz¹·aj aksiom¹·oj
est⭑·as tiu·j de⭑ la⭑ ar⭑-teori⭑·o, ĉar⭑ per⭑ ili oni pov⭑·as konstru⭑·i
ĉiu·n matematik¹·an kamp⭑·on sen⭑ neces⭑·o de⭑ nov⭑·aj aksiom¹·oj .
Rim.: Ind⭑·us evit⭑·i tro⭑~uz⭑·on de⭑ tiu termin⭑·o ekster⭑ ver⭑·e
teori⭑·a kadr⭑·o. Ekz-·e la⭑ kutim⭑·aj operaci¹·oj super⭑ ar⭑·oj, oni
pov⭑·us nom⭑·i „ar⭑·aj“ aŭ⭑ „ar⭑+rilat⭑·aj“ anstataŭ⭑ „ar⭑+teori⭑·aj“.
cel⭑·o-ar⭑·o, cel⭑·a ar⭑·o
(de⭑ {rilat⭑·o} ) La⭑ du⭑·a {ar⭑·o} de⭑ la⭑ {kartezi⁽⁺⁾·a produt⁽⁺⁾·o} ,
kies⭑ sub·ar⭑·o ĝi est⭑·as: oni disting⭑·u la⭑ cel⭑·o-ar⭑·on de⭑
dis⭑~de⭑ la⭑ bild¹·o de⭑ [...] do⭑ la⭑ ar⭑·o de⭑ valor⭑·oj, kiu·jn la⭑
funkci¹·o efektiv⭑·e al·pren⭑·as .
Rim.: Tiu termin⭑·o ŝajn⭑·as prefer⭑·ind·a al⭑ „cel⭑·ar·o“ , ĉar⭑ ne⭑ tem⭑·as
pri⭑ ar⭑·o da⭑ „cel⭑·oj“, sed⭑ ja⭑ pri⭑ ar⭑·o, kiu mem⭑ est⭑·as la⭑ cel⭑·o de⭑ la⭑
bild¹·ig·o kaj⭑ pro⭑ la⭑ sufiks⭑·o-id⭑·a natur⭑·o de⭑ radik⭑·o „ar“ ne⭑ ebl⭑·as
form⭑·i per⭑ ĝi apud·met⭑·ajn kun·met⭑·aĵ·ojn sen⭑ emfaz³·o pri⭑ tio, ke⭑ ne⭑
tem⭑·as pri⭑ sufiks⭑·o-id⭑·a uz⭑·o.
font⭑·o-ar⭑·o, font⭑·a ar⭑·o
(de⭑ {rilat⭑·o} ) La⭑ unu⭑·a {ar⭑·o} de⭑ la⭑ {kartezi⁽⁺⁾·a produt⁽⁺⁾·o} ,
kies⭑ sub·ar⭑·o ĝi est⭑·as: refleksiv⁽⁺⁾·a rilat⭑·o ‐ en⭑ ĉi⭑ tiu rilat⭑·o
font⭑·o-ar⭑·o kaj⭑ cel⭑·o-~o est⭑·as sam⭑·a .
Rim.: ĉi⭑-senc⭑·e trov⭑·ebl·as ankaŭ⭑ „argument⭑·ar·o“ , sed⭑ termin⭑·o
simetri¹·a al⭑ „cel⭑·o-ar⭑·o“ ŝajn⭑·is al⭑ ni prefer⭑·ind·a. Not⭑·u, ke⭑ font⭑·a
kaj⭑ cel⭑·a ar⭑·oj est⭑·as noci⁽⁺⁾·oj, uz⭑·at·aj precip⭑·e, kiam⭑ la⭑ rilat⭑·o est⭑·as
konsider⭑·at·a kiel⭑ unu⭑- aŭ⭑ plur⁴·-~senc⭑·a funkci¹·o. Tamen⭑ la⭑ noci⁽⁺⁾·oj
est⭑·as prav⭑·ig·it·aj ankaŭ⭑ kadr⭑·e de⭑ intern⭑·aj rilat⭑·oj, oft⭑·e
prezent⭑·ebl·aj per⭑ {grafe⁽⁺⁾·oj} . Element¹·o est⭑·as en⭑ la⭑ cel⭑·a ar⭑·o, se⭑
ĝi·n traf⭑·as sag⭑·o, kaj⭑ en⭑ la⭑ font⭑·a ar⭑·o, se⭑ sag⭑·o el·ir⭑·as de⭑ ĝi.
kvocient²·a ar⭑·o
(de⭑ {ekvivalent⁽⁺⁾·o-rilat⭑·o} ) {Ar⭑·o} de⭑ ĉiu·j ĝi⭑·aj
{ekvivalent⁽⁺⁾·o-klas⭑·oj} : la⭑ kvocient²·an ar⭑·on de⭑ rilat⭑·o en⭑
oni sign⭑·as per⭑ ; ĉi⭑ tiu operaci¹·o pov⭑·as est⭑·i
konsider⭑·at·a ne·formal²·e kiel⭑ la⭑ divid⭑·o de⭑ la⭑ ar⭑·o per⭑ la⭑
ekvivalent⁽⁺⁾-rilat⭑·o kaj⭑ la⭑ rezult²·o est⭑·as ne⭑ inter·kovr⭑·ant·aj
ekvivalent⁽⁺⁾·o-klas⭑·oj, de⭑ ĉi⭑ tie est⭑·as la⭑ nom⭑·o „kvocient²·a ar⭑·o“
.
Rim.: Trov⭑·ebl·as ĉi⭑-senc⭑·e ankaŭ⭑ „kvocient²·ar·o“ (en⭑ ), kiu·n ni ne⭑
konsider⭑·as bon⭑·e for·mit¹·a, aŭ⭑ „kvocient²·a spac⭑·o“ (en⭑ ).
mal·plen⭑·a ar⭑·o
La⭑ {ar⭑·o} , kiu en·hav⭑·as neniu·n element¹·on: la⭑ mal·plen⭑·an ar⭑·on
oni sign⭑·as per⭑ ; mal·plen⭑·a ar⭑·o est⭑·as sub·ar⭑·o de⭑ ĉiu ar⭑·o;
0 est⭑·as la⭑ nombr⭑·o de⭑ element¹·oj en⭑ mal·plen⭑·a ar⭑·o .
ord⭑·a ar⭑·o
{Ar⭑·o} , konsider⭑·at·a kun⭑·e kun⭑ {ord⭑·o-rilat⭑·o} super⭑ ĝi: ord⭑·an
ar⭑·on oni oft⭑·e sign⭑·as per⭑ skrib⭑·aĵ·o de⭑ la⭑ tip¹·o ; en⭑
matematik¹·o, la⭑ preciz⭑·a supr⭑·a rand⭑·o de⭑ ord⭑·a ar⭑·o est⭑·as
la⭑ plej⭑ mal·grand⭑·a er⭑·o kiu est⭑·as pli⭑ grand⭑·a ol⭑ aŭ⭑ egal⭑·a al⭑
ĉiu er⭑·o de⭑ . Specif⁹·a ord⭑·a ar⭑·o: {latis⁽⁺⁾·o} ; Specif⁹·aj
element¹·oj en⭑ ord⭑·a ar⭑·o: {antaŭ⭑·ant·o} , {postanto} ,
{suprem⁽⁺⁾·o} , {infim⁽⁺⁾·o} , {bar⭑·o} , {maksimum³·o} , {minimum³·o} ;
Bild¹·ig·oj super⭑ ord⭑·a ar⭑·o, kun⭑ specif⁹·aj ec⭑·oj: {barit⁽⁺⁾·a} ,
{kresk⭑·ant·a} , {mal·kresk⭑·ant·a} , {monoton⁶·a} .
sub·ar⭑·o
(de⭑ ar⭑·o ) {Ar⭑·o} , kies⭑ {element¹·oj} aparten⭑·as al⭑
: ĉiu ar⭑·o est⭑·as sub·ar⭑·o de⭑ si mem⭑; la⭑ sub·ar⭑·oj de⭑
konsist⭑·ig·as ar⭑·on, nom⭑·at·an ar⭑·o de⭑ ĉiu·j sub·ar⭑·oj de⭑ kaj⭑
foj⭑·e sign⭑·at·an per⭑ ; geometri¹·a figur⭑·o est⭑·as koneks⁽⁺⁾·a
sub·ar⭑·o de⭑ la⭑ eben⭑·o aŭ⭑ de⭑ la⭑ spac⭑·o . {inkluziv²·i.}
super·ar⭑·o
(de⭑ ar⭑·o ) Tia {ar⭑·o} , ke⭑ est⭑·as {sub·ar⭑·o} de⭑ ĝi;
algebr¹·aj nombr⭑·oj (super·ar⭑·o de⭑ la⭑ racional⁽⁺⁾·aj nombr⭑·oj) .
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.140 2024/01/27 01:22:00 ]
__________________________________________________________________