vidu ankaŭ la klarigojn
ĉen⭑·/·o
ĉen⭑·o
1.
Lig⭑·il·o, plej⭑ oft⭑·e metal⭑·a, el⭑ inter·kun·ig⭑·it·aj ring⭑·oj: ĉen⭑·o de⭑
poŝ⭑-horloĝ⭑·o; ankr⭑·o-ĉen⭑·o .
a)
Tia lig⭑·il·o port⭑·at·a sur·korp⭑·e (ekz. ĉirkaŭ⭑ la⭑ kol⭑·o, brak⭑·o aŭ⭑
krur⭑·o) kiel⭑ ornam⭑·o: or⭑·a kol⭑-ĉen⭑·o kun⭑ ornam⭑+pend⭑·aĵ·o; li
vest⭑·is li·n per⭑ bisin⁽⁺⁾·aj vest⭑·oj kaj⭑ met⭑·is or⭑·an ĉen⭑·on sur⭑
li⭑·an kol⭑·on ; ŝi⭑·a brust⭑·o est⭑·is kovr⭑·it·a per⭑ grand⭑·a ĉen⭑·aĵ·o de⭑
mal·nov⭑·aj kaj⭑ nov⭑·aj mon⭑·er·oj, kiu·j form⭑·is ver⭑·an grand⭑·an
kol⭑·um·on ; infan⭑·oj de·romp⭑·is la⭑ flor⭑·ojn de⭑ la⭑ trunk⭑·et·oj kaj⭑
form⭑·is el⭑ ili ring⭑·ojn, ĝis⭑ fin⭑·e el⭑ tio far⭑·iĝ·is tut⭑·a ĉen⭑·o,
antaŭ⭑·e ĉen⭑·o ĉirkaŭ⭑ la⭑ kol⭑·o, post⭑·e ali⭑·a trans⭑ la⭑ ŝultr⭑·o,
pend⭑·ant·e ĝis⭑ la⭑ ventr⭑·o, kaj⭑ ankaŭ⭑ la⭑ kap⭑·o ne⭑ est⭑·is
forges⭑·it·a .
b)
Tia lig⭑·il·o uz⭑·at·a por⭑ katen⭑·i: ĉen⭑·o de⭑ hund⭑·o; li lig⭑·is mi·n
per⭑ pez⭑·aj ĉen⭑·oj ; li oft⭑·e est⭑·is ĉirkaŭ·lig⭑·it·a per⭑ katen⭑·oj
kaj⭑ ĉen⭑·oj, kaj⭑ la⭑ ĉen⭑·oj est⭑·is dis·ŝir⭑·it·aj de⭑ li kaj⭑ la⭑
katen⭑·oj frakas⭑·it·aj, kaj⭑ neniu kapabl⭑·is mal·sovaĝ⭑·ig·i li·n ;
oni rekompenc⭑·as per⭑ fer⭑·aj ĉen⭑·oj ; la⭑ ĉen⭑-hund⭑·o en⭑ palac⭑·o
sid⭑·as en⭑ sun⭑-lum⭑·o fier⭑·e sur⭑ si⭑·a bud⭑·o kaj⭑ boj⭑·as kontraŭ⭑ ĉiu
pas⭑·ant·o ; ĉi⭑ tiu·j viv⭑+gajn⭑·aĵ·oj, kiu·jn mi dev⭑·us for·las⭑·i,
fakt¹·e est⭑·as ĉen⭑·oj, kiu·j re·ten⭑·as mi·n ; ni ne⭑ kapabl⭑·is
sukces⭑·e for·sku⭑·i la⭑ rigor³·ajn ĉen⭑·ojn de⭑ li⭑·a metod¹·o . {brid⭑·o}
{katen⭑·o}
2.
Ar⭑·o de⭑ inter·lig⭑·it·aj sam⭑+spec⭑·aj afer⭑·oj:
a)
{Vic⭑·o} de⭑ hom⭑·oj kun·ag⭑·ant·aj man⭑·--en⁽⁺⁾·--man⭑·e, ekz-e danc⭑·ant·e,
manifest¹·ant·e, esting⭑·ant·e fajr⭑·on ktp: [ili] danc⭑·is tre⭑
ĉarm⭑·e unu·j kun⭑ la⭑ ali⭑·aj, form⭑·is bon⭑+ord⭑·ajn ĉen⭑·ojn kaj⭑ ten⭑·is
si·n reciprok⭑·e […] sving⭑·ant·e si·n tie·n kaj⭑ re⭑·en .
b)
{Sin⁸-sekv⭑·o} de⭑ inter·rilat⭑·aj objekt⭑·oj aŭ⭑ afer⭑·oj: ĉen⭑·o da⭑
mont⭑·oj ; ni tra·marŝ⭑·is la⭑ arb⭑·ar·eg·an mont⭑·ar·an ĉen⭑·on por⭑
ating⭑·i ŝose³·on . ĉen⭑·o de⭑ insul⭑·oj ; la⭑ indonezi⁽⁺⁾·a insul⭑·ar-ĉen⭑·o
; ĉen⭑·o da⭑ ide⭑·oj; ĉen⭑·o de⭑ mis·aĵ⭑·oj ; la⭑ ĉen⭑·o de⭑ la⭑
generaci⭑·oj; la⭑ ĉen⭑·o de⭑ RNA, de⭑ DNA, ĉen⭑·o el⭑ nukleotid⁽⁺⁾·oj,
protein⁹·a ĉen⭑·o ; polimeraz⁽⁺⁾·a ĉen⭑·a reakci³·o ; tie est⭑·os ĉen⭑·o
de⭑ zorg⭑·oj kaj⭑ sufer⭑·oj ; sen·inter·romp⭑·a ĉen⭑·o de⭑ komerc⭑·aĵ·oj ;
tio ne⭑ est⭑·as mem·star⭑·a afer⭑·o, sed⭑ er⭑·o en⭑ long⭑·a ĉen⭑·o ; tiu
ĉi⭑ fi·ag⭑·o est⭑·as nur⭑ unu⭑ en⭑ long⭑·a ĉen⭑·o de⭑ tia·j brutal⁽⁺⁾·aĵ·oj .
{ĉen⭑-kant⭑·o}
c)
Komerc⭑·a ret⭑·o; ar⭑·o de⭑ {fili³·o} j: ĉen⭑·o kun⭑ mil⭑ kaj⭑
kelk⭑~cent⭑·oj da⭑ fili³·oj ; grand⭑·aj […] entrepren⭑-ĉen⭑·oj ; ĉen⭑·o
de⭑ kaf⭑·ej·oj ; por·famili⭑·a restoraci⭑·a ĉen⭑·o ; super·bazar⭑·aj
ĉen⭑·oj el·spion⭑·is dung⭑·it·ojn ; kontrast¹·e al⭑ ver⭑·a gastronomi⁽⁺⁾·o
kaj⭑ hotel⭑·ism·o, […] tia·j hotel⭑-ĉen⭑·oj streb⁶·as nur⭑ al⭑ profit⭑·o
. {franĉiz⁽⁺⁾·o}
3.
(de⭑ {grafe⁽⁺⁾·o} ) Tia {opo} el⭑ eĝ⁽⁺⁾·oj , ke⭑
ĉiu term⁽⁺⁾·o de⭑ ĝi hav⭑·as rand⭑·on komun⭑·an kun⭑ la⭑ antaŭ⭑·a term⁽⁺⁾·o, kaj⭑
ali⭑·an rand⭑·on komun⭑·an kun⭑ la⭑ post⭑·a term⁽⁺⁾·o: long⭑·o de⭑ ĉen⭑·o (la⭑
nombr⭑·o de⭑ ĝi⭑·aj term⁽⁺⁾·oj); simpl⭑·a ĉen⭑·o (tia, ke⭑ ĉiu ĝi⭑·a term⁽⁺⁾·o
aper⭑·as nur⭑ unu⭑+foj⭑·e en⭑ ĝi); element¹·a ĉen⭑·o (tia, ke⭑ du⭑ ne·sin⁸+sekv⭑·aj
term⁽⁺⁾·oj ne⭑ hav⭑·as komun⭑·an rand⭑·on); komenc⭑·a kaj⭑ fin⭑·a vertic⁸·oj de⭑
ĉen⭑·o (tiu rand⭑·o de⭑ , ne·komun⭑·a kun⭑ , kaj⭑ tiu de⭑
, ne·komun⭑·a kun⭑ ). {voj⭑·o} , {cikl²·o} .
Rim.: Oni dir⭑·as, ke⭑ ĉen⭑·o „tra·ir⭑·as eĝ⁽⁺⁾·on“ (resp. „tra·ir⭑·as
vertic⁸·on“) por⭑ signif⭑·i, ke⭑ la⭑ koncern⭑·a eĝ⁽⁺⁾·o est⭑·as term⁽⁺⁾·o de⭑ ĝi
(resp. la⭑ vertic⁸·o est⭑·as rand⭑·o de⭑ unu⭑ el⭑ ĝi⭑·aj term⁽⁺⁾·oj). Oni dir⭑·as
ankaŭ⭑, ke⭑ ĉen⭑·o „lig⭑·as vertic⁸·ojn al⭑ “ por⭑ signif⭑·i, ke⭑
kaj⭑ est⭑·as ĝi⭑·aj komenc⭑·a kaj⭑ fin⭑·a vertic⁸·oj. La⭑ ekzist⭑·o de⭑ ĉen⭑·o
lig⭑·ant·a du⭑ vertic⁸·ojn difin⭑·as ekvivalent⁽⁺⁾·o-rilat⭑·on super⭑ .
Not⭑·u, ke⭑ por⭑ „ĉen⭑·o“ al·don⭑·as rimark⭑·on, ke⭑ „eĝ⁽⁺⁾·oj ne⭑
ripet⭑·iĝ·as“, kio laŭ⭑ ni valid⁴·u nur⭑ por⭑ simpl⭑·aj ĉen⭑·oj. ĉi⭑-kamp⭑·a
ĥaos⭑·o ekzist⭑·as ankaŭ⭑ en⭑ naci⭑+lingv⭑·aj terminologi⁽⁺⁾·oj: ekz-e la⭑ pol⭑·a
„drog⭑·a“ (t.e. „voj⭑·o“) signif⭑·as kaj⭑ „ĉen⭑·o“, kaj⭑ „voj⭑·o“ de·pend⭑·e de⭑
la⭑ uz⭑-kun·tekst⭑·o; en⭑ german⭑·a enciklopedi²·o ni trov⭑·is, ke⭑ „ “
(t.e. „voj⭑·o“) est⭑·as tio, kio·n ni nom⭑·as element¹·a ĉen⭑·o... La⭑
don⭑·it·aj traduk⭑·oj est⭑·as do⭑ nur⭑ indik³·aj.
4.
{Vektor⁽⁺⁾·o} el⭑ bit⁹·oj aŭ⭑ sign⭑·oj, kutim⭑·e pak⭑·it·aj, kutim⭑·e kun⭑
special⭑·a operaci¹·o por⭑ „kroĉ⭑·i“ (kun·met⭑·i) tia·jn ĉen⭑·ojn.
ĉen⭑·i
(tr)
Lig⭑·i per⭑ ĉen⭑·o: ĉen⭑·it·a hund⭑·o ; ni ĉiu·j nask⭑·iĝ·as liber⭑·aj, sed⭑ en⭑
ĉiu part⭑·o de⭑ la⭑ mond⭑·o hom⭑·oj ankoraŭ⭑ viv⭑·as ĉen⭑·it·aj .
ĉen⭑·er·o
Ĉiu apart⭑·a el⭑ la⭑ sam⭑+spec⭑·aj element¹·oj, kiu·j konsist⭑·ig·as ĉen⭑·on:
vi⭑·a korp⭑+rem⭑·a antaŭ·mort⭑·a kri⭑·ad·o, vi⭑·a sufok⭑·iĝ·e nigr⭑·a vizaĝ⭑·o, vi⭑·aj
terur⭑·e dis·mal·ferm⭑·it·aj vund⭑·oj est⭑·as ja⭑ nur⭑ ĉen⭑·er·oj de⭑ ne·romp⭑·ebl·a
ĉen⭑·o de⭑ la⭑ sort⭑·o ; ĉen⭑·er·o de⭑ la⭑ ĉen⭑·o de⭑ cirkonstanc⭑·oj, kiu·j
kaŭz⭑·is la⭑ kraŝ⁽⁺⁾·on ; sen·intenc⭑·e […] vi est⭑·is la⭑ neces⭑·a ĉen⭑·er·o de⭑
mi⭑·a feliĉ⭑·o ; [oni] dev⭑·as konstru⭑·i si⭑·an kon⭑·on ĉen⭑·er·on post⭑
ĉen⭑·er·o, ĉar⭑ ĉiu ĉen⭑·er·o bezon⭑·as la⭑ antaŭ⭑·an por⭑ fiks¹·iĝ·i ;
scienc⭑·ist·oj trov⭑·is la⭑ trans·ir⭑·an ĉen⭑·er·on inter⭑ fiŝ⭑·oj kaj⭑ la⭑ unu⭑·aj
sur·ter⭑·aj est⭑·aĵ·oj – la⭑ tiel⭑ nom⭑·at·an . {maŝ⭑·o}
en·ĉen⭑·ig·i, en·ĉen⭑·um·i
(tr)
1.
{Ĉen⭑·i} , katen⭑·i per⭑ ĉen⭑·oj: en·ĉen⭑·ig·u li·n, li frenez⭑·iĝ·is ! la⭑
Novterhundo, en·ĉen⭑·um·at·a dum⭑ la⭑ tag⭑·o, est⭑·as sen·ĉen⭑·a dum⭑ la⭑ nokt⭑·o
; pen⭑·ad·is en·ĉen⭑·ig·i tiu·n nobel⭑·ar·on zum⭑·ant·an kaj⭑
fanfaron⭑·ant·an .
2.
{Vic⭑·ig·i} inter·lig⭑·e kiel⭑ ĉen⭑·o: la⭑ sol⭑·a en·ĉen⭑·iĝ·o de⭑ fakt¹·oj
al·trud⭑·iĝ·is al⭑ li⭑·a spirit⭑·o, kaj⭑ li ne⭑ dub⭑·is plu⭑ ;
de·ĉen⭑·ig·i, el·ĉen⭑·ig·i, sen·ĉen⭑·ig·i
1.
Liber⭑·ig·i de⭑ ĉen⭑·o: ĉiu·j hund⭑·oj dev⭑·as est⭑·i de·ĉen⭑·ig·it·aj kaj⭑ pel⭑·it·aj
en⭑ ili⭑·an mez⭑·on, ke⭑ ili dis·iĝ⭑·u, distr⭑·iĝ·u ; mal·feliĉ⭑·ul·o, mi vi·n
sen·ĉen⭑·ig·as .
2.
{Sen·brid⭑·ig·i^3} : de·ĉen⭑·ig·it·a koler⭑·o; la⭑ ver⭑·on, kiu·n vi serĉ⭑·as, vi
neniam⭑ trov⭑·os per⭑ mal·larĝ⭑+anim⭑·aj, sen·cel⭑·aj diskut¹·ad·oj […]
esplor⭑·ad·u kun⭑ el·ĉen⭑·ig·it·a anim⭑·o, kaj⭑ post⭑·e decid⭑·iĝ·u ; dum⭑ tiu
fin⭑·a kaj⭑ sen·esper⭑·a prov⭑·o ili tamen⭑ kaŭz⭑·is potenc⭑·--pint⭑·on:
ĉi⭑-last⭑·a do⭑ de·ĉen⭑·ig·is eksplod⭑·on, kiu dis·salt⭑·ig·is la⭑ supr⭑·an
protekt¹·o-plat⭑·on .
el·ĉen⭑·iĝ·i
1.
Liber⭑·ig·i si·n el⭑ si⭑·aj ĉen⭑·oj: subit⭑·e, kvazaŭ⭑ el·ĉen⭑·iĝ·int·e, ek·danc⭑·is
ambaŭ⭑ salon⭑·oj .
2.
Sen·brid⭑·iĝ·i: la⭑ leĝ⭑·oj de⭑ la⭑ mond⭑·o far⭑·iĝ·is lud⭑-ost⭑·oj, […] la⭑
antikv⭑·a mal·pac⭑·o el·ĉen⭑·iĝ·is, la⭑ fil⭑·o mort⭑·ig·is si⭑·an patr⭑·on ;
subit⭑·e, kvazaŭ⭑ el·ĉen⭑·iĝ·int·e, ek·danc⭑·is ambaŭ⭑ salon⭑·oj kaj⭑ post⭑ ili
ek·danc⭑·is la⭑ verand¹·o .
el·ĉen⭑·iĝ·o
1.
Ag⭑·o liber⭑·ig·i si·n de⭑ si⭑·ajn ĉen⭑·oj: la⭑ hom⭑·oj […], kiu·j labor⭑·as por⭑
el·ĉen⭑·iĝ·o, por⭑ liber⭑·ec·o .
2.
Sen·brid⭑·iĝ·o.
kun·ĉen⭑·iĝ·o
{Vic⭑·o} , {ĉen⭑·o} , sin⁸-sekv⭑·o de⭑ inter·lig⭑·it·aj er⭑·oj: strang⭑·a
kun·ĉen⭑·iĝ·o de⭑ la⭑ cirkonstanc⭑·oj . {asoci¹·o^2}
kol⭑-ĉen⭑·o
Ornam⭑·aĵ·o port⭑·at·a ĉirkaŭ⭑ la⭑ kol⭑·o konsist⭑·ant·a el⭑ ĉen⭑·o de⭑
metal⭑-ring⭑·oj, perl⭑·oj ktp kaj⭑ oft⭑·e kun⭑ valor⭑·a al·pend⭑·aĵ·o kiel⭑ gem²·o
ks: Mi ornam⭑·is vi·n per⭑ ornam⭑·aĵ·oj, Mi met⭑·is {bracelet²·o} jn sur⭑
vi⭑·ajn man⭑·ojn, kaj⭑ kol⭑-ĉen⭑·on sur⭑ vi⭑·an kol⭑·on ; kun⭑ kol⭑-ĉen⭑·oj kaj⭑
brak⭑+ornam⭑·aĵ·oj, ili aspekt¹·as kiel⭑ bunt⁽⁺⁾·aj papili⭑·oj ; pedofili⁽⁺⁾·ul·oj
pli⭑ kaj⭑ pli⭑ oft⭑·e util⭑·ig·as specif⁹·ajn emblem¹·ojn por⭑ reciprok⭑·e si·n
re·kon⭑·i, tiu·j simbol¹·oj […] vid⭑·ebl·as ekzempl⭑·e ĉe⭑ kol⭑-ĉen⭑·oj,
pend⭑·aĵ·oj, brak⭑-ring⭑·oj aŭ⭑ tatu¹·oj . {kolier⁽⁺⁾·o} {ĉirkaŭ·kol⭑·o^2}
manĝ⭑·o-ĉen⭑·o, nutr⭑·o-ĉen⭑·o, nutr⭑·aĵ·o-ĉen⭑·o
Natur⭑·a inter·rilat⭑·o de⭑ viv⭑·ul·aj spec⭑·oj, pro⭑ kiu iu·j manĝ⭑·as ali⭑·ajn,
kiu·j si⭑·a+vic⭑·e manĝ⭑·as ali⭑·ajn ktp: pro⭑ mort⭑·o de⭑ mal·pli⭑ evolu²·int·aj
plant⭑·oj kaj⭑ viv⭑·aĵ·oj romp⭑·iĝ·is la⭑ nutr⭑·o-ĉen⭑·o kaj⭑ est⭑·as minac⭑·at·aj
fiŝ⭑+nutr⭑·aj speci⁽⁺⁾·oj ; la⭑ hom⭑·ar·o, […] uz⭑·ant·e il⭑·ojn kaj⭑ kun·labor⭑·ant·e
inter⭑ si, efik⭑·e kapt⭑·is best⭑·ojn kaj⭑ kultiv⁽⁺⁾·is plant⭑·ojn, tiel⭑ ke⭑ ĝi
star⭑·as pint⭑·e de⭑ la⭑ nutr⭑·o-ĉen⭑·o ; dioksin⁽⁺⁾·o pov⭑·as ating⭑·i la⭑
nutr⭑·aĵ·o-ĉen⭑·on ; polu⁽⁺⁾·ad·oj en·ir⭑·os la⭑ grund⁴·on, ating⭑·os la⭑ akv⭑·on en⭑
la⭑ grund⁴·o […] en·ir⭑·os la⭑ nutr⭑·o-ĉen⭑·on .
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.69 2024/01/12 14:30:01 ]
__________________________________________________________________