vidu ankaŭ la klarigojn
da⭑
da⭑
1.
Prepozici⭑·o esprim⭑·ant·a kun⭑·on de⭑ fizik⭑·a aŭ⭑ metafor¹·a uj⭑·o kaj⭑ ĝi⭑·a
en·hav⭑·o:
a)
Fizik⭑·a uj⭑·o kaj⭑ substanc²·a en·hav⭑·o: glas⭑·o da⭑ vin⭑·o est⭑·as glas⭑·o
plen⭑·a je⭑ vin⭑·o ; sur⭑ la⭑ tabl⭑·o star⭑·is botel⭑·o da⭑ vin⭑·o, kuŝ⭑·is
skatol⭑·o da⭑ bombon⭑·oj (t.e. star⭑·is _botel⭑·o_ plen⭑·a je⭑ vin⭑·o,
kuŝ⭑·is _skatol⭑·o_ plen⭑·a je⭑ bombon⭑·oj) ; ili komerc⭑·is kun⭑ vi
per⭑ bel⭑·eg·aj ŝtof⭑·oj, purpur⭑·aj kaj⭑ brod⭑·it·aj tuk⭑·oj, kest⭑·oj da⭑
mult⭑·e~kost⭑·aj ŝtof⭑·oj, ĉirkaŭ·lig⭑·it·aj per⭑ ŝnur⭑·oj kaj⭑
cedr⭑·o-kovr⭑·it·aj ; ho⭑, se⭑ mi⭑·a kap⭑·o hav⭑·us sufiĉ⭑·e da⭑ akv⭑·o kaj⭑
mi⭑·aj okul⭑·oj est⭑·us font⭑·o da⭑ larm⭑·oj! (eĉ⭑ sek⭑·ajn okul⭑·ojn oni
pov⭑·us pri·skrib⭑·i kiel⭑ „font⭑·o _de⭑_ larm⭑·oj“ ‐ sed⭑ ĉi⭑ tie ja⭑
tem⭑·as pri⭑ la⭑ kun⭑·o: la⭑ larm⭑·o-plen⭑·aj okul⭑·oj) .
Rim. 1: Kontrast¹·e al⭑ {kun⭑^1} , _da⭑_ implic⁽⁺⁾·as normal¹·e
plen⭑·an uj⭑·on.
b)
Kun⭑·o de⭑ struktur¹·o, form⭑·o kaj⭑ ĝi⭑·a materi¹·o, io ar⭑·ig·it·a:
antaŭ⭑ ni⭑·a milit⭑·ist·ar·o star⭑·is grand⭑·a seri⭑·o da⭑ paf⭑·il·eg·oj ;
dik⭑·a tavol⭑·o da⭑ fojn⭑·o; sistem⭑·o da⭑ son⭑·oj por⭑ la⭑ esprim⭑·ad·o de⭑
pens⭑·oj, kiu·n kre⭑·os hom⭑·a inteligent¹·ec·o konsci⭑·e kaj⭑ laŭ⭑
sever⭑·e difin⭑·it·aj kaj⭑ logik¹·aj leĝ⭑·oj, dev⭑·os est⭑·i mult⭑·e ...
pli⭑ facil⭑·a, ol⭑ tia sistem⭑·o da⭑ son⭑·oj, kiu konstru⭑·iĝ·is okaz⭑·e
kaj⭑ sen·konsci⭑·e ; sur⭑ tiu·j ĉi⭑ vast⭑·aj kaj⭑ herb⭑·o-riĉ⭑·aj kamp⭑·oj
paŝt⭑·as si·n grand⭑·aj brut⭑·ar·oj, precip⭑·e ar⭑·oj da⭑ bel⭑+lan⭑·aj
ŝaf⭑·oj ; vast⭑·a kaj⭑ ond⭑·ant·a mar⭑·o da⭑ ide⭑·oj kaj⭑ sent⭑·oj, kiu
unu⭑·a+vid⭑·e pov⭑·us aper⭑·i ĥaos⭑·a ; tut⭑·o da⭑ kondiĉ⭑·oj kaj⭑
ĉirkaŭ·aĵ⭑·o ; maten⭑·e est⭑·is tavol⭑·o da⭑ ros⭑·o ĉirkaŭ⭑ la⭑ tend⭑·ar·o
; ar⭑·o da⭑ aparat¹·oj kaj⭑ il⭑·oj por⭑ far⭑·i kaj⭑ sur·skrib⭑·i
tabul⭑·et·ojn kaj⭑ cilindr¹·ojn ; jen⭑ Damask⁽⁺⁾·o ne⭑ plu⭑ est⭑·os urb⭑·o,
sed⭑ ĝi est⭑·os amas⭑·o da⭑ ruin⭑·aĵ·oj . ĉu⭑ ŝtip⭑·on da⭑ lign⭑·o mi
ador⭑·os? ; klar⭑·ig·o de⭑ unu⭑ vort⭑·o per⭑ tut⭑·a fraz¹·o da⭑ vort⭑·oj ;
60 paĝ⭑·oj da⭑ tekst⭑·o; gut⭑·o da⭑ venen⭑·o; ŝi ne⭑ hav⭑·is jam⭑
konscienc⭑·on, kiu dron⭑·is en⭑ la⭑ mar⭑·o da⭑ mal·dolĉ⭑·o, kiu
kolekt⭑·iĝ·is en⭑ ŝi⭑·a brust⭑·o ; pec⭑·o da⭑ ŝtof⭑·o ; hajl⭑·o da⭑
kugl⭑·oj; svarm¹·o da⭑ vetur⭑·il·oj; torent¹·oj da⭑ lum⭑·o; nokt⭑·o
pas⭑·ig·it·a inter⭑ torent¹·o da⭑ larm⭑·oj kaj⭑ flam⭑·oj de⭑ hont⭑·o.
Rim. 2: Ĉi⭑ tiu·jn senc⭑·ojn de⭑ la⭑ prepozici⭑·o, logik¹·e la⭑ kern⭑·an, PV
kaj⭑ ambaŭ⭑ PIV-oj ne⭑ kon⭑·as.
Rim. 3: Princip⭑·e, „A de⭑ B“ est⭑·as A (iel⭑ rilat⭑·a al⭑ B); dum⭑ „A da⭑
B“ est⭑·as aŭ⭑ „A kun⭑ B“, aŭ⭑ „B en⭑ la⭑ mezur⭑·o indik³·it·a per⭑ A“. Tial⭑
„skatol⭑·o da⭑ bombon⭑·oj“ est⭑·as kaj⭑ la⭑ skatol⭑·o, kaj⭑ la⭑ bombon⭑·oj; sed⭑
„skatol⭑·o de⭑ kaka¹·o“ est⭑·as nur⭑ skatol⭑·o: „Do⭑, kie·n vi ili·n (la⭑
dolar¹·ojn) ŝov⭑·is?“ ‐ „En⭑ la⭑ kel⭑·on, en⭑ skatol⭑·on de⭑ kaka¹·o _Einem_“
. Simil⭑·e, li verk⭑·is grand⭑·an nombr⭑·on da⭑ artikol⭑·oj (li verk⭑·is
artikol⭑·ojn, ne⭑ nombr⭑·on); la⭑ nombr⭑·o de⭑ li⭑·aj artikol⭑·oj est⭑·as par⭑·a,
tri⭑+cifer⭑·a, rond⭑·a (tem⭑·as pri⭑ la⭑ nombr⭑·o, la⭑ entjer⁽⁺⁾·o). Z. klar⭑·ig·is,
ke⭑ "kvar⭑·on-jar⭑·o (=mezur⭑·o) est⭑·as part⭑·o da⭑ temp⭑·o, sed⭑ printemp⭑·o
(=special⭑·e montr⭑·it·a part⭑·o) est⭑·as part⭑·o de⭑ jar⭑·o".
Rim. 4: Oni ankaŭ⭑ kompar⭑·u la⭑ esprim⭑·ojn ombr⭑·o da⭑ dub⭑·o kaj⭑ ombr⭑·o
de⭑ dub⭑·o. La⭑ unu⭑·a ja⭑ est⭑·as „dub⭑·o“ mem⭑, en⭑ la⭑ form⭑·o aŭ⭑ kvant⭑·o de⭑
ne·palp⭑·ebl·e mal·dik⭑·a ombr⭑·o; la⭑ du⭑·a tamen⭑ est⭑·as „ombr⭑·o“, io esenc⭑·e
ali⭑·a, kiel⭑ simptom²·o aŭ⭑ spur⁸·o. Se⭑ oni cel⭑·as dir⭑·i, ke⭑ la⭑ dub⭑·o
mal·aper⭑·is sen·spur⁸·e, oni pov⭑·as dir⭑·i, ke⭑ „ne⭑ rest⭑·is eĉ⭑ ombr⭑·o de⭑
dub⭑·o“; aŭ⭑ oni pov⭑·as dir⭑·i ke⭑ „ne⭑ rest⭑·is eĉ⭑ ombr⭑·o da⭑ dub⭑·o“ (= eĉ⭑
tiom⭑ mal·mult⭑·e ne⭑ rest⭑·is). Sed⭑ en⭑ ali⭑·aj situaci⭑·oj la⭑ du⭑ esprim⭑·oj
pov⭑·as est⭑·i tut⭑·e mal·sam⭑+senc⭑·aj: ombr⭑·o de⭑ grand⭑·a dub⭑·o mal·seren²·ig·is
li⭑·an vizaĝ⭑·on; la⭑ dub⭑·o mal·aper⭑·is, sed⭑ ĝi⭑·a ombr⭑·o (= la⭑ ombr⭑·o de⭑
ĝi) ankoraŭ⭑ long⭑·e venen⭑·is ili⭑·ajn rilat⭑·ojn.
2.
Prepozici⭑·o uz⭑·at·a por⭑ rilat⭑·ig·i kun⭑ ili⭑·aj komplement²·oj vort⭑·ojn
esprim⭑·ant·ajn preciz⭑·an aŭ⭑ ne·preciz⭑·an kvant⭑·on, nombr⭑·on, mezur⭑·on,
pez⭑·on.
a)
Ĉe⭑ mezur⭑-vort⭑·oj: unu⭑ kilogram⭑·o da⭑ te⭑·o, dek⭑ du⭑ jar⭑·oj da⭑
labor⭑·ad·o; plen⭑~man⭑·oj da⭑ cindr⭑·o .
Rim. 5: La⭑ nom⭑·o kiu·n la⭑ prepozici⭑·o da⭑^2.a en·konduk⭑·as, plej⭑
oft⭑·e est⭑·as ne·difin⭑·it·e determin²·it·a (en⭑ si⭑·a unu⭑·a aper⭑·o): en⭑
li aĉet⭑·is du⭑ metr⭑·ojn da⭑ ŝtof⭑·o ne⭑ est⭑·as indik³·it·e, _kiu·jn_
du⭑ metr⭑·ojn oni aĉet⭑·is, la⭑ logik¹·a akcent⭑·o est⭑·as sur⭑ la⭑
kiom⭑·o. Tamen⭑ ĝi ja⭑ est⭑·as est⭑·as difin⭑·it·a en⭑ la⭑ du⭑ metr⭑·oj da⭑
ŝtof⭑·o kiu·jn li aĉet⭑·is hieraŭ⭑.
b)
Ĉe⭑ nombr⭑·o-vort⭑·oj: mi aĉet⭑·is dek⭑-du⭑·on da⭑ kuler⭑·oj kaj⭑ du⭑
dek⭑-du⭑·ojn da⭑ fork⭑·oj ; da⭑ ĉeval⭑·oj ili hav⭑·is sep⭑×cent⭑ tri⭑×dek⭑
ses⭑ ; en⭑ tiu moment⭑·o aper⭑·is la⭑ tri⭑·a frat⭑·o, — ĉar⭑ est⭑·is tri⭑
da⭑ ili, sed⭑ neniu kalkul⭑·is la⭑ tri⭑·an kiel⭑ frat⭑·on, ĉar⭑ li ne⭑
posed⭑·is tiel⭑ sam⭑·an mir⭑·eg·ind·an instru⭑·it·ec·on kiel⭑ la⭑ du⭑
ali⭑·aj ; mult⭑·e da⭑ paper⭑·o, pli⭑ da⭑ akv⭑·o; En⭑ du⭑·on·o da⭑ minut⭑·o
ĉio est⭑·os en⭑ ord⭑·o, sinjor⭑·o! ; po⭑ unu⭑ de·kon⭑·o da⭑ delikat⭑·a
farun⭑·o ; (tiu kvant⭑·o) est⭑·as du⭑·on·o da⭑ tio, kio·n fabrik⭑·as la⭑
amerik⁸·a „ “ ; Boston⁽⁺⁾·o hav⭑·as
ĉiom⭑ da⭑ ekscit⭑·o de⭑ grand⭑·a urb⭑·o sen⭑ est⭑·i tro⭑ grand⭑·a .
Rim. 6: La⭑ kvant⭑·o iam⭑ est⭑·as ne·esprim⭑·it·a, implic⁽⁺⁾·a variabl⁽⁺⁾·o
— ekz-e ĉe⭑ kompar⭑·o: mi far⭑·os, ke⭑ da⭑ vidv⭑-in⭑·oj ĉe⭑ ili est⭑·os
pli⭑ ol⭑ da⭑ sabl⭑·o ĉe⭑ la⭑ mar⭑·o .
Rim. 7: Rilat⭑·e al⭑ la⭑ artikol⭑·o la⭑ kvant⭑·aj da⭑^2.b-esprimoj
funkci¹·as kiel⭑ numeral⁽⁺⁾·oj: en⭑ la⭑ du⭑ milion⭑·ojn da⭑ en·loĝ⭑·ant·oj
de⭑ tiu urb⭑·o la⭑ artikol⭑·o (kaj⭑ la⭑ semantik⁽⁺⁾·a akuzativ⭑·o) fakt¹·e
rilat⭑·as al⭑ la⭑ „en·loĝ⭑·ant·oj“, sam⭑·e kiel⭑ en⭑ la⭑ du⭑×cent⭑
en·loĝ⭑·ant·ojn de⭑ tiu vilaĝ⭑·o.
Rim. 8: Kvant⭑·aj da⭑-esprim⭑·oj kutim⭑·e ne⭑ hav⭑·as la⭑ signif⭑·on de⭑
ne·difin⭑·a determin²·o, oft⭑·a ĉe⭑ la⭑ kvant⭑·aj adjektiv⭑·oj „mult⭑·aj“
ktp: Est⭑·as diferenc⭑·o inter⭑ „mult⭑·aj hom⭑·oj“ kaj⭑ „mult⭑·e da⭑
hom⭑·oj“: „mult⭑·aj hom⭑·oj“ = divers⭑·aj hom⭑·oj (ĉiu apart⭑·e);
„mult⭑·e da⭑ hom⭑·oj“ = grand⭑·a nombr⭑·o da⭑ hom⭑·oj (kun⭑·e) . Tio
rilat⭑·as ankaŭ⭑ al⭑ „kelk⭑·e da⭑“, „dek⭑·o_j_ da⭑“ ktp. PAG
ilustr¹·as tio·n per⭑ mal·rekomend⭑·o dir⭑·i: kelk⭑·e da⭑ hom⭑·oj sent⭑·as
si·n la⭑ plej⭑ feliĉ⭑·aj, kiam⭑ ili vid⭑·as la⭑ sufer⭑·ojn de⭑ si⭑·aj
najbar⭑·oj (oni prefer⭑·e dir⭑·u en⭑ tia·j okaz⭑·oj „kelk⭑·aj
hom⭑·oj...“) .
Rim. 9: Fakt¹·e da⭑^2 est⭑·as metonimi⁽⁺⁾·a uz⭑·o de⭑ da⭑^1.b, en⭑ kiu la⭑
rol¹·on de⭑ uj⭑·o hav⭑·as esprim⭑·o mezur⭑·a aŭ⭑ kvant⭑·a, kaj⭑ kiu prezent⭑·as
ne⭑ la⭑ kun⭑·on de⭑ la⭑ en·hav⭑·o kaj⭑ uj⭑·o, sed⭑ la⭑ en·hav⭑·on: li trink⭑·is
glas⭑·on da⭑ akv⭑·o signif⭑·as, ke⭑ li trink⭑·is la⭑ akv⭑·on, ne⭑ la⭑ glas⭑·on.
Rim. 10: PV kaj⭑ ambaŭ⭑ PIV-oj ial⭑ tabu⁽⁺⁾·as la⭑ uz⭑·on de⭑ _da⭑_ „Antaŭ⭑
la⭑ mezur⭑-vort⭑·oj: 60 mark⭑·oj da⭑ rekompenc⭑·o, mil⭑ frank⭑·oj da⭑ rent⭑·o
...“ [PV] kaj⭑ „la⭑ substantiv⭑·oj, kiu·j ven⭑·as post⭑ _da⭑_, ne⭑ pov⭑·as
mem⭑ esprim⭑·i preciz⭑·an kvant⭑·on“ [PIV2]. Tamen⭑ kontraŭ·ekzempl⭑·ojn
oni abund³·e trov⭑·as ĉe⭑ Zamenhof kaj⭑ ali⭑·aj bon⭑·aj aŭtor⭑·oj: Kaj⭑ en⭑ la⭑
flank⭑·aj ĉambr⭑·et·oj li mezur⭑·is unu⭑ stang⭑·on da⭑ long⭑·o kaj⭑ unu⭑
stang⭑·on da⭑ larĝ⭑·o ; „kvar⭑·on-jar⭑·o“ (= mezur⭑·o) est⭑·as part⭑·o da⭑ jar⭑·o,
sed⭑ „printemp⭑·o“ (= special⭑·e montr⭑·it·a part⭑·o) est⭑·as part⭑·o de⭑ jar⭑·o
; mur⭑·o ... du⭑·on·on da⭑ metr⭑·o larĝ⭑·a .
Rim. 11: Est⭑·as grand⭑·a senc⭑·a diferenc⭑·o inter⭑ la⭑ ŝajn⭑·e simil⭑·aj
fraz¹·oj: la⭑ spektakl¹·o daŭr⭑·is du⭑·on·on da⭑ hor⭑·o kaj⭑ la⭑ fundament⭑·a tri⭑
est⭑·as du⭑·on·o de⭑ ses⭑ . La⭑ unu⭑·a (du⭑·on·o da⭑) esprim⭑·as kvant⭑·on; la⭑ du⭑·a
(du⭑·on·o de⭑) indik³·as matematik¹·an operaci¹·on; simil⭑·e oni pov⭑·us dir⭑·i
ke⭑ kosinus⁽⁺⁾·o de⭑ est⭑·as ; evident¹·e, en⭑ tia fraz¹·o mal·ebl⭑·as
uz⭑·i da⭑ ‐ tamen⭑ ne⭑ tial⭑, ke⭑ la⭑ argument⭑·o est⭑·as „preciz⭑·e lim⭑·ig·it·a
nombr⭑·o“ , sed⭑ ĉar⭑ la⭑ rilat⭑·o inter⭑ funkci¹·o kaj⭑ ĝi⭑·a argument⭑·o ne⭑
est⭑·as esprim⭑·ebl·a per⭑ da⭑.
Rim. 12: El⭑ la⭑ {ĉi⭑-supr⭑·a konstat⭑·o} pri⭑ ne·difin⭑·it·ec·o de⭑ la⭑
da⭑^2.a-parto, pli·mult⭑·o da⭑ ni⭑·aj gramatik⭑·ist·oj tir⭑·as erar⭑·an
konklud⭑·on ke⭑ la⭑ prepozici⭑·on da⭑ oni ne⭑ uz⭑·u antaŭ⭑ determin²·il·oj
(„antaŭ⭑ la⭑ artikol⭑·o _la⭑_, antaŭ⭑ la⭑ demonstrativ²·aj aŭ⭑ posed⭑·aj
adjektiv⭑·oj“, laŭ⭑ PV). Tiu tabu⁽⁺⁾·o sekv⭑·as el⭑ konfuz⭑·o inter⭑
ne·difin⭑·it·a _part⭑·o_ en·ten⭑·at·a (prav⭑·e) kaj⭑ _la⭑ tut⭑·o_ el⭑ kiu tiu
part⭑·o est⭑·as ĉerp⭑·it·a (erar⭑·e: la⭑ tut⭑·o ja⭑ eventual¹·e pov⭑·as est⭑·i
difin⭑·e determin²·it·a): kvar⭑ metr⭑·oj da⭑ ĉi⭑ tiu ŝtof⭑·o kost⭑·as naŭ⭑
frank⭑·ojn ; tiu·j zigzag¹·oj de⭑ la⭑ histori⭑·o iĝ⭑·is fatal¹·aj por⭑ la⭑
eŭrop⭑·a Esperant⭑·o-mov⭑·ad·o, kiu perd⭑·is cent⭑·ojn da⭑ si⭑·aj membr⭑·oj ;
est⭑·as mult⭑·e da⭑ ni kaj⭑ da⭑ ni⭑·aj fil⭑·oj kaj⭑ fi·lin⭑·oj ; tio ĉi⭑
for·konsum⭑·ig·is cent⭑·on da⭑ mi⭑·aj cigared⭑·oj ; por⭑ pag⭑·i tia·n ŝuld⭑·on
sufiĉ⭑·os mal·grand⭑·a part⭑·o da⭑ mi⭑·aj en·spez⭑·oj ; mi hav⭑·as mult⭑·e da⭑
li⭑·aj kvitanc⭑·oj ; ekzist⭑·as ceter⭑·e mult⭑·e da⭑ mi⭑·aj verk⭑·oj .
Rim. 13: Tamen⭑ sekv⭑·e de⭑ iom⭑ mal·sam⭑·a meĥanism⁸·o de⭑ determin²·ad·o ĉe⭑
da⭑^2.a kaj⭑ da⭑^2.b, en⭑ Esperant⭑·o est⭑·iĝ·is la⭑ tradici¹·o ne⭑ uz⭑·i la⭑
artikol⭑·on post⭑ la⭑ prepozici⭑·o da⭑ (sam⭑·e kiel⭑ oni ne⭑ uz⭑·as la⭑
akuzativ⭑·an fin⭑·aĵ·on por⭑ la⭑ pronom⭑·o „unu⭑“, kie la⭑ logik¹·o postul⭑·us
la⭑ form⭑·on „unu·n“). Escept⭑·aj uz⭑·oj est⭑·as logik¹·aj, sed⭑ impres⭑·as
strang⭑·e: ebl⭑·e est⭑·as mal·facil⭑·e kompren⭑·i kial⭑ Dog¹-en⭑·o re·don⭑·is al⭑ la⭑
river⭑·o du⭑·on·on da⭑ la⭑ akv⭑·o ĉerp⭑·it·a . Normal¹·e oni sen·hezit³·e uz⭑·as
post⭑ da⭑ ĉia·n plen⭑+senc⭑·an determin²·il·on, sed⭑ ne⭑ la⭑ artikol⭑·on (sam⭑·e
kiel⭑ oni pov⭑·as dir⭑·i „mi⭑·a amik⭑·o“, „iu mi⭑·a amik⭑·o“, „ĉi⭑ tiu mi⭑·a
amik⭑·o“ ‐ sed⭑ ne⭑ „la⭑ mi⭑·a amik⭑·o“).
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.43 2023/09/01 18:29:18 ]
__________________________________________________________________