vidu ankaŭ la klarigojn
de⭑
I.
de⭑
Prepozici⭑·o montr⭑·ant·a:
1.
Punkt⭑·on en⭑ spac⭑·o, kie komenc⭑·iĝ·as mov⭑·o, mal·proksim⭑·iĝ·o,
de·ir⭑·o: vetur⭑·i de⭑ Pariz⭑·o ĝis⭑ Berlin⭑·o; traf⭑·i de⭑ Scil⁽⁺⁾·o al⭑
Ĥaribd⁽⁺⁾·o ; mi ven⭑·as de⭑ la⭑ av⭑·o, kaj⭑ mi ir⭑·as nun⭑ al⭑ la⭑ onkl⭑·o
; la⭑ vent⭑·o for·blov⭑·is de⭑ mi⭑·a kap⭑·o la⭑ ĉap⭑·on ; puŝ⭑·i io·n de⭑
si; la⭑ voj⭑·o (ir⭑·ant·a) de⭑ la⭑ mont⭑·o al⭑
; ili de·salt⭑·is de⭑ la⭑ ĉeval⭑·oj ; la⭑ vaz⭑·o fal⭑·is de⭑ la⭑ tabl⭑·o.
{de·lok⭑·e de⭑} , {dis⭑~de⭑^2} , {ek⭑~de⭑^2} , {el⭑~de⭑^1} ; {el⭑} ,
{for⭑} ; Prepozici⭑·aj kun·aĵ⭑·oj: {de⭑ antaŭ⭑} , {de⭑ mal·antaŭ⭑} ,
{de⭑ apud⭑} , {de⭑ ĉe⭑} , {de⭑ ĉirkaŭ⭑} , {de⭑ inter⭑} , {de⭑ post⭑}
, {de⭑ sub⭑} , {de⭑ super⭑} , {de⭑ sur⭑} , {de⭑ trans⭑} ; {al⭑} ,
{ĝis⭑}
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ determin²·at·o de⭑ ĉiu
tip¹·o, se⭑ nur⭑ ĝi el·vok⭑·as mov⭑·on. Plej⭑ oft⭑·e ĝi tamen⭑ aper⭑·as
kun⭑ verb⭑·oj aŭ⭑ ag⭑·aj substantiv⭑·oj.
2.
Metafor¹·an origin¹·on, de·ven⭑·on: de⭑ la⭑ patr⭑·o mi ricev⭑·is
libr⭑·on, kaj⭑ de⭑ la⭑ frat⭑·o mi ricev⭑·is plum⭑·on ; viŝ⭑·i de⭑ si⭑·a
vizaĝ⭑·o la⭑ ŝvit⭑·on; [Mose⁽⁺⁾·o] trans·dir⭑·is al⭑ la⭑ popol⭑·o la⭑
vort⭑·ojn de⭑ la⭑ Etern⭑·ul·o ; la⭑ hebre⭑·oj est⭑·as Izrael⭑-id⭑·oj, ĉar⭑
ili de·ven⭑·as de⭑ Izrael⭑·o ; de·ven⭑·i de⭑ nobel⭑·a gent⭑·o; la⭑ help⭑·o
ven⭑·as de⭑ la⭑ Etern⭑·ul·o ; boj⭑·as hund⭑·id·o, kiel⭑ ĝi aŭd⭑·as de⭑
hund⭑·oj ; de⭑ leg⭑·ad·o sen⭑ atent⭑·o ne⭑ riĉ⭑·iĝ·as la⭑ prudent⭑·o ;
salut⭑·u li·n de⭑ mi; de⭑ sem⭑·o putr⭑·a ven⭑·as frukt⭑·o ne⭑ nutr⭑·a ; de⭑
kiu est⭑·as tiu libr⭑·o? (en⭑ la⭑ senc⭑·o: kiu est⭑·as ĝi⭑·a aŭtor⭑·o?);
li hav⭑·as flug⭑·il·ojn, kiu·j est⭑·as long⭑·aj de⭑ la⭑ nub⭑·oj ĝis⭑ la⭑
ter⭑·o ; objekt⭑·on mal·proksim⭑·an, apart⭑·an, mal·simil⭑·an: for⭑ de⭑
l'⭑ okul⭑·oj, for⭑ de⭑ la⭑ kor⭑·o ; ne⭑ fal⭑·as frukt⭑·o mal·proksim⭑·e de⭑
l'⭑ arb⭑·o ; sav⭑·u mi·n de⭑ mi⭑·aj mal·amik⭑·oj ; antaŭ·parol⭑·o
liber⭑·ig·as de⭑ post·parol⭑·o ; edz⭑·iĝ·o najbar⭑·a garanti⭑·as de⭑
erar⭑·o ; mi pov⭑·us diferenc⭑·ig·i la⭑ saĝ⭑·ajn de⭑ la⭑ mal·saĝ⭑·aj ;
ili diferenc⭑·as de⭑ ni nur⭑ per⭑ la⭑ kolor⭑·o; apart⭑·a de⭑; dis⭑·a
de⭑; distanc¹·a de⭑; (mal)proksim⭑·a de⭑; najbar⭑·aj de⭑ ; de·pend⭑·a
de⭑; , imun⁴·a de⭑ ; liber⭑·a de⭑ ; pur⭑·a de⭑ ; sen·difekt⭑·a de⭑ .
{el⭑~de⭑^2} , {dis⭑~de⭑^3} , {de⭑ el⭑} ; Prepozici⭑·aĵ·oj baz¹·it·aj sur⭑
adverb⭑·a kern⭑·o: {ĉirkaŭ⭑·e de⭑} , {najbar⭑·e de⭑} , {profit⭑·e de⭑}
, {proksim⭑·e de⭑} , {mal·proksim⭑·e de⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ determin²·at·o de⭑ ĉiu
tip¹·o, se⭑ nur⭑ ĝi el·vok⭑·as metafor¹·an mov⭑·on, aŭ⭑ ĝi⭑·an rezult²·on:
distanc¹·on. Plej⭑ oft⭑·e ĝi tamen⭑ aper⭑·as kun⭑ verb⭑·oj, ag⭑·aj
substantiv⭑·oj aŭ⭑ adjektiv⭑·oj. Kun⭑ ne⭑-ag⭑·aj substantiv⭑·oj ( la⭑
trajn⁸·o de⭑ Berlin⭑·o, Francisk⁽⁺⁾·o de⭑ Asiz⁽⁺⁾·o ) oni prefer⭑·e uz⭑·u
_el⭑_.
3.
Kaŭz⭑·on: li pal⭑·iĝ·is de⭑ tim⭑·o kaj⭑ post⭑·e li ruĝ⭑·iĝ·is de⭑ hont⭑·o ;
de⭑ mal·grand⭑·a kandel⭑·o for·brul⭑·is grand⭑·a kastel⭑·o ; de⭑ kant⭑·ad·o
sen·pag⭑·a dolor⭑·as la⭑ gorĝ⭑·o ; ili mal·aper⭑·is de⭑ subit⭑·a terur⭑·o
; trem⭑·i de⭑ febr⭑·o; lac⭑·a de⭑ labor⭑·ad·o , mal·san⭑·a de⭑ am⭑·o ,
mal·sek⭑·a de⭑ mirh⭑·a fluid⭑·aĵ·o , pez⭑·a de⭑ or⭑·o , rigid⭑·a de⭑
mal·varm⭑·o , ruĝ⭑·a de⭑ sang⭑·o . {pro⭑} , {kaŭz⭑·e de⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ determin²·at·o de⭑ ĉiu
tip¹·o, sed⭑ ĝi ĉef⭑·e aper⭑·as kun⭑ verb⭑·oj kaj⭑ adjektiv⭑·oj.
4.
Ag⭑·ant·on: post⭑ pasiv¹·aj particip⭑·oj la⭑ prepozici⭑·o „de⭑“ ĉiam⭑
montr⭑·as nur⭑ la⭑ ag⭑·ant·on; la⭑ surtut⭑·o est⭑·as aĉet⭑·it·a de⭑ mi,
sekv⭑·e ĝi aparten⭑·as al⭑ mi ; li est⭑·u am⭑·at·a de⭑ si⭑·aj frat⭑·oj ;
per⭑ help⭑·o de⭑ vort⭑·ar·o hispan⭑·a-german⭑·a mi tamen⭑ kompren⭑·is
iom⭑ vi⭑·an leter⭑·on ; bat⭑·o de⭑ patr⭑·in·o ne⭑ long⭑·e dolor⭑·as ; la⭑
am⭑·o de⭑ la⭑ ge·patr⭑·oj al⭑ si⭑·aj id⭑·oj; dik⭑·a branĉ⭑·o romp⭑·iĝ·is de⭑
la⭑ vent⭑·o; ne⭑ mank⭑·u en⭑ la⭑ dom⭑·o de⭑ pus⭑·ul·o, nek⭑
lepr⭑·ul·o [...], nek⭑ fal⭑·ant·a de⭑ glav⭑·o ; la⭑ ter⭑·o est⭑·as
kovr⭑·it·a de⭑ neĝ⭑·o ; la⭑ tabl⭑·o est⭑·is kovr⭑·at·a de⭑ la⭑ serv⭑·ant·o
per⭑ tapiŝ⭑·o. {far⭑·e de⭑} , {far} , {flank⭑·e de⭑^2} ; {per⭑} ;
Prepozici⭑·aĵ·oj baz¹·it·aj sur⭑ adverb⭑·a kern⭑·o: {far⭑·e de⭑} ,
{mank⭑·e de⭑} , {okaz⭑·e de⭑} , {zorg⭑·e de⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ determin²·at·oj de⭑ plur⁴·aj
tip¹·oj: pasiv¹·a aŭ⭑ pasiv¹+senc⭑·a verb⭑·o, pasiv¹·a particip⭑·o, ag⭑·a
substantiv⭑·o, pasiv¹+senc⭑·a de⭑-verb⭑·a adjektiv⭑·o (ekz-e la⭑
deriv⁴·aĵ·oj per⭑ sufiks⭑·oj _ebl_ kaj⭑ _ind_) aŭ⭑ de⭑-verb⭑·a
adverb⭑·o. La⭑ ag⭑·ant·on de⭑ aktiv⭑·a verb⭑·o kutim⭑·e esprim⭑·as la⭑
subjekt⭑·o.
Rim.: La⭑ sinonim¹·oj est⭑·as util⭑·aj ekz-e por⭑ verb⭑·oj, kiu·j
akcept⭑·as lok⭑·an komplement²·on: est⭑·i ven⭑·ig·at·a de⭑ iu lok⭑·o far⭑·e
de⭑ iu, aŭ⭑ por⭑ ag⭑·aj substantiv⭑·oj, kiam⭑ neces⭑·as esprim⭑·i
ankaŭ⭑ la⭑ objekt⭑·on: nutr⭑·ad·o de⭑ infan⭑·oj far⭑·e de⭑ ili⭑·a
patr⭑·in·o, recenz³·o de⭑ verk⭑·o far iu. Oni ĉiam⭑ memor⭑·u, ke⭑
_de⭑_-komplement²·o post⭑ pasiv¹·a particip⭑·o risk⭑·as est⭑·ig·i
ambigu⁽⁺⁾·ec·on, se⭑ ĝi ne⭑ montr⭑·as al⭑ la⭑ ag⭑·ant·o, kaj⭑ oni tiam⭑
prefer⭑·u alternativ²·ajn solv⭑·ojn, kiel⭑ _dis⭑~de⭑_, _el⭑_, _jam⭑
de⭑_ k.s: Z. klar⭑·ig·as, ke⭑ anstataŭ⭑ la⭑ fraz¹·o li⭑·a propr⭑·a
poŝ⭑-horloĝ⭑·o est⭑·is ŝtel⭑·it·a de⭑ la⭑ hok⭑·o [...] est⭑·us pli⭑ bon⭑·e
dir⭑·i _for⭑ de⭑_ la⭑ hok⭑·o, anstataŭ⭑ ŝi trov⭑·iĝ·is ŝirm⭑·at·a for⭑ de⭑
li⭑·aj entrepren⭑·oj mi konsil⭑·us dir⭑·i _kontraŭ⭑_ li⭑·aj
entrepren⭑·oj .
5.
Objekt⭑·on: mi dank⭑·is li·n por⭑ la⭑ tuj⁽⁺⁾·a plen⭑·um·o de⭑ mi⭑·a dezir⭑·o
(por⭑ la⭑ fakt¹·o, ke⭑ li tuj⭑ plen⭑·um·is mi⭑·an dezir⭑·on) ; don⭑·ad·o
de⭑ almoz⭑·oj neniam⭑ mal·riĉ⭑·ig·as ; hak⭑·ad·o de⭑ lign⭑·o don⭑·as
lign⭑·er·ojn ; mort⭑·ig·o de⭑ hom⭑·o est⭑·as krim⭑·o; prepar⭑·o de⭑ la⭑
ven⭑·ont·a kongres⭑·o; en·konduk⭑·o de⭑ Esperant⭑·o en⭑ la⭑ program¹·ojn;
sukces⭑·a venk⭑·ant·o de⭑ pord⭑·oj mal·ferm⭑·it·aj ; mult⭑·aj est⭑·as la⭑
el·pens⭑·int·oj de⭑ lingv⭑·oj inter·naci⭑·aj. Prepozici⭑·aĵ·oj baz¹·it·aj
sur⭑ adverb⭑·a kern⭑·o: {escept⭑·e de⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ determin²·at·oj,
el·vok⭑·ant·aj trans·ir⭑·an ag⭑·on: ag⭑·a substantiv⭑·o, substantiv⭑·a
aktiv⭑·a particip⭑·o aŭ⭑ de⭑-verb⭑·a adverb⭑·o. Verb⭑·oj, inkluziv²·e de⭑
ne·substantiv⭑·aj particip⭑·oj, kutim⭑·e esprim⭑·as la⭑ objekt⭑·on per⭑
akuzativ⭑·a komplement²·o.
Rim.: Por⭑ evit⭑·i ambigu⁽⁺⁾·ec·on oni oft⭑·e pov⭑·as anstataŭ⭑·ig·i
_de⭑_^5 post⭑ ag⭑·a substantiv⭑·o per⭑ ali⭑·a senc⭑-konform⭑·a
prepozici⭑·o: _al⭑_, _pri⭑_, _je⭑_ k.a., aŭ⭑ eĉ⭑ per⭑ akuzativ⭑·o:
akcept⭑·o al⭑ la⭑ kongres⭑·an·oj; ekspluat²·ad·o al⭑ mal·super⭑·aj
klas⭑·oj; indik³·o pri⭑ la⭑ ĝust⭑·a voj⭑·o; sufer⭑·o je⭑ dors⭑·a dolor⭑·o;
en·konduk⭑·o unu⭑ neŭtral²·an lingv⭑·on. Detal⭑·an pri·skrib⭑·on de⭑ tiu
demand⭑·o vd en⭑ .
6.
Punkt⭑·on en⭑ temp⭑·o, kie komenc⭑·iĝ·as temp⭑·a interval⁽⁺⁾·o: de⭑ nun⭑
la⭑ ŝuld⭑·oj de⭑ mi⭑·a fil⭑·o ne⭑ est⭑·os pag⭑·at·aj de⭑ mi ; tio est⭑·is
la⭑ for·tul⭑·oj, tre⭑ fam⭑·aj de⭑ plej⭑ antikv⭑·a temp⭑·o ; vi⭑·a
serv⭑·ant·o est⭑·as di⭑·o-tim⭑·a de⭑ si⭑·a jun⭑·ec·o ; unu⭑ vir⭑·o, lam⭑·a de⭑
la⭑ patr⭑·in·a ventr⭑·o, est⭑·is port⭑·at·a ; de⭑ maten⭑·o ĝis⭑ vesper⭑·o ;
de⭑ du⭑ jar⭑·oj li mal·san⭑·as; de⭑ etern⭑·e . {de⭑ post⭑^1} ,
{ek⭑~de⭑^1} ; {de·temp⭑·e de⭑} , {jam⭑ de⭑} , {de⭑ antaŭ⭑} , {tuj⭑ de⭑}
, {de⭑ el⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a kun⭑ plur⁴·aj tip¹·oj de⭑
determin²·at·oj, plej⭑ oft⭑·e kun⭑ verb⭑·oj aŭ⭑ ag⭑·aj substantiv⭑·oj.
Rim.: En⭑ la⭑ komenc⭑·aj jar⭑·oj de⭑ la⭑ lingv⭑·o oni oft⭑·e emfaz³·is
la⭑ temp⭑·an senc⭑·on, uz⭑·ant·e kombin⭑·on de⭑ la⭑ prepozici⭑·o kun⭑
temp⭑·a adverb⭑·o (jam⭑, tuj⭑) aŭ⭑ temp⭑·a prepozici⭑·o (post⭑).
7.
Posed⭑·ant·on (vast⭑·e kompren⭑·at·an), hav⭑·ant·on de⭑ la⭑
determin²·at·o: glas⭑·o de⭑ vin⭑·o est⭑·as glas⭑·o, en⭑ kiu antaŭ⭑·e si·n
trov⭑·is vin⭑·o, aŭ⭑ kiu·n oni uz⭑·as por⭑ vin⭑·o; la⭑ dent⭑·oj de⭑ leon⭑·o
(la⭑ dent⭑·oj, kiu·jn posed⭑·as leon⭑·o) est⭑·as akr⭑·aj ; la⭑ man⭑·o de⭑
Johan⭑·o est⭑·as pur⭑·a ; la⭑ libr⭑·o de⭑ Petr⭑·o (la⭑ libr⭑·o, kiu·n
hav⭑·as Petr⭑·o); de⭑ kiu est⭑·as tiu libr⭑·o ? (en⭑ la⭑ senc⭑·o: al⭑
kiu ĝi aparten⭑·as?); la⭑ du⭑+dek⭑·a (tag⭑·o) de⭑ Februar⭑·o est⭑·as la⭑
kvin⭑×dek⭑-unu⭑·a tag⭑·o de⭑ la⭑ jar⭑·o ; tri⭑ est⭑·as du⭑·on·o de⭑ ses⭑ ;
nev⭑·o de⭑ pap⭑·o facil⭑·e far⭑·iĝ·as kardinal²·o ; oft⭑·e ĉap⭑·o de⭑
kamp⭑·ul·o kovr⭑·as kap⭑·on de⭑ saĝ⭑·ul·o ; de⭑ kiu la⭑ kulp⭑·o, por⭑ tiu
la⭑ pun⭑·o ; don⭑·i al⭑ iu la⭑ bat⭑·on de⭑ mort⭑·o ; la⭑ ĉirkaŭ·aĵ⭑·oj de⭑
la⭑ urb⭑·o ; li est⭑·as la⭑ fier⭑·o de⭑ si⭑·a patr⭑·o; don⭑·u al⭑ mi pec⭑·on
de⭑ tiu kuk⭑·o; prez⭑·o de⭑ pan⭑·o, sukces⭑·o de⭑ entrepren⭑·o, util⭑·ec·o
de⭑ Esperant⭑·o, konklud⭑·o de⭑ la⭑ parol⭑·ad·o. {da⭑} ;
Prepozici⭑·aĵ·oj baz¹·it·aj sur⭑ adverb⭑·a kern⭑·o: {dekstr⭑·e de⭑} ,
{mal·dekstr⭑·e de⭑} , {nord⭑·e de⭑} , {sud⭑·e de⭑} , {orient⭑·e de⭑} ,
{okcident⭑·e de⭑} , {flank⭑·e de⭑} , {fund⭑·e de⭑} , {kadr⭑·e de⭑} ,
{komenc⭑·e de⭑} , {laŭ·long⭑·e de⭑} , {intern⭑·e de⭑} .
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a nur⭑ kun⭑ substantiv⭑·a
determin²·at·o, aŭ⭑ kun⭑ de⭑-substantiv⭑·a adverb⭑·o. La⭑ komplement²·o
en·konduk⭑·it·a de⭑ _de⭑_ pov⭑·as est⭑·i en⭑ la⭑ substantiv⭑·a grup⭑·o de⭑
la⭑ determin²·at·o (suplement⁸·o) aŭ⭑ pov⭑·as konsist⭑·ig·i
prepozitivan predikativ⁽⁺⁾·on.
8.
Ec⭑·on, kiu·n posed⭑·as la⭑ determin²·at·o: li est⭑·as de⭑ mez⭑·a kresk⭑·o
; de⭑ sam⭑·a kolor⭑·o, de⭑ sam⭑·a valor⭑·o ; ĉeval⭑·o de⭑ blank⭑·a
kolor⭑·o; de⭑ kiu kolor⭑·o est⭑·as tiu ĉeval⭑·o?; pot⭑·oj, plad⭑·oj kaj⭑
kruĉ⭑·oj de⭑ plej⭑ divers⭑·a form⭑·o kaj⭑ grand⭑·o ; flor⭑·oj de⭑
ne·kompar⭑·ebl·a odor⭑·o ; hom⭑·o de⭑ grand⭑·a talent⭑·o; sak⭑·oj de⭑
divers⭑·aj grand⭑·ec·oj; best⭑·oj de⭑ sam⭑·a spec⭑·o; libr⭑·oj de⭑ sam⭑·a
valor⭑·o; afer⭑·o de⭑ dub⭑·a karakter⭑·o.
Rim.: Ĉi⭑ tiu senc⭑·o est⭑·as uz⭑·ebl·a nur⭑ kun⭑ substantiv⭑·a
determin²·at·o, aŭ⭑ kun⭑ de⭑-substantiv⭑·a adverb⭑·o. La⭑ komplement²·o
en·konduk⭑·it·a de⭑ _de⭑_ pov⭑·as est⭑·i en⭑ la⭑ substantiv⭑·a grup⭑·o de⭑
la⭑ determin²·at·o (suplement⁸·o) aŭ⭑ pov⭑·as konsist⭑·ig·i
prepozitivan predikativ⁽⁺⁾·on.
Rim.: Kiam⭑ ebl⭑·as, oni nun⭑ prefer⭑·as uz⭑·i sam⭑+senc⭑·an
adjektiv⭑·an kun·met⭑·aĵ·on de⭑ la⭑ tip¹·o: blank⭑+kolor⭑·a,
grand⭑+talent⭑·a, sam⭑+spec⭑·aj, sam⭑+valor⭑·aj...
9.
Rilat⭑·on inter⭑ du⭑ substantiv⭑·oj, el⭑ kiu·j la⭑ determin²·ant·o
montr⭑·as la⭑ konsist⭑·on aŭ⭑ la⭑ mezur⭑·on de⭑ la⭑ determin²·at·o: en⭑
la⭑ daŭr⭑·o de⭑ kelk⭑·e da⭑ minut⭑·oj mi aŭd⭑·is du⭑ paf⭑·ojn ; mon⭑-sum⭑·o
de⭑ mil⭑ pund⁹·oj; alt⭑·o de⭑ du⭑×dek⭑ metr⭑·oj; ni ir⭑·u voj⭑·on de⭑ tri⭑
tag⭑·oj en⭑ la⭑ dezert⭑·on ; li hav⭑·is la⭑ aĝ⭑·on de⭑ ok⭑×dek⭑ jar⭑·oj ;
vi far⭑·is erar⭑·on de⭑ tri⭑ frank⭑·oj; ili port⭑·is grand⭑·eg·ajn
buked⭑·ojn de⭑ freŝ⭑·aj flor⭑·oj en⭑ la⭑ man⭑·oj ; taĉment⭑·o de⭑
soldat⭑·oj ; amas⭑·o da⭑ mon⭑·o kaj⭑ titol⭑·o de⭑ baron¹·o ; popol⭑·a
kutim⭑·o hav⭑·as valor⭑·on de⭑ leĝ⭑·o ; sub⭑ la⭑ mask⭑·o de⭑ hom⭑-am⭑·o; la⭑
verk⭑·o perd⭑·us si⭑·an ekster·ordinar⭑·e neces⭑·an karakter⭑·on de⭑
dogm⭑·a fundament⭑·ec·o ; [ili ĝu⭑·as] la⭑ honor⭑·an nom⭑·on de⭑
„instru⭑·it·ul·oj“ .
Rim.: La⭑ komplement²·o en·konduk⭑·it·a de⭑ _de⭑_ pov⭑·as est⭑·i en⭑ la⭑
substantiv⭑·a grup⭑·o de⭑ la⭑ determin²·at·o (suplement⁸·o) aŭ⭑ pov⭑·as
konsist⭑·ig·i prepozitivan predikativ⁽⁺⁾·on.
Rim.: En⭑ plur⁴·aj el⭑ la⭑ ĉi⭑-supr⭑·aj ekzempl⭑·oj oni pov⭑·us sam⭑·e
bon⭑·e uz⭑·i prepozici⭑·ojn _el⭑_ aŭ⭑ _je⭑_: mon⭑-sum⭑·o je⭑ mil⭑ pund⁹·oj,
erar⭑·o je⭑ tri⭑ frank⭑·oj, buked⭑·oj el⭑ freŝ⭑·aj flor⭑·oj, taĉment⭑·o
el⭑ soldat⭑·oj , aŭ⭑ simpl⭑·an apud·met⭑·on: la⭑ titol⭑·o „baron¹·o“, la⭑
honor⭑·a nom⭑·o „instru⭑·it·ul·oj“. Oni not⭑·u, ke⭑ titol⭑·o de⭑ baron¹·o
est⭑·as interpret¹·ebl·a ankaŭ⭑ per⭑ „la⭑ titol⭑·o, kiu·n hav⭑·as
baron¹·o“, do⭑ per⭑ _de⭑_^7.
{da⭑} , {el⭑} , {je⭑} .
10.
Gramatik⭑·an de·pend⭑-ec⭑·on kun⭑ mal·preciz⭑·a senc⭑·o: ŝton⭑·o de⭑
fal⭑+puŝ⭑·iĝ·o (je⭑ kiu oni risk⭑·as fal⭑+puŝ⭑·iĝ·i); don⭑·i lecion⭑·on de⭑
mor⭑·oj (pri⭑) ; profesor¹·o de⭑ botanik¹·o (= pri⭑) ; glas⭑·o plen⭑·a
de⭑ akv⭑·o (= je⭑); ĉiu·j en·ter⭑·ig·it·oj est⭑·as plen⭑·aj de⭑ merit⭑·oj ;
la⭑ ter⭑·o plen⭑·iĝ·is de⭑ mal·just⭑·aĵ·oj (per⭑, far⭑·e de⭑) ; la⭑ kant⭑·o
de⭑ la⭑ bird⭑·oj est⭑·as agrabl⭑·a (de⭑^2, de⭑^4, de⭑^7) ; ne⭑ sat⭑·iĝ·as
la⭑ okul⭑·o de⭑ vid⭑·ad·o (de⭑^3, de⭑^4, pro⭑, far⭑·e de⭑, per⭑) ; ili
ebri¹·iĝ·is, sed⭑ ne⭑ de⭑ vin⭑·o ; est⭑·i kontent⭑·a de⭑ io (per⭑, pro⭑,
kun⭑). {je⭑} .
Rim.: Al⭑ ĉi⭑ tiu „senc⭑·o“ ebl⭑·as al·kalkul⭑·i ekzempl⭑·ojn, en⭑
kiu·j _de⭑_ pov⭑·as hav⭑·i sam⭑+temp⭑·e plur⁴·ajn el⭑ ties⭑ pli⭑ preciz⭑·aj
senc⭑·oj, aŭ⭑ pren⭑·as la⭑ lok⭑·on de⭑ logik¹·e pli⭑ taŭg⭑·a prepozici⭑·o,
eventual¹·e pro⭑ naci⭑+lingv⭑·a influ⭑·o.
Rim. 1: La⭑ prepozici⭑·o _de⭑_ origin¹·e hav⭑·as kvar⭑ mal·sam⭑·ajn
signif⭑·ojn: 1°) de·ven⭑·an: vetur⭑·i de⭑ Pariz⭑·o al⭑ Berlin⭑·o, de⭑ maten⭑·o
ĝis⭑ vesper⭑·o, de⭑ la⭑ patr⭑·o mi ricev⭑·is libr⭑·on, li pal⭑·iĝ·is de⭑ tim⭑·o,
lac⭑·a de⭑ labor⭑·ad·o 2°) aparten⭑·an: glas⭑·o de⭑ vin⭑·o, ĉeval⭑·o de⭑ blank⭑·a
kolor⭑·o, mon⭑-sum⭑·o de⭑ mil⭑ pund⁹·oj, la⭑ kongres⭑·o de⭑ Lil⁽⁺⁾·o 3°) ag⭑·ant·an:
la⭑ murd⁴·o de⭑ la⭑ polic⭑·an·o, kie la⭑ polic⭑·an·o murd⁴·as iu·n 4°)
objekt⭑·an: la⭑ murd⁴·o de⭑ la⭑ polic⭑·an·o, kie la⭑ polic⭑·an·o est⭑·as murd⁴·at·a
de⭑ iu. Por⭑ la⭑ du⭑ last⭑·aj kontraŭ⭑·aj signif⭑·oj, ekzist⭑·as jen⭑·aj
Fundament⭑·aj solv⭑·oj: 3°) la⭑ murd⁴·o _ate de⭑_ la⭑ polic⭑·an·o 4°) la⭑
murd⁴·o _(ante) al⭑_ la⭑ polic⭑·an·o aŭ⭑ la⭑ murd⁴·o _ante la⭑_ polic⭑·an·on
Rim. 2: Pro⭑ la⭑ mult⭑+senc⭑·ec·o de⭑ _de⭑_ est⭑·as oft⭑·e konsil⭑·ind·e
anstataŭ⭑·ig·i ĝi·n, se⭑ ebl⭑·e, per⭑ pli⭑ preciz⭑·a prepozici⭑·o (_en⭑_,
_el⭑_, _pri⭑_, _pro⭑_, _super⭑_, _kontraŭ⭑_, _antaŭ⭑_ aŭ⭑ ali⭑·a): la⭑
kongres⭑·o en⭑ , la⭑ frukt⭑·oj el⭑ la⭑ ĝarden⭑·o, konklud⭑·o el⭑
la⭑ lecion⭑·o , la⭑ en·spez⭑·oj el⭑ (aŭ⭑: pro⭑) la⭑ fest⭑·o, akcept⭑·i la⭑
honor⭑+protekt¹·ec·on super⭑ la⭑ kongres⭑·o, la⭑ problem¹·o pri⭑ la⭑
sen·arm⭑·iĝ·o, don⭑·i pruv⭑·ojn pri⭑ si⭑·a kuraĝ⭑·o, la⭑ mod⭑·o pri⭑ tio pas⭑·is
jam⭑ de⭑ long⭑·e, la⭑ prepar⭑·oj por⭑ la⭑ fest⭑·o, ktp.
dis⭑~de⭑
1.
Prepozici⭑·o indik³·ant·a apart⭑·ig·on, dis·ig⭑·on, mal·simil⭑·on:
kribr⭑·il·o: Mult⭑+tru⭑·a aŭ⭑ ret⭑·a uj⭑·o por⭑ apart⭑·ig·i solid²·ajn er⭑·ojn
dis⭑~de⭑ likv⁸·aĵ·o, aŭ⭑ mal·subtil¹·ajn dis⭑~de⭑ subtil¹·aj ; li opini⭑·is
grav⭑·a tuj⭑ disting⭑·i io·n dis⭑~de⭑ ties⭑ mal⭑·o . por⭑ far⭑·i klar⭑·an
disting⭑·on dis⭑~de⭑ ĉio ali⭑·a kaj⭑ por⭑ uz⭑·i „foir⭑·ism·o“ preciz⭑·an
termin⭑·on, en⭑ la⭑ ĉi⭑-sekv⭑·a tekst⭑·o mi nom⭑·as ĝi·n .
2.
{De⭑^1} : sufiĉ⭑·is lev⭑·i la⭑ kap⭑·on dis⭑~de⭑ la⭑ lamp⭑·o al⭑ la⭑ ĉiel⭑·o
por⭑ kompren⭑·i, ke⭑ la⭑ nokt⭑·o pas⭑·is kaj⭑ ne⭑ re·ven⭑·os .
3.
{De⭑^2} : mur⭑·o dis·ig⭑·is la⭑ mal·supr⭑·an palac⭑·an ĝarden⭑-teras⭑·on
dis⭑~de⭑ la⭑ urb⭑·a plac⭑·o ; la⭑ ekzekut⭑·ist·o for·pren⭑·is la⭑ spong⭑·on
dis⭑~de⭑ la⭑ lanc¹·o ; [lek⭑·i] kaviar⭑·on dis⭑~de⭑ la⭑ kuler⭑·o .
ek⭑~de⭑
1.
{De⭑^6} la⭑ komenc⭑·o de⭑, komenc⭑·ant·e de⭑^6: ĉar⭑ sci⭑·is li ek⭑~de⭑
maten⭑·o, Ke⭑ li kun⭑ mult⭑·aj gast⭑·oj sid⭑·os ĉe⭑ l’ festen⭑·o ; ek⭑~de⭑
2002 firma⁽⁺⁾·oj pov⭑·os prepar⭑·i patent⭑·ajn dokument⭑·ojn nur⭑ en⭑ la⭑
angl⭑·a, franc⭑·a aŭ⭑ german⭑·a . ek⭑~de⭑ la⭑ nokt⭑·a dis·iĝ⭑·o dis⭑~de⭑ vi⭑·aj
amik⭑·oj ... ĝis⭑ la⭑ maten⭑·a re·vid⭑·iĝ·o kun⭑ ili . {de⭑ post⭑;}
{ĝis⭑}
2.
Komenc⭑·ant·e {de⭑^1} iu lok⭑·o: Ivan⁽⁺⁾·o klar⭑·e imag⭑·is ... libr⭑·ojn,
libr⭑·ojn ek⭑~de⭑ la⭑ farbit⁽⁺⁾·a plank⭑·o ĝis⭑ la⭑ fum⭑-nigr⭑·a plafon⭑·o .
3.
Komenc⭑·ant·e de⭑ iu grad⭑·o, stat⭑·o aŭ⭑ ali⭑·a abstrakt¹·a punkt⭑·o:
ĉiu·j grad⭑·oj de⭑ arme¹·o, ek⭑~de⭑ vic⭑-leŭtenant⭑·o ĝis⭑ general⭑·o ;
[tiu substanc²·o serv⭑·as por⭑ ĉio], ek⭑~de⭑ naz⭑-gut⭑·oj kontraŭ⭑
mal·varm⭑·um·o kaj⭑ bronkit²·o, ĝis⭑ stimul²-rimed⭑·o ; fakt¹·e est⭑·as
laŭ·grad⭑·a ŝanĝ⭑·o de⭑ esprim⭑-rimed⭑·oj ek⭑~de⭑ hazard²·aj ĝis⭑ super⭑-
kaj⭑ sub·sistem⭑·aj, ĝis⭑ unu⭑·iĝ·o de⭑ kelk⭑·aj funkci¹·oj en⭑ unu⭑
rimed⭑·o .
{ek⭑·e de⭑}
el⭑~de⭑
1.
{De⭑^1} : la⭑ et⭑·a mus⭑·et·o kaŝ⭑·e~lir⭑·is el⭑~de⭑ la⭑ angul⭑·o .
2.
{De⭑^2} : la⭑ ter⭑·aj afer⭑·oj vid⭑·at·aj el⭑~de⭑ la⭑ mal·proksim⭑·oj
stel⭑·aj ; la⭑ (katalun⁽⁺⁾·a) reĝ⭑·o Ĵakvo la⭑ 1a konker⁴·is el⭑~de⭑
islam⁽⁺⁾·an·oj unu⭑·e Majork⁽⁺⁾·on kaj⭑ post⭑·e Valenci⁽⁺⁾·on .
jam⭑ de⭑
{De⭑^6} : jam⭑ de⭑ tre⭑ long⭑·a temp⭑·o la⭑ sekv⭑·ant·aj tri⭑ verk⭑·oj
est⭑·as rigard⭑·at·aj kiel⭑ fundament⭑·o de⭑ Esperant⭑·o ; mi ne⭑
est⭑·as vok⭑·it·a ir⭑·i al⭑ la⭑ reĝ⭑·o jam⭑ de⭑ tri⭑×dek⭑ tag⭑·oj .
tuj⭑ de⭑
{Ek⭑~de⭑^1} : la⭑ pli·bon⭑·ec·o de⭑ Esperant⭑·o antaŭ⭑ ...
fal⭑·as al⭑ ĉiu en⭑ la⭑ okul⭑·ojn tuj⭑ de⭑ la⭑ unu⭑·a rigard⭑·o ; tuj⭑ de⭑
la⭑ komenc⭑·aj jar⭑·oj ... ĉes⭑·ig·is si⭑·an
apog⭑·on, kiam⭑ ne⭑ akcept⭑·is la⭑ lingv⭑·ajn modif³·ojn,
per⭑ kiu·j li vol⭑·is pli⭑+german⭑·ig·i Esperant⭑·on ; [ŝi⭑·aj okul⭑·oj]
tuj⭑ de⭑ la⭑ sojl⭑·o renkont⭑·is la⭑ vizaĝ⭑·on de⭑ la⭑ libr⭑·ist·o kaj⭑
kvazaŭ⭑ al·glu⭑·iĝ·is al⭑ ĝi .
Rim.: Ebl⭑·as hezit³·i, ĉu⭑ _tuj⭑ de⭑_ est⭑·as apart⭑·a termin⭑·o, aŭ⭑
nur⭑ hazard²·a kolizi⁴·o de⭑ adverb⭑·o _tuj⭑_ kaj⭑ prepozici⭑·o _de⭑_,
ali⭑+vort⭑·e ĉu⭑ _tuj⭑_ al·don⭑·as ide⭑·on de⭑ tuj⁽⁺⁾·ec·o al⭑ la⭑ ag⭑·o, aŭ⭑
serv⭑·as ĉef⭑·e por⭑ don⭑·i temp⭑·an signif⭑·on al⭑ la⭑ prepozici⭑·o _de⭑_
kun⭑ eventual¹·a nuanc⭑·o „jam⭑ en⭑ la⭑ komenc⭑·o“. La⭑ ekzempl⭑·o pri⭑
est⭑·as interes⭑·a en⭑ tio, ke⭑ la⭑ eventual¹·a tuj⁽⁺⁾·ec·o
ne⭑ koncern⭑·as la⭑ verb⭑·on „ĉes⭑·ig·i“, sed⭑ verb⭑·on de⭑ ne·esprim⭑·it·a
propozici²·o rezult²·ant·a el⭑ antaŭ⭑·a fraz¹·o: tuj⭑ de⭑ la⭑ komenc⭑·aj
jar⭑·oj [okaz⭑·is mal·pac⭑·iĝ·oj, ekz-e] ĉes⭑·ig·is
si⭑·an apog⭑·on...
Rim.: Al·don⭑·e, kelk⭑·aj ekzempl⭑·oj ŝajn⭑·as est⭑·i interpret¹·ebl·aj
ankaŭ⭑ per⭑ la⭑ lok⭑·aj senc⭑·oj de⭑ _tuj⭑_ kaj⭑ _de⭑_, sed⭑ tuj⭑ de⭑ la⭑
sojl⭑·o ver⭑+ŝajn⭑·e signif⭑·as tuj⭑ de⭑ kiam⭑ ŝi pas⭑·is la⭑ sojl⭑·on .
II.
Vort⭑·er·o kun⭑ la⭑ senc⭑·o de⭑^1 aŭ⭑ de⭑^2.
de·ig⭑·i
(tr)
{De·met⭑·i} , {apart⭑·ig·i} , {dis·ig⭑·i} : sur⭑ pint⭑·o de⭑ la⭑ raket¹·o
sid⭑·as solid²+pel⭑·aĵ·a sav⭑-raket¹·o, kiu pov⭑·as rapid⭑·e de·ig⭑·i kaj⭑
mal·proksim⭑·ig·i la⭑ kosm⁸·o-kapsul⭑·on en⭑ danĝer⭑·o ; ekzist⭑·as
metod¹·oj, kiu·j ebl⭑·ig·as unu⭑ aŭ⭑ kelk⭑·ajn pec⭑·ojn de·ig⭑·i de⭑ la⭑
seri⭑·o [...] kaj⭑ pret⭑·ig·i ili·n laŭ⭑ la⭑ individu¹·aj mezur⭑·oj de⭑
cert⭑·a klient¹·o .
de·iĝ⭑·i
(ntr)
Apart⭑·iĝ·i: sam⭑+temp⭑·e damp⁽⁺⁾·il·o de·iĝ⭑·as de⭑ la⭑ kord⭑·oj ; ĝi port⭑·as
la⭑ raket¹·on dum⭑ la⭑ 126-sekund⭑·a brul⭑-daŭr⭑·o en⭑ alt⭑·on de⭑ ĉ. 50
km, en⭑ tiu alt⭑·o, la⭑ unu⭑·a ŝtup⭑·o de·iĝ⭑·as .
III.
1.
Prefiks⭑·o, uz⭑·at·a kun⭑ la⭑ senc⭑·oj de⭑^1 aŭ⭑ de⭑^2 en⭑ kun·met⭑·aĵ·oj
kun⭑ verb⭑·a ĉef·element¹·o:
a)
Pren⭑·i, for·ig⭑·i, mal·proksim⭑·ig·i, apart⭑·ig·i io·n:
{de·admon⭑·i} , {de·bar⭑·i} , {debat²·i} , {de·ĉerp⭑·i} ,
{de·fraŭd⁽⁺⁾·i} , {de·frot⭑·i} , {de·hak⭑·i} , {de·ĵet⭑·i} ,
{de·kalkul⭑·i} , {de·klin⭑·i} , {de·konsil⭑·i} , {de·log⭑·i} ,
{de·mord⭑·i} , {de·pren⭑·i} , {de·romp⭑·i} , {de·rul⭑·i} ,
{de·skrap⭑·i} , {de·sku⭑·i} , {de·ŝir⭑·i} , {de·ŝov⭑·i} ,
{de·tir⭑·i} , {de·tond⭑·i} , {de·tranĉ⭑·i} , {de·turn⭑·i} ,
{de·viŝ⭑·i} ...
b)
For·iĝ⭑·i, mal·proksim⭑·iĝ·i, apart⭑·iĝ·i de⭑ io (oft⭑·e kun⭑
vertikal⭑·a mov⭑·o de⭑~supr⭑·e mal·supr⭑·en): {de·fal⭑·i} ,
{de·flu⭑·i} , {de·flug⭑·i} , {de·glit⭑·i} , {de·gut⭑·i} ,
{de·ir⭑·i} , {de·kur⭑·i} , {de·prem⭑·i} , {de·puŝ⭑·i} ,
{de·rul⭑·iĝ·i} , {de·salt⭑·i} , {de·solv⭑·iĝ·i} , {de·ven⭑·i} ...
c)
Ag⭑·i mal·proksim⭑·e, apart⭑·e de⭑: {de·star⭑·i} ...
d)
Mal·proksim⭑·ig·i, ten⭑·i mal·proksim⭑·e: {de·met⭑·i} , {de·ten⭑·i}
...
2.
Prefiks⭑·o, uz⭑·at·a kun⭑ la⭑ senc⭑·oj de⭑^1, de⭑^2 aŭ⭑ de⭑^6 en⭑
kun·met⭑·aĵ·oj kun⭑ substantiv⭑·a ĉef·element¹·o: {de·bord⭑·iĝ·i} ,
{de·ĉeval⭑·iĝ·i} , {de·flank⭑·iĝ·i} , {de·kamel⭑·iĝ·i} , {de·kutim⭑·iĝ·i}
, {de·lok⭑·e de⭑} , {de·mam⭑·ig·i} , {de·nask⭑·a} , {de·temp⭑·e de⭑} ,
{de·tron⭑·ig·i} , {de·voj⭑·iĝ·i} ...
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.160 2023/10/14 11:26:53 ]
__________________________________________________________________