vidu ankaŭ la klarigojn
el

   I.

el

          Prepozici·o montr·ant·a:

        1.
                La lim·ig·it·an spac·on  la objekt·on, de kies intern·o io si·n
                mov·as ekster·en: mi·a patr·in·o for·pel·is mi·n el la dom·o ; ili
                el·ir·is el la urb·o ; flag·o pend·is el la fenestr·o; de~post
                li·a re·ven·o el Hispan·uj·o ; vi pren·os edz·in·on por mi·a fil·o
                el tie ; atak·oj de la nomad²·oj el la dezert·o; ni bezon·as
                krud·aĵ·ojn el ekster·land·o; inter la fremd·ul·oj est·is unu
                kant·ist·o el nord·o ; ne gut·as miel·o el la ĉiel·o; li ŝtel·is
                juvel·ojn el la trezor·ej·o; tir·i el kest·o; ĉerp·i el put·o;
                trink·i el glas·o; li leg·is [...] el mal·nov·a histori·a libr·o
                ; for·strek·i el tekst·o; per tio li est·is iom sku·it·a el si·aj
                rev·oj; leter·o send·it·a el tre mal·proksim·e; l' anim·o vi·a
                bril·as el l' okul·oj ; la lip·oj rid·et·ad·is el (kontrast¹·ant·e
                kun) la nigr·a barb·o ; la stel·oj ek·lum·is el la klar·a eter·o
                ; el sub la kanap·o la mus·o kur·is sub la lit·on ; el·ir·ig·i
                iu·n el sub la jug·o ; bel·aj rakont·oj el trans la mont·oj ;
                el·ir·is fajr·o el antaŭ la Etern·ul·o ;  for·konduk·is
                li·n el inter la fil·oj de la reĝ·o ; la Etern·ul·o parol·is el
                mez·e de la fajr·o .

        2.
                La antaŭ·an stat·on de io, kio ŝanĝ·iĝ·is kaj ali·iĝ·is: ĉiu·j
                far·iĝ·is el polv·o kaj re·far·iĝ·os polv·o ; ili forĝ·os el si·aj
                glav·oj plug·il·ojn ; vek·i el dorm·o; tir·i, el·ir·i el embaras·o;
                eks·iĝ·i el la serv·o; lev·i si·n el mizer·a situaci·o; ŝir·i el
                iluzi¹·o; el la neces·ec·o oni dev·as far·i virt·on ; sen·dub·e vi·a
                glor-am·o far·as por vi el Dan⁸·uj·o mal·liber·ej·on ; kio far·iĝ·is
                el vi? {de} , {al en, en ...-n}

        3.
                La abstrakt¹·an origin¹·on, la kaŭz·on de sent·o  ide·o, la
                baz¹·on de rezon¹·o: rakont·o el la Bibli¹·o; vort·oj el la
                Fundament·o; monument·o el la antikv·a temp·o; sci·iĝ·i el la
                gazet·ar·o; mi ne sci·as el kia kaŭz·o...; el kaŭz·o ne·komplet²·a
                ne pov·as nask·iĝ·i sekv·aĵ·o komplet²·a ; tio far·iĝ·is el (pro)
                simpl·a sen·help·a neces·ec·o kaj ne el ia lingv·a leĝ·ec·o ; far·i
                io·n el (pro) simpl·a kapric·o ; kri·i el la tut·a gorĝ·o; am·i,
                bedaŭr·i el tut·a kor·o; ni el tio vid·as, konklud·as, ke; el
                tiu re·form·o rezult²·is, ke; el la dir·it·a regul·o sekv·as, ke
                […] ; ili viv·ad·is el ŝpar·o; li tio·n desegn·is el la memor·o;
                mi don·os al vi pocentan profit·on el la vend·ad·o; traduk·i el
                la latin⁽⁺⁾·a lingv·o. {de} , {pro}

        4.
                La ar·on, kies unu er·on oni tir·as  abstrakt¹·as; la de·ven·on
                de part·o apart·ig·it·a de la tut·o: unu el la plej bel·aj
                knab·in·oj, kiu·jn oni pov·is trov·i ; unu el ili ; la plej
                fort·aj el ĉiu·j; kelk·aj el la ĉef·oj ; rest·is iom el la
                viand·o ; don·i al iu el si·a pan·o; la ĉef·a el la dev·oj est·as
                far·i mal·bon·on al neniu; de tie oni ĝu·as vid·aĵ·on el la plej
                kurioz¹·aj; por ke la mal·feliĉ·o ni·n ne post·kur·u, mi ĵet·is al
                ĝi por re·pac·iĝ·o la last·aĵ·on el mi·a hav·o ; ŝi kant·as plej
                bon·e el ĉiu·j; el du mal·bon·aĵ·oj elekt·u la mal·pli grand·an;
                mi·aj koleg·oj el la ofic·ej·o; ŝi tim·as perd·i la klient¹·ar·on
                el la honor·ind·aj sfer¹·oj ; kolekt·iĝ·is al li el la
                Izrael-id·oj grand·a amas·o . {inter}

        5.
                La material·on, kiu konsist·ig·as io·n; la er·ojn de tut·o: ili
                ne ĉiam est·as far·it·aj el tol·o ; kol-zon·o el perl·oj; statu¹·oj
                el marmor·o ; mantel·o el nigr·a velur·o ; manĝ·o el verd·aĵ·o ;
                puding¹·o el pom·oj; dom·o el brik·oj; vest·o el flanel·o;
                tegment·o el verd·aj foli·oj; plekt·i kron·on el asperul⁽⁺⁾·oj , el
                blank·aj lili·oj , el dorn·oj ; vort·ar·o el ĉirkaŭ mil vort·oj
                ; harem²·o el dek vir·in·oj; ni·a urb·o hav·as pas·int·on el glor·o;
                mi·a ĝoj·o est·is kovr·at·a de mal·hel·a vual·o el mal·gaj·ec·o; la
                tut·a trezor·o el scienc·o amas·ig·it·a de la hom·ar·o; hered·aĵ·o
                el tradici¹·oj; miks·aĵ·o el tim·o kaj respekt·o; ar·o el
                eminent·aj person·oj ( {da} ); la verk·o konsist·as el kvin
                part·oj.

de el

                {De ^2} : [la kamp·o kaj la kavern·o] aĉet·it·aj de el la
                fil·oj de  ; la kavern·o, kiu·n  aĉet·is kun·e
                kun la kamp·o kiel tomb·an posed·aĵ·on de el  la Ĥet⁽⁺⁾-id·o
                ; oni dev·as apart·ig·i de el la kler·a publik·o ar·eg·ojn da
                simpl·aj kaj kred·em·aj leg·ant·oj . {dis~de ^3} , {el~de ^2} .

                Rim.: En ĉi tiu esprim·o la prepozici·o _el_ ne hav·as
                propr·an senc·on, sed ebl·ig·as emfaz³·i, ke la prepozici·o _de_
                montr·as origin¹·on, ne posed·ant·on  ag·ant·on, kiel pov·us
                sugest⁹·i la sintaks¹·o. En ali·aj okaz·oj, tamen, _de_ hav·as
                temp·an senc·on kaj _el_ sub·kompren·ig·as el·ir·an mov·on:
                konsekr⁴·it·a al Di·o est·os la knab·o de el la ventr·o (de la
                moment·o de li·a el·ir·o el la ventr·o) .

   II.
          Vort·er·o uz·at·a mem·star·e kun la senc·o ^1 de la prepozici·o:

el·en

                Ekster·en: ĵet·i io·n el·en; re·trov·i la voj·on el·en ; la
                (pluv·a) akv·o verŝ·iĝ·is en ŝi·ajn ŝu·ojn kaj el·en .

el·ig·i

        1.
                El·ir·ig·i, el·ĵet·i, el·las·i: el·ig·i ( {el·bat·i} ) fajr·er·on el
                ŝton·o; el·ig·i ( {el·tir·i} ) kor+tuŝ·ajn son·ojn el si·a violon·o;
                karb·oj [...] el·ig·is ĉirkaŭ·en agrabl·an varm·on ; la alumet·o
                el·ig·is varm·an hel·an flam·on ; el·ig·i surpriz·o-kri·on .
                {dis·vast·ig·i} , {el·radi·i} , {el·send·i} , {produkt·i}

        2.
                El·komput⁹·il·ig·i {datum⁽⁺⁾·ojn} : modern¹·a person·a komput⁹·il·o pov·as
                el·ig·i po 1 miliard¹·o ĉen·ojn je sekund·o .

        3.
                En la {Tri-unu·o} , rilat·o de la Patr·o (kaj, ĉe la
                rom⁽⁺⁾-katolik¹·oj, de la Fil·o) al la Sankt·a Spirit·o: la Fil·o
                est·as gener⁽⁺⁾·it·a de la Patr·o, dum la Spir·o est·as etern·e
                el·ig·at·a el tiu tra la Fil·o .

                Rim.: Tiu vort·o respond·as al la tradici¹·o de la krist·an·ism·o
                okcident·a. La tradici¹·o orient·a uz·as ali·an termin·on,
                {de·ven·i} , kiu est·as uz·at·a en la respond·aj tekst·oj; la
                mal·sam·a senc·o de tiu·j termin·oj kre·is mult·ajn mis·kompren·ojn
                en la eklezi¹·a histori·o.

el·ig·aĵ·o

        1.
                Io el·ir·int·a, el·puŝ·it·a, produkt·it·a: iom da flav·a sek·iĝ·int·a
                el·ig·aĵ·o trov·as si·n en la intern·a angul·o de la okul·o .

        2.
                El·ig·at·a datum⁽⁺⁾·o: oni prov·is al·don·i al la el·ig·aĵ·o bru·on, kiu
                dev·is mal·help·i pli al registr·ad·o, ol al hom·a percept¹·ad·o .
                {rezult²·o}

el·ig·o

                El·ig·ad·o  el·ig·aĵ·o: venen·aj gas·--el·ig·oj ; subit·a el·ig·o de
                energi·o akumul⁽⁺⁾·it·a en la ter-krust·o [...] est·ig·as ter+trem·ajn
                ond·ojn .

el·ig·il·o

        1.
                Iu apr·at·o por el·ig·i io·n: ŝanĝ·o de kolor·o de lum·o [...] pro
                relativ²·a mov·iĝ·o de el·ig·il·o de la lum·o (lum·ant·a objekt·o) ;

        2.
                Aparat¹·o por el·ig·i datum⁽⁺⁾·ojn: ekran⁸·o kaj pres·il·o est·as
                el·ig·il·oj; el·ig·il·oj est·as flank-aparat¹·oj trans·form·ant·aj
                rezult²·ojn de pri·labor·ad·o de cifer·aj maŝin·aj kod⁹·oj en
                form·on oportun·an por hom·o  taŭg·an por administr·at·a
                maŝin·o . {aparat¹·ar·o}

el·iĝ·i

                El·ir·i: ili sobr·aj el·iĝ·u el la kapt·il·o de la diabl·o .

   III.

        Prefiks·o montr·ant·a:
        1.
                Direkt·on de la intern·o ekster·en: el la kaldron·o, en kiu
                si·n trov·as bol·ant·a akv·o, {el·ir·as} vapor·o ; ni {el·vetur·is}
                el Peterburg⁽⁺⁾·o ; ni el·vetur·is tra la urb·a pord·eg·o ;
                {el·tir·i} si·n el mizer·o ; el·tir·u unu·e la trab·on el vi·a
                okul·o, kaj tiam vi klar·e vid·os, por el·tir·i la lign·er·et·on,
                kiu est·as en la okul·o de vi·a frat·o ; mi {el·bat·os} vi·an
                paf-ark·on el vi·a mal·dekstr·a man·o, kaj mi {el·fal·i} gos vi·ajn
                sag·ojn el vi·a dekstr·a man·o ; li {el·met·is} al mi si·an
                histori·on [...] kaj la esenc·o de li·aj ide·oj est·is jen·a
                [...] ; mi [...] {el·met·is} mi·n ekster·e al la frost·o kaj
                mal·varm·o ; ili {el·met·is} unu pied·on kaj en·ŝov·is ĝi·n en la
                neĝ-amas·on ; ŝi el·pren·is la man·on el la fald·oj de si·a
                mal·elegant¹·a tuk·o ;  el·pren·is el la poŝ·o
                dek-kvin-spes⁽⁺⁾-dek·an mon·er·on ; skatol·et·o, {el·tranĉ·it·a} el unu
                sol·a smerald·o ; li el·ĉiz·ig·as en la rok³·o loĝ·ej·on por si ;
                {el·don·i} rezultat·on, libr·on; {el·dir·i} kor·an salut·on ;
                el·parol·i verdikt¹·on ; la tut·a direkci⁽⁺⁾·o gratul·is la
                gajn·int·on, kaj […] propon·is el·pag·i tuj ; vort·o
                {el·parol·it·a} (prononc³·it·a) per aŭtoritat·a ton·o ; ŝi
                {el·paŝ·is} en la bru·an, tumult·an, strang·an mond·on ; ŝi
                el·paŝ·is antaŭ·en tiom mult·e, kiom ŝi pov·is ; [ŝi] komenc·is
                ĝem·i kaj {el·ŝir·i} si·ajn har·ojn ; el·ŝir·i mal·san·an dent·on ;
                mi {el·prem·is} [la ber·ojn] en la pokal·on ; {el·vok·i}
                re·memor·on; {el·ter·ig·i} trezor·on.

        2.
                Ĝis·fin·an plen·um·on de ag·o: la montr·it·ajn naŭ vort·ojn ni
                konsil·as bon·e {el·lern·i} (tut·e, bon·e lern·i) ; {el·trink·i}
                botel·on ; la knab·o [...] {el·kresk·is} , kvankam li rest·is
                mal·alt+kresk·a ; grand·eg·a ond·o […] {el·fin·is} la ruin·ig·ant·an
                labor·on ; ĉar mi·aj proviz·oj est·as {el·ĉerp·it·aj} , mi dev·as
                prunt·i ; li est·is unu·a, kiu hav·is sufiĉ·e da pacienc·o, por
                {el·labor·i} plen·an lingv·on de la komenc·o ĝis la fin·o ; por
                el·aŭskult·i ĉio·n tio·n ĉi vi ne hav·us sufiĉ·e da temp·o nek
                pacienc·o ; tiu·n mal·sukces·int·an prov·on ŝi kruel·eg·e el·pag·is
                ; la tut·a popol·o […] el·mort·is ; {el·port·i} (ĝis·fin·e toler·i)
                grand·an konflikt²·on de sufer·oj ; [vest·oj] li·aj est·is tut·e
                {el·uz·it·aj} dum la vojaĝ·o ; el·frot·it·a ; (for·ig·it·a,
                difekt·it·a per la frot·ad·o); ĉiu·j karb·oj el·brul·is  est·as
                bon+ord·e esting·it·aj ; el·bak·it·a horde·a pan·o ; mi ne pov·as
                {el·ten·i} , kiam mi vid·as tiu·jn brul·ant·ajn okul·ojn .

                Rim.: Por esprim·i tiu·n senc·on oni pli taŭg·e uz·as la
                prefiks·ojn _fin-_  _tut-_,  _for-_, kiu·j ne est·as
                dub+senc·aj ( {fin-lern·i} , fin-trink·i, tut~pag·i, for·ĉerp·i,
                ktp).

        3.
                Ricev·on, akir·on de io per la ag·o montr·it·a de la radik·o:
                ili {el·pens·is} tut·an histori·on ; el·pens·i io·n nov·an ; li
                {el·trov·is} la art·on far·i or·on ; el·trov·i la jam el·trov·it·an
                Amerik⁸·on ; mi vol·is {el·turn·i mi·n} (el·ir·i el mal·facil·a
                situaci·o) per rapid·ec·e trov·it·a pretekst·o ; inĝenier·oj
                esplor·is la afer·on kaj {el·kalkul·is} , ke tio est·as tre
                bon·a afer·o ; mi almoz-el·pet·os ; el·forĝ·ant·e la arm·aĵ·on ;
                or·aj orel-ring·oj, kiu·jn li el·pet·is (ricev·is per pet·oj) ;
                Di·o el·aŭd·is ŝi·n kaj mal·ŝlos·is ŝi·an uter·on (plen·um·i li·an
                pet·on) ; se el iu mi mal·just·e {el·dev·ig·is} io·n, mi re·don·as
                kvar·obl·on .

                Rim.: En tiu senc·o la prefiks·o _per_ est·as ankaŭ oft·e
                uz·ebl·a, kaj prefer·ind·a (per·flat·i, {per·labor·i} , per·almoz·i,
                {per·milit·i} ).

   [artikol-versi⁹·o: 1.123 2023/11/07 20:34:10 ]
     __________________________________________________________________