vidu ankaŭ la klarigojn
-em
I.
-em
Sufiks⭑·o montr⭑·ant·a inklin⭑·on aŭ⭑ tendenc¹·on al⭑ io:
1.
{Inklin⭑·o} manifest¹·iĝ·ant·a kiel⭑ {dezir⭑·o} aŭ⭑ {vol⭑·o} : hom⭑·o
bagatel⭑·em·a ; ŝi est⭑·is labor⭑·em·a, sed⭑ ŝi tamen⭑ rest⭑·is
mal·riĉ⭑·a ; li est⭑·as tre⭑ pur⭑·em·a, kaj⭑ eĉ⭑ unu⭑ polv⭑·er·on vi ne⭑
trov⭑·os sur⭑ li⭑·a vest⭑·o ; por⭑ est⭑·i tut⭑·e ver⭑·em·a, mi dev⭑·as
menci³·i […] ; en⭑ la⭑ salon⭑·o […] la⭑ muzik⭑·em·aj membr⭑·oj de⭑ ni⭑·a
famili⭑·o ĝu⭑·as la⭑ bru⭑·an kult¹·on de⭑ ; tro⭑ el·ek·tem⭑·a
ricev⭑·as nenio·n ; komplez⭑·em·a mal·saĝ⭑·ul·o est⭑·as pli⭑ danĝer⭑·a ol⭑
mal·amik⭑·o .
Rim.: Kun⭑ adjektiv⭑·a aŭ⭑ substantiv⭑·a radik⭑·o oni pov⭑·as
nepr⭑·ig·i la⭑ vol⭑·at·ec·on anstataŭ⭑·ig·ant·e la⭑ sufiks⭑·on _-em-_ per⭑
la⭑ sufiks⭑·e uz⭑·at·a radik⭑·o _-am-_: {ver⭑+am⭑·a} , {gast⭑+am⭑·a} ,
glor⭑+am⭑·a.
2.
Inklin⭑·o ekster·vol⭑·a, {tendenc¹·o} , {kapabl⭑·o} for·tig⁸·it·a per⭑
natur⭑·aj aŭ⭑ akir⭑·it·aj ec⭑·oj, kondiĉ⭑·oj probabl³·ig·ant·aj aŭ⭑
facil⭑·ig·ant·aj koncern⭑·an ag⭑·on aŭ⭑ evolu²·on al⭑ koncern⭑·a stat⭑·o:
mal·san⭑·em·a ; mal·pac⭑·em·a kaj⭑ koler⭑·em·a edz⭑·in·o ; vir⭑·in·o
sen·kompar⭑·e babil⭑·em·a ; kiu est⭑·as tim⭑·em·a kaj⭑ trem⭑·em·a, tiu
ir⭑·u re·turn⭑·e ; mi est⭑·as dorm⭑·em·a maten⭑·e ; fals⭑·em·a buŝ⭑·o ; Di⭑·o
kre⭑·is la⭑ hom⭑·on virt⭑·em·a ; ne·kred⭑·em·ec·o ; drink⭑·em·ul·o .
3.
El·met⭑·it·a al⭑ io kio kapabl⭑·as produkt⭑·i indik³·it·an efik⭑·on: la⭑
anim⭑·o est⭑·as ne·mort⭑·em·a, kvankam⭑ la⭑ korp⭑·o est⭑·as mort⭑·em·a ;
pere⭑·em·aj objekt⭑·oj, or⭑·o aŭ⭑ arĝent⭑·o […] ; neces⭑·is urĝ¹·a
help⭑·o, antaŭ⭑ ol⭑ la⭑ vent⭑·o for·port⭑·os la⭑ fajr⭑·on al⭑ la⭑
brul⭑·em·aj fuŝ⭑-dom⭑·oj ; tiu ne·erar⭑·em·a instinkt¹·o de⭑ patr⭑·in·oj ;
flam⭑·iĝ·em·a kiel⭑ lign⭑·o rezin⭑·a ; eksplod⭑·em·a kiel⭑ pulv⭑·o .
Rim.: La⭑ adjektiv⭑·a fin⭑·aĵ·o _-a_ kaj⭑ la⭑ sufiks⭑·o _-ec-_ don⭑·as al⭑ la⭑
sufiks⭑·o _-em-_ la⭑ senc⭑·on de⭑ daŭr⭑·a aŭ⭑ kutim⭑·a inklin⭑·o: ŝpar⭑·em·a ;
koler⭑·em·a spirit⭑·o ; kiel⭑ rapid⭑·em·aj bild¹·oj de⭑ magi⭑·a lantern⭑·o ; ŝi
for·puŝ⭑·ad·is [tiu·jn dub⭑·ojn] de⭑ si kiel⭑ io·n tro⭑ al·trud⭑·iĝ·em·an, tro⭑
pez⭑·an por⭑ ŝi⭑·aj fort⭑·oj ; kred⭑·em·ec·o . Mal⭑·e la⭑ simpl⭑·a substantiv⭑·a
fin⭑·aĵ·o _-o_ prefer⭑·e don⭑·as al⭑ _-em-_ la⭑ senc⭑·on de⭑ ne·daŭr⭑·a,
pas⭑·ant·a inklin⭑·o: li sent⭑·as dorm⭑·em·on ; sent⭑·i dorm⭑·em·on, vom⭑·em·on.
Rim.: Mi iom⭑ pri·dub⭑·as ĉi⭑-last⭑·an el·dir⭑·on, oni jen⭑ trov⭑·as ankaŭ⭑
pri·skrib⭑·on de⭑ karakter⭑·a ec⭑·o: ordinar⭑·a hont⭑·em·o de⭑ l'⭑ jun⭑·aj
knab⭑·in·oj .
II.
Vort⭑·er·o mem·star⭑·a signif⭑·ant·a tendenc¹·on aŭ⭑ inklin⭑·on al⭑ io:
em⭑·a
Prefer⭑·e ag⭑·ont·a laŭ⭑ la⭑ dir⭑·at·a manier⭑·o: est⭑·i em⭑·a al⭑ la⭑
edz⭑·in·iĝ·o ; est⭑·is grand⭑~burĝ⭑·o riĉ⭑·a kaj⭑ em⭑·a al⭑
ricev⭑·o de⭑ honor⭑·oj ; est⭑·as bon⭑·eg·a knab⭑·o, sed⭑ tre⭑ em⭑·a
kred⭑·i spirit⭑·ojn, sonĝ⭑·ojn kaj⭑ antaŭ·sign⭑·ojn ; la⭑ sign⭑·o de⭑ la⭑
tag⭑·o ig⭑·as la⭑ hom⭑·ojn est⭑·i romantik²·aj kaj⭑ em⭑·aj al⭑ erotik³·aj
aventur⭑·oj ; se⭑ li est⭑·as hom⭑·o pi⭑·a kaj⭑ em⭑·a ofer⭑·i si·n por⭑ la⭑
frat⭑·oj, kon⭑·ig·u li·n al⭑ mi ; ĉu⭑ neces⭑·as ke⭑ ili (la⭑
gard⭑·ist·oj) est⭑·u prudent⭑·aj kaj⭑ kapabl⭑·aj, plej⭑ em⭑·aj protekt¹·i
la⭑ civit³·on ? {avid⭑·a} , {inklin⭑·a} , {pret⭑·a} , {volont⭑·a}
em⭑·i
Est⭑·i inklin⭑·a al⭑ iu ag⭑-manier⭑·o, hav⭑·i tendenc¹·on evolu²·i kiel⭑
indik³·it·e: li ne⭑ tre⭑ em⭑·as danc⭑·i ; mi em⭑·as romp⭑·i al⭑ mi la⭑
kap⭑·on kontraŭ⭑ la⭑ mur⭑·ojn ; se⭑ Kristofor⁽⁺⁾·o dezir⭑·is babil⭑·i, li
em⭑·is renkont⭑·i hom⭑·on, kun⭑ kiu li pov⭑·is parol⭑·i sen⭑ pri·pens⭑·i
konven⭑·ajn vort⭑·ojn ; ju⭑ pli⭑ oft⭑·e li ili·n ating⭑·ad·is, des⭑ pli⭑
ŝi⭑·a kor⭑·o em⭑·is al⭑ li ; se⭑ vi em⭑·as kondut⭑·i tiel⭑, vi ir⭑·u al⭑
knab⭑·in·oj, kiu·j ŝat⭑·as tia·jn ĝentil⭑·aĵ·ojn ; ĝust⭑·e en⭑ ĉi⭑ tiu
hor⭑·o oni em⭑·as observ⭑·i la⭑ el·met⭑·it·ajn antaŭ⭑ kin⁸·ej·oj kaj⭑
teatr⭑·oj afiŝ¹·ojn kaj⭑, hezit³·ant·e, elekt⭑·i, kio est⭑·as hodiaŭ⭑
vizit⭑·end·a ; la⭑ am⭑·o em⭑·as ne⭑ parol⭑·i ; german⭑·oj em⭑·as dir⭑·i „
“ anstataŭ⭑ „strat⭑·o“, „ “ anstataŭ⭑
„sport¹·o“, ktp okaz⭑·as, ke⭑ oni ricev⭑·as nov⭑·aĵ·on, al⭑ kiu oni
em⭑·as tuj⭑ akr⭑·e re·ag⭑·i ; la⭑ histori⭑·o em⭑·as ripet⭑·i si·n, ĉu⭑ en⭑
la⭑ antikv⭑·a romi⁽⁺⁾·a epok⭑·o, ĉu⭑ en⭑ la⭑ 16a jar⭑-cent⭑·o, ĉu⭑ en⭑ la⭑
21a ; tut⭑·aj grup⭑·oj de⭑ speci⁽⁺⁾·oj em⭑·as produkt⭑·i mal·fekund⁽⁺⁾·ajn
hibrid⁽⁺⁾·ojn ; ŝtat⭑+ofic⭑·ist·oj em⭑·as sent⭑·i, ke⭑ ili⭑·a interes⭑·o en⭑
ties⭑ funkci¹·oj kiel⭑ civit³·an·oj est⭑·as tiel⭑ mal·grand⭑·a, ke⭑ ĝi
est⭑·as ne·konsider⭑·ind·a .
em⭑·o
{Inklin⭑·o} , {tendenc¹·o} , spontane³·a {vol⭑·o} aŭ⭑ {prefer⭑·o} por⭑
io: kiam⭑ vi hav⭑·us temp⭑·on kaj⭑ em⭑·on por⭑ tio ? dis·bat⭑·i la⭑
mal·bon⭑·ojn, kre⭑·it·ajn de⭑ la⭑ blind⭑·a sent⭑·o, de⭑ la⭑ stult²·a
tradici¹·o kaj⭑ de⭑ la⭑ sen·kontrol⭑·a em⭑·o al⭑ ĉio ne·raci¹·a ; ŝi
esper⭑·is, ke⭑ la⭑ nask⭑·iĝ·o de⭑ infan⭑·o […] kontent⭑·ig·os la⭑ plej⭑
rajt⭑·ajn em⭑·ojn de⭑ ŝi⭑·a kor⭑·o ; ŝajn⭑·e li ne⭑ hav⭑·is em⭑·on parol⭑·i
plu⭑ pri⭑ tiu tem⭑·o ; ili⭑·a komun⭑·a em⭑·o al⭑ brut⭑·aj
furioz⭑~eksplod⭑·oj ; tiu absurd¹·a em⭑·o ek·plor⭑·i daŭr⭑·e ĝen⭑·is ŝi·n
.
em⭑·ig·i
(tr)
Al⭑ iu {facil⭑·ig·i} , prefer⭑·ig·i iu·n ag⭑·on aŭ⭑ kondut⭑·on: la⭑
mal·sek⭑·a veter⭑·o neniu·n em⭑·ig·is al⭑ la⭑ long⭑·aj plezur⭑·aj
promen⭑·oj ; kio nun⭑ em⭑·ig·as vi·n akcept⭑·i tiu·n defi⁹·on ?
[hungar⁸·oj] fakt¹·e est⭑·is la⭑ unu⭑·aj ekster·land⭑·an·oj kiu·jn mi
ek·kon⭑·is dum⭑ mi⭑·a unu⭑·a aranĝ⭑·o kaj⭑ [ili] em⭑·ig·is mi·n ek·lern⭑·i
la⭑ lingv⭑·on .
mal·em⭑·a
Ne⭑ volont⭑·a, ne⭑ {inklin⭑·a} al⭑ io: Matild⁽⁺⁾·o tro⭑ art⭑·ist·a ĉiam⭑
montr⭑·iĝ·is mal·em⭑·a por⭑ tia·j funkci¹·oj ; ĉu⭑ vi kred⭑·as ke⭑ Di⭑·o
[…] est⭑·as sen·afekt⭑·a, kaj⭑ plej⭑ mal·em⭑·a for·las⭑·i si⭑·an propr⭑·an
form⭑·on ? trans·seks⭑·ul·oj […] en⭑ la⭑ soci³·o […] pov⭑·as facil⭑·e
spert⭑·i mal·em⭑·ajn re·ag⭑·ojn ; li mal·em⭑·e inter·parol⭑·is kun⭑ iu,
silent⭑·is dum⭑ tag⭑·oj kaj⭑ semajn⭑·oj kaj⭑ viv⭑·is nur⭑ en⭑ si⭑·a
propr⭑·a intern⭑·a mond⭑·o . {egal⭑+anim⭑·a} , {flegm⭑·a} , {inert⁴·a} ,
{indiferent⭑·a} , {pigr⁽⁺⁾·a} , {sen·interes⭑·a}
mal·em⭑·o
{Mal·inklin⭑·o} , sen·dezir⭑·ec·o: ne⭑ montr⭑·is mal·em⭑·on
[…], nek⭑ mal·gaj⭑·on pro⭑ la⭑ {mal·vigl⭑·o} de⭑ si⭑·a edz⭑·o ; mi⭑·a
kun⭑·ul·in·o […] lac⭑·ig·it·a pro⭑ mi⭑·a mal·em⭑·o, for·las⭑·is mi·n ; ŝi
est⭑·is iom⭑ kaŝ⭑·em·a, pro⭑ ĝentil⭑·ec·o aŭ⭑ mal·em⭑·o vund⭑·i ; rilat⭑·e
mal·dezir⭑·on kaj⭑ mal·vol⭑·on kaj⭑ mal·em⭑·on, ĉu⭑ ni klasifik³·u ili·n
kiel⭑ simil⭑·ajn al⭑ mal·akcept⭑·o, mal·aprob⭑·o, kaj⭑, ĝeneral¹·e, la⭑
tia·j mal⭑·oj ? laŭd⭑·ind·a est⭑·as la⭑ Zamenhof⭑·ec·a toler⭑·em·o kaj⭑
mal·em⭑·o al⭑ trud⭑·ad·o de⭑ nepr⭑·e obe⭑·end·aj regul⭑·oj ; apenaŭ⭑
prav⭑·as plend⭑·ant·oj pri⭑ ĝeneral¹·a mal·em⭑·o de⭑ esperant⭑·ist·oj al⭑
leg⭑·ad·o . {indiferent⭑·ec·o} , {sen·interes⭑·iĝ·o}
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.38 2024/02/02 18:27:04 ]
__________________________________________________________________