vidu ankaŭ la klarigojn
kun

   I.

kun

          Prepozici·o signif·ant·a akompan·on, kaj montr·ant·a:

        1.
                La person·on  afer·on, kiu est·as en sam·a lok·o kiel iu 
                io: est·i, rest·i, viv·i, renkont·iĝ·i, manĝ·i kun iu; la reĝ·o
                mem ven·is […] kun si·aj […] kort·eg·an·oj ; kun kiu vi fest·as,
                tia vi est·as ; mi pren·as kun mi mi·an kamarad·on ; vi
                kun·tren·is kun vi en tiu·n mond·on ia·n pek·on ; Mart·a
                renkont·iĝ·is […] kun tio, kun kio renkont·iĝ·as milion·oj da
                hom·oj .

        2.
                La person·on, kies ag·o far·iĝ·is en sam·a moment·o kiel ali·a
                (t.e. sam+temp·e kiel): ili aparten·u al vi sol·a, sed ne al
                ali·aj kun vi ; li de·ir·is kun mi sed al·ven·is post mi; la
                mort·ig·int·o mort·is kun si·a viktim³·o.

                Rim.: En tiu senc·o oni uz·as prefer·e _kun·e kun_: la kuraĝ·o
                kresk·as kun·e kun la danĝer·o .

        3.
                La person·on, kiu konkur·as al sam·a cel·o kiel iu 
                part·o-pren·as al komun·a ag·o,  la objekt·on, kiu simil·as
                ali·an per ia karakter·o (t.e. sam+cel·e kiel): [ili] komenc·is
                diskut¹·i kun li ; parol·i kun li pac·e ; komunik·iĝ·i kun la
                popol·o ; ŝi vol·is lud·i kun ili ; ek·batal·i kun li ; ili
                amik·iĝ·is kun […] la griz·ul·o ; li vol·as […] inter·konsent·i
                kun la ministr¹·oj, ke […] ; mi pov·as re·pac·iĝ·i kun la
                ofend·it·aj ; li ne vol·as edz·iĝ·i kun mi ; ili hav·is juĝ·an
                afer·on kun mi ; mi do pet·as vi·n, divid·i kun mi iom da vi·a
                spert·o ; divid·i kun mi la ŝarĝ·on de l' pov·o ; Mi est·as kun
                vi, por vi·n help·i kaj sav·i, dir·as la Etern·ul·o ; li·n
                kompar·i kun la nun·a reĝ·o ; mi kompren·as inter·rilat·i kun
                hom·oj ; mac·aj kuk·oj miks·it·aj kun ole·o ; la iom lac·a kolor·o
                de li·a vizaĝ·o […] kontrast¹·is kun la jun·ec·o de li·a tut·a
                figur·o ; ŝi·a kviet·a karakter·o […] est·is lig·it·a kun tiom da
                konstant·ec·o kaj freŝ·ec·o .

        4.
                Konstant·an detal·on  karakter·on, kiu·n oni provizor¹·e
                konsider·as apart·e de la tut·o: betul·oj kun arĝent·a ŝel·o ;
                bel·aj fiŝ·oj kun arĝent·aj kaj or·aj skvam·oj ; ŝi vid·is ĝi·n
                tre klar·e kun ĉiu·j detal·oj ; cerv·o kun bon·aj lumb·oj ;
                atlas⁸·o kun riĉ·a garnitur²·o da krem+kolor·aj punt·oj ; kun si·a
                karakter·o la sincer·a, […] li ne esplor·os cert·e la rapir·ojn
                ; ĉiu sezon·o kun si·a bon·o .

        5.
                Cirkonstanc·an detal·on, kiu karakteriz¹·as ag·on  ag·ant·on:
                li for·turn·is si·n kaj for·ir·is kun koler·o ; si·an buŝ·on ŝi
                mal·ferm·as kun saĝ·o ; ŝi de·salt·is kun bru·o de si·a dorm·o-lok·o
                ; sid·is Mart·a kun okul·oj fiks¹·it·aj sur desegn·aĵ·o ; ŝi […]
                kis·is li·n kun sen·hont·a vizaĝ·o ; la sam+temp·ul·oj renkont·as
                ili·n […] kun ia ne·klar·ig·ebl·a mal·amik·ec·o ; li·aj serv·ant·oj
                star·is kun dis·ŝir·it·aj vest·oj ; li for·ir·as kun long·a naz·o ;
                (= el·rev·ig·it·a); kun (ĉe) la last·aj vort·oj Mari·o el·ir·is el
                la salon·o ; kun la temp·o la form·o nov·a iom post iom
                el·puŝ·os la form·on mal·nov·an ; la nombr·o da adept¹·oj de tiu
                ĉi lingv·o kresk·ad·us kun ĉiu hor·o .

                Rim.: Anstataŭ kun^5 oni pov·as uz·i akuzativ·on: pend·ig·i
                kanajl·on la kap·on mal·supr·en . Tamen, en du·op·aj esprim·oj
                (jar·o post jar·o, punkt·o post punkt·o, vizaĝ·o kontraŭ
                vizaĝ·o, okul·o pro okul·o, ŝultr·o ĉe ŝultr·o) oni foj·e uz·as
                nominativ·on sen prepozici·o: Mart·a renkont·iĝ·is, vizaĝ·o
                kontraŭ vizaĝ·o, kun [ĝi] .

        6.
                Person·on  objekt·on, kiu·n koncern·as la ag·o (= pri,
                kontraŭ, al): kiel vi est·as unu kun (kontraŭ) la du·a ? se
                […] io okaz·os kun (al) ni ...; tiel est·is kun (pri) ĉiu
                util·a ide·o, tiel est·is kun (pri) ĉiu util·a el·pens·o ; li·aj
                infan·oj far·is kun li, kiel li ordon·is ; vid·ant·e, ke li
                hav·as kontraŭ si du voĉ·ojn, [li] dev·is ced·i kun (pri) si·a
                postul·o pri (al, je) plend·o ; kun (pri) la donac·oj de
                Fenici⁽⁺⁾·an·o oni dev·as est·i tre sin⁸+gard·a ; ŝi rekomend·is al
                la infan·o est·i sin⁸+gard·a kun (pri) la fajr·o ; est·i humil·a
                kun (kontraŭ) mal·riĉ·ul·oj ; ŝi hezit³·is kun (pri) la fin·ad·o
                de la demand·o ; de nun kun vi·a virg·a afabl·ec·o (= vi·an
                afabl·ec·on) avar·u pli ; kun konfid·o (= konfid·i) neniam
                rapid·u .

                Rim. 1: Tiu uz·o de kun^6 est·as efektiv·a german·ism·o, kaj
                pli bon·e est·as uz·i pli preciz·ajn prepozici·ojn, kiel ni
                far·is inter·kramp·e.

                Rim. 2: Oni trov·as ankaŭ kelk+foj·e la prepozici·on _kun_
                uz·at·a por montr·i rimed·on  il·on (= per). Tiu·n uz·on oni
                dev·as plej sever·e evit·i, ĉar ĝi est·as nepr·e mal·aprob·ind·a
                franc·ism·o kaj german·ism·o: mi ne indulg·os li·n pro tio, ke
                li persekut·is kun glav·o si·an frat·on ; en·kur·is knab·in·et·o
                […] tir·ant·a kun si long·an punc·an laĉ·on, kun (per) kiu ŝi
                antaŭ moment·o far·is gimnastik¹·ajn ekzerc·ojn ; la
                konstern·it·a ambasador¹·o […] ne sci·is, kio·n far·i kun si·a
                person·o .

   II.
          Vort·er·o hav·ant·a la senc·ojn de {kun ^1} , {kun ^2} , {kun ^3} :

kun·e

                Adverb·o signif·ant·asam+lok·e, sam+temp·e, sam+cel·e kiel“: vi
                ne dev·as puŝ·i ĉiu·j kun·e ; vojaĝ·ad·i kun·e ; kun·e labor·i ;
                [li] aĉet·is al si grand·an fask·on da angil·oj kaj buĉ·it·an
                pork+id·et·on, kaj ĉio·n kun·e en korb·o li star·ig·is mal·antaŭ·e ;
                ĉiu+tag·a kun·e~est·ad·o ; patr·o kaj patr·in·o kun·e est·as nom·at·aj
                ge·patr·oj ; ili parol·is kun·e, ‐ jes, pri kio ili en
                efektiv·ec·o parol·is ? al ĉiu·j kun·e ni esprim·as kor·an dank·on
                ; ni batal·ad·u kun·e ten·at·aj per unu bel·a esper·o ! {-op}

kun·e kun

          (prepozici·aĵ·o)

                {Kun} , preciz·e je la sam·a lok·o, temp·o, cel·o: li en·ir·is
                kun·e kun si·aj disĉipl³·oj ; kun Emil⁽⁺⁾·o ni est·is kun·e dum
                tut·aj ok tag·oj, kaj kiam ni post·e re·vojaĝ·is […], li ni·n
                akompan·is ; oni pov·as ankaŭ pren·i la tut·an vort·on, t. e.
                la radik·on kun·e kun ĝi·a gramatik·a fin·iĝ·o ; la Fundament·o
                dev·as rest·i sever·e ne·tuŝ·ebl·a  kun·e kun si·aj erar·oj ; oni
                dev·as hav·i cert·an praktik·an konsider·ad·on, kiu·n oni
                kompren·ebl·e ne akir·as kun·e kun la ĉiu+tag·a manĝ·o ; la
                jun·ul·o […] kuraĝ·e batal·is kun·e kun ni kontraŭ ni·aj
                mal·amik·oj .

kun·a

                Kun·e rilat·a; {komun·a} ; hav·ant·a sam·an lok·on  cel·on: kun·a
                sufer·o, kun·a ĝoj·o ; mi·a du·on-patr·in·o jam de la unu·aj tag·oj
                de ni·a kun·a loĝ·ad·o komenc·is mi·n mal·am·i .

kun·aĵ·o

        1.
                Ar·o da kun·ig·it·aj objekt·oj: EU ne est·as ŝtat·o, sed ia spec·o
                dekonfederaci²·o”, nom·e kun·aĵ·o de ŝtat·oj, kiu·j
                inter·konsent·is pri komun·aj ag·ad·oj en difin·it·aj kamp·oj .
                {ar·o} , {fask·o} , {garb·o} , {tut·aĵ·o} .

        2.
                (de du {ar·oj}  kaj  ) Ar·o, kies element¹·oj aparten·as
                al   al  : la kun·aĵ·on de  kaj  oni sign·as
                per  (leg·u: e   , : e kun  ); la kun·aĵ·o
                de ar·o el sub·ar·oj (la kun·aĵ·o de ĉiu·j sub·ar·oj en la ar·o).

                Rim.: Vd rimark·on sub {komun·aĵ·o} .

kun·ec·o

                Stat·o de du  plur⁴·aj person·oj  objekt·oj, kiu·j est·as
                kun·e: mi pet·eg·as vi·n […] per la kun·ec·o de ni·a jun·ec·o ; la
                grac⁽⁺⁾·o de la Sinjor·o Jesu³·o Krist·o kaj la am·o de Di·o kaj la
                kun·ec·o de la Sankt·a Spirit·o est·u kun vi ĉiu·j .

kun·ig·i

          (tr)

                Far·i, ke plur⁴·aj person·oj  objekt·oj est·u kun·e: kun·ig·i
                amik·ojn, la du ekstrem·aĵ·ojn de ŝnur·o, la brov·ojn; kun·ig·i
                util·on kun agrabl·o; li kun·ig·is si·ajn pied·ojn sur la lit·o,
                kaj mort·is ; li kun·ig·is kvin tapiŝ·ojn unu kun la ali·a ;
                oni dev·as kun·ig·i unu fakt¹·on kun ali·a, por ven·i al konklud·o
                ; Mi kun·ig·os ili·n kiel ŝaf·ojn en ŝaf·ej·o ; li […]
                ŝut-kun·ig·is […] la tut·an mon·on en form·o de grand·a amas·aĵ·o ;
                lingv·o tut+mond·a dev·as est·i pret·ig·at·a per la kun·ig·it·a
                labor·o de la tut·a civiliz·it·a mond·o . {cement·i} , {kun·lig·i}
                , {unu·ig·i}

kun·ig·aĵ·o

                {kun·aĵ·o ^2}

kun·iĝ·i

          (ntr)

                Est·i kun·ig·it·a kun; ek·est·i kun: ĉiu·vesp·er·e ili kun·iĝ·is en
                mi·a ĉambr·o; kun kiu vi kun·iĝ·as, tia vi far·iĝ·as ; du
                ĉe·net·ojn […] kun·iĝ·ant·aj per si·aj fin·oj ; dum la edz·o
                viv·as, ŝi kun·iĝ·as kun ali·a vir·o ; mal·bon·aj kun·iĝ·oj
                mal·bon·ig·as bon·ajn mor·ojn. ; ĉiu·j bon·aj afer·oj kun·iĝ·as
                tri·op·e ; ŝip·et·oj, kun·iĝ·int·aj kiel ar·o da anser·oj,
                dis·kur·ad·is en ĉiu·jn direkt·ojn ; li·a mal·sat·o kun·iĝ·is kun la
                bon·eg·ec·o de la manĝ·aĵ·oj en mir·ind·an gust·on ; la son·oj de
                harp·oj kun·iĝ·is kun la kri·eg·oj de la ebri¹·aj festen·ant·oj ;
                astrolog¹·oj ek·tim·ig·is la popol·ojn per antaŭ·dir·o, ke baldaŭ
                far·iĝ·os kun·iĝ·o de ĉiu·j planed·oj ; vi trov·os en li la
                kun·iĝ·on de ĉiu·j talent·oj .

kun·ul·o

                Hom·o, kiu ordinar·e est·as kun ali·a:  dir·is: la
                edz·in·o, kiu·n Vi don·is al mi kiel kun·ul·in·on, ŝi don·is al mi
                de la arb·o, kaj mi manĝ·is ; tiu […] ne far·as mal·bon·on al
                si·a kun·ul·o, kaj ne ĵet·as mal·honor·on sur si·an proksim·ul·on ;
                liber·ig·it·e, ili ven·is al si·aj kun·ul·oj kaj rakont·is ĉio·n ;
                vi do rigard·as mi·n kiel kun·ul·on, akcept·u li·n tiel sam·e,
                kiel mi·n mem ; se vi ek·am·os mi·n kaj mi far·iĝ·os vi·a amik·o
                kaj lud-kun·ul·o, […] mi mal·lev·iĝ·os ĝis la fund·o kaj al·port·os
                la glob·on ; la lign·aĵ·ist·o kaj li·aj kun·ul·oj amuz·iĝ·is ĝis
                mal·fru·a nokt·o ; mi est·as kun·ul·o kaj plej intim·a amik·o de
                la princ·o ; bon·aj kalkul·oj, bon·aj kun·ul·oj . {asoci¹·an·o} ,
                {kamarad·o} , {koleg·o} , {societ·an·o} , {viv-kun·ul·o}

kun·ul·ar·o

                {Grup·o} de kun·est·ant·oj, kun·ir·ant·oj: iu·j el ni·a kun·ul·ar·o
                ir·is al la tomb·o, kaj trov·is tiel, kiel dir·is la vir·in·oj,
                sed li·n ili ne vid·is ; „Interes·e, eg·e interes·e“, 
                murmur·is, ebl·e pli al si ol al la tut·a kun·ul·ar·o .

kun·ul·ec·o

                Stat·o de tiu·j, kiu·j oft·e, volont·e kun·est·as: ili persist·is
                en la instru·o de la apostol¹·oj kaj en la kun·ul·ec·o, en la
                dis·pec·ig·o de pan·o kaj en preĝ·oj ; fidel·a est·as Di·o, per
                kiu vi est·as al·vok·it·aj en la kun·ul·ec·on de Li·a Fil·o Jesu³·o
                Krist·o ; ni hav·as kun·ul·ec·on unu kun la ali·a ; li
                part·o-pren·is la sport¹·ojn de la infan·oj kun […] plen+kor·a
                kun·ul·ec·o .

ĉi-kun·a

        1.
                Kun tiu ĉi: mi tuj prezent·as vi·n al ni·a ĉi-kun·a amik·o .

        2.
                Kun la nun·aĵ·o, kun·e en·pak·it·a, kun·send·at·a: per la ĉi-kun·a
                bil⁽⁺⁾·o vi ricev·os de mi·a bank¹·o du×dek kvin luidor⁽⁺⁾·ojn .
                {kun·send·aĵ·o}

re·kun·ig·i

          (tr)

                Re·konduk·i al sam·a lok·o, de kiu okaz·is dis·ir·o: la
                intendant²·o […] re·kun·ig·is ili·n kaŝ·e kaj re·organiz¹·is ili·an
                band·on .

seks-kun·iĝ·i

          (ntr)

                Hav·i seks·an rilat·on: se ies edz·in·o for·flank·iĝ·os kaj […] iu
                vir·o kuŝ·os kun ŝi seks-kun·iĝ·e, kaj tio est·os kaŝ·it·a antaŭ
                ŝi·a edz·o, […] tiam la edz·o al·konduk·u si·an edz·in·on al la
                pastr·o ; dum li·a unu·a universitat·a jar·o ŝi rifuz·is
                seks-kun·iĝ·i kun li kaj li neniam post·e sukces·is . {amor⁴·i} ,
                {fik⁽⁺⁾·i} , {koit⁽⁺⁾·i} , {kopulaci⁽⁺⁾·i}

seks-kun·iĝ·o, seks·a kun·iĝ·o

                Ag·o seks-kun·iĝ·i: kiom da seks-kun·iĝ·oj [tag·e] plen·um·as tiu
                bov·o ? {amor⁴·o} , {fik⁽⁺⁾·o} , {koit⁽⁺⁾·o} , {kopulaci⁽⁺⁾·o}

ŝnur-kun·ul·o

                Ul·o kiu est·as kun·lig·it·a al ali·aj per sekur⁴~ŝnur·o dum
                mont·o-grimp³·ad·o.

viv-kun·ul·o

                Hom·o kun kiu oni divid·as la ĉiu+tag·an viv·on, inkluziv²·e de
                la seks·a viv·o, sam·e kiel far·as edz·o  edz·in·o: ŝi
                konvink·iĝ·is, ke nur mi est·as ŝi·a sol·a konven·a viv-kun·ul·o ;
                laŭ freŝ·a statistik¹·o, 55 % de la edz·oj kaj 45 % de la
                edz·in·oj tromp·is almenaŭ unu+foj·e si·an viv-kun·ul·on . {am·ant·o}
                , {amor⁴·ant·o} , {konkubin⁽⁺⁾·o} , {kor-amik·o}

viv-kun·ul·in·o

                In-seks·a {viv-kun·ul·o} : ĉef·a inter la help·ant·oj est·is li·aviv-kun·ul·in·o”,  , kiu egal·e energi·e kaj
                sin⁸+don·e dediĉ·is si·n al la projekt·o ; li sincer·e am·eg·is
                si·an viv-kun·ul·in·on [kaj] por nenio en la mond·o li vol·us
                ĉagren·i ŝi·n .

   III.

        Prefiks·o hav·ant·a la senc·ojn de {kun ^1} , {kun ^2} , {kun ^3} ,
                kaj montr·ant·a:

        1.
                Sam+lok·ec·on: {kun·ven·i} (ven·i kun ali·aj); {kun·sid·i} (sid·i
                kun ali·aj); {kun·pren·i} (pren·i kun si); {kun·port·i} (port·i
                kun si); kun·puŝ·i (puŝ·i unu ali·an); {kun·lig·i} (lig·i io·n kun
                ali·a); {kun·met·i} (met·i io·n kun ali·a); kun·sufiks·a vort·o,
                kun·foli·a arb·o, kun·ŝton·a voj·o.

        2.
                Sam+temp·ec·on: kun·disĉipl³·o (kiu lern·as sam+temp·e), kun·okaz·i.

        3.
                Sam+cel·ec·on: kun·milit·i, kun·batal·i, kun·verk·i, {kun·labor·i} .

   [artikol-versi⁹·o: 1.150 2023/12/12 19:24:45 ]
     __________________________________________________________________