mond⭑·/·o

mond⭑·o

          La⭑ viv⭑·o-kamp⭑·o de⭑ la⭑ hom⭑·oj, la⭑ part⭑·o de⭑ la⭑ {univers⭑·o} , kiu·n ili
          kon⭑·as: ven⭑·i en⭑ la⭑ mond⭑·on (nask⭑·iĝ·i, ek·aper⭑·i) ; loĝ⭑·i en⭑ la⭑ fin⭑·o de⭑
          la⭑ mond⭑·o ; la⭑ plej⭑ alt⭑·a konstru⭑·o en⭑ la⭑ mond⭑·o; la⭑ plej⭑ bel⭑·a en⭑ la⭑
          tut⭑·a mond⭑·o ; el·pel⭑·i iu·n el⭑ la⭑ mond⭑·o de⭑ la⭑ viv⭑·ul·oj ; li dir⭑·is
          adiaŭ⭑ al⭑ la⭑ mond⭑·o sur·ter⭑·a (mort⭑·is) ; kiel⭑ profit⭑·us hom⭑·o, se⭑ li
          gajn⭑·us la⭑ tut⭑·an mond⭑·on kaj⭑ perd⭑·us si⭑·an anim⭑·on .

        a)
                La⭑ {ter⭑-glob⭑·o} , kaj⭑ precip⭑·e ties⭑ viv⭑·o-sfer¹·o: en⭑ la⭑ lingv⭑·o
                „Esperant⭑·o“ ni vid⭑·as la⭑ est⭑·ont·an lingv⭑·on de⭑ la⭑ tut⭑·a mond⭑·o
                ; ĉiu·j, kiu·j trov⭑·iĝ·as en⭑ la⭑ mond⭑·o kaj⭑ loĝ⭑·as sur⭑ la⭑ ter⭑·o ;
                ĉiu·j regn⭑·oj de⭑ la⭑ mond⭑·o sur⭑ la⭑ supr⭑·aĵ·o de⭑ la⭑ ter⭑·o ; ir⭑·u en⭑
                la⭑ tut⭑·an mond⭑·on, kaj⭑ predik⭑·u la⭑ evangeli¹·on al⭑ ĉiu kre⭑·it·aĵ·o
                ; la⭑ indus⁽⁺⁾·a civiliz⭑·o, ek⭑~de⭑ ĉ. 4600 a.K., est⭑·is unu⭑ el⭑ la⭑
                plej⭑ grand⭑·aj kaj⭑ fru⭑·aj urb⭑·aj civiliz⭑·oj en⭑ la⭑ mond⭑·o .

        b)
                Ia⭑ part⭑·o de⭑ la⭑ geografi⭑·a mond⭑·o aŭ⭑ de⭑ la⭑ soci³·o, rigard⭑·at·a
                kiel⭑ tut⭑·o: la⭑ zorg⭑·oj de⭑ la⭑ mond⭑·o ; li vol⭑·is el·migr⭑·i en⭑ la⭑
                mond⭑·on ; el·pel⭑·it·aj en⭑ la⭑ mond⭑·on ; ne⭑ est⭑·is pli⭑ grand⭑·a
                plezur⭑·o por⭑ la⭑ jun⭑·a [mar⭑-vir⭑·in·o], ol⭑ aŭd⭑·i pri⭑ la⭑ mond⭑·o
                supr⭑·a kaj⭑ la⭑ hom⭑·oj ; ĉiu·j lingv⭑·oj de⭑ la⭑ civiliz⭑·it·a mond⭑·o ;
                tamen⭑ pli⭑ kaj⭑ pli⭑ en⭑ Japani⁽⁺⁾·o ŝrump⁶·as la⭑ natur⭑·a mond⭑·o ; la⭑
                literatur⭑·a mond⭑·o; ŝir⭑·u vi·n en⭑ du⭑ part⭑·ojn, la⭑ mond⭑·o tri⭑·an
                postul⭑·os ; vort⭑·o dir⭑·it·a al⭑ la⭑ mond⭑·o aparten⭑·as kaj⭑ neniam⭑
                re·ven⭑·as ; tra⭑ la⭑ tut⭑·a mond⭑·o ir⭑·as ili⭑·a ordon⭑·o kaj⭑ ĝis⭑ la⭑
                fin⭑·o de⭑ la⭑ univers⭑·o ir⭑·as ili⭑·aj vort⭑·oj ; en⭑ tiu·j tag⭑·oj
                el·ir⭑·is dekret¹·o de⭑ Cezar⁽⁺⁾·o Aŭgust⭑·o, ke⭑ la⭑ tut⭑·a mond⭑·o est⭑·u
                registr⭑·it·a ; grand⭑+mond⭑·a sinjor⭑·in·o. {medi³·o}

        c)
                Ia⭑ part⭑·o de⭑ la⭑ univers⭑·o rigard⭑·at·a kiel⭑ iel⭑ simil⭑·a al⭑ la⭑
                ter⭑-glob⭑·o: la⭑ mars⁽⁺⁾·a mond⭑·o; la⭑ ĉiel⭑·a mond⭑·o; komunik⭑·iĝ·i kun⭑
                ali⭑~mond⭑·an·oj .

mond⭑·a

   1.
          {Tut⭑+mond⭑·a} : la⭑ mond⭑·a ocean¹·o ; la⭑ mond⭑·a histori⭑·o ; plej⭑ alt⭑·aj
          reprezent⭑·ant·oj de⭑ la⭑ mond⭑·a inteligent¹·ec·o ; la⭑ fin⭑·iĝ·o de⭑ la⭑ mond⭑·a
          viv⭑·o ; la⭑ mond⭑·a eksport¹·a merkat⁴·o ; mond⭑·a ĉampion⁹·o ; tri⭑·on·o de⭑ la⭑
          mond⭑·a loĝ⭑·ant·ar·o sufer⭑·os je⭑ akv⭑·o-mank⭑·o ; mond⭑·a ekspozici⭑·o kun⭑ la⭑
          tem⭑·o „kun·viv⭑·ad·o kun⭑ natur⭑·o“ .

   2.
          De⭑ la⭑ mond⭑·o, ie trov⭑·ebl·a en⭑ la⭑ mond⭑·o: al⭑ mond⭑·a ekstrem⭑·o ; mond⭑·a
          konferenc²·o pri⭑ per·komput⁹·il·a traduk⭑·ad·o ; renkont⭑·iĝ·oj kun⭑ mond⭑·aj
          ŝtat⭑·estr·oj kaj⭑ politik¹·ist·oj .

mond⭑·um·a

          Part⭑·o-pren⭑·a en⭑ la⭑ alt⭑+rang⭑·a part⭑·o de⭑ la⭑ soci³·o, konform⭑·a al⭑ ĝi⭑·aj
          kutim⭑·oj: mond⭑·um·a kod⁹·o (kodeks⁹·o, konvenci²·o) ; la⭑ 6an de⭑ decembr⁽⁺⁾·o
          2010 en⭑ la⭑ fam⭑·a Ta⁽⁺⁾-te⭑·--galeri⭑·o, vir⭑·in·o komenc⭑·as kant⭑·i antaŭ⭑
          mond⭑·um·a publik⭑·o ; la⭑ Ruĝ⭑·a Kruc⭑·o anonc⭑·is, ke⭑ ĝi intenc⭑·as mal·ferm⭑·i
          azil²·ej·on en⭑ la⭑ mond⭑·um·a vilaĝ⭑·o De⭑ Haan .

mond⭑·um·o

          La⭑ alt⭑+rang⭑·a kaj⭑ bon⭑~eduk⭑·it·a part⭑·o de⭑ la⭑ soci³·o: la⭑ tut⭑·a mond⭑·um·o
          ĉe·est⭑·is la⭑ ceremoni¹·on; mult⭑·aj hom⭑·oj en⭑ la⭑ fru⭑·a krist⭑·an·a epok⭑·o
          re·tir⭑·iĝ·is de⭑ la⭑ mond⭑·um·o kaj⭑ far⭑·iĝ·is ermit⭑·oj ; ŝi⭑·a elegant¹·o
          perfekt⭑·is por⭑ la⭑ koktel⁽⁺⁾·a mond⭑·um·o de⭑ ŝi⭑·a edz⭑·o .

mond⭑·um·an·o

          Hom⭑·o aparten⭑·ant·a al⭑ mond⭑·um·o: La⭑ preleg⁸·on vizit⭑·is parlament¹·an·oj
          kaj⭑ mond⭑·um·an·oj, dezir⭑·ant·aj nur⭑ spekt⁹·i la⭑ fam⭑·ul·on .

ĉirkaŭ·mond⭑·o

          Kondiĉ⭑·ar·o, en⭑ kiu oni viv⭑·as, {medi³·o} , {viv⭑·o-sfer¹·o} : ni
          sen·escept⭑·e plen⭑·um·is la⭑ unu⭑·an part⭑·on de⭑ ni⭑·a promes⭑·o malgraŭ⭑
          ne·mal·oft⭑·aj log⭑·oj de⭑ la⭑ korp⭑·o, foj⭑·aj tent⭑·oj de⭑ la⭑ mal·ĉast⭑·a
          ĉirkaŭ·mond⭑·o ; tiu mond⭑·o, kre⭑·it·a de⭑ la⭑ poet¹·o, konsider⭑·ind·e
          de·voj⭑·iĝ·as de⭑ la⭑ real¹·a ĉirkaŭ·mond⭑·o .

du⭑·on+mond⭑·um·o

          Soci³·a grup⭑·o proksim⭑·a al⭑ mond⭑·um·o, sed⭑ viv⭑·ant·a per⭑ ne⭑ honest⭑·aj aŭ⭑
          ne⭑ dec⭑·aj rimed⭑·oj; {demimond⁽⁺⁾·o} : la⭑ art⭑·ist·a du⭑·on+mond⭑·um·o .

ekster⭑·a mond⭑·o

          La⭑ tut⭑·a mond⭑·o kun⭑ escept⭑·o de⭑ si mem⭑, de⭑ la⭑ propr⭑·a imag⭑·o, psik⁽⁺⁾·o,
          aŭ⭑ de⭑ apart⭑·a, ferm⭑·it·a grup⭑·o: li⭑·aj pens⭑·oj de·nov⭑·e direkt⭑·is si·n al⭑
          la⭑ ekster⭑·a mond⭑·o ; kiu de⭑ l'⭑ ekster⭑·a mond⭑·o ricev⭑·as nur⭑ mal·ŝat⭑·on,
          re·bat⭑·on kaj⭑ dolor⭑·on, tiu serĉ⭑·as en⭑ si mem⭑ ia·n ĝoj⭑·on por⭑ spirit⭑·o
          kaj⭑ al⭑ si kre⭑·as propr⭑·an viv⭑·ad·on intern⭑·an ; la⭑ ekster⭑·a mond⭑·o ...
          rest⭑·is absolut⭑·e indiferent⭑·a koncern⭑·e tio·n, ĉu⭑ tiu aŭ⭑ ali⭑·a detal⭑·o
          hav⭑·as en⭑ ni⭑·a lingv⭑·o tia·n form⭑·on aŭ⭑ ali⭑·an ; est⭑·as kvazaŭ⭑
          Esperant⭑·o ne⭑ ekzist⭑·as en⭑ la⭑ ekster⭑·a mond⭑·o .

en·mond⭑·iĝ·i

   (ntr)

          {Nask⭑·iĝ·i} : vi vid⭑·is ŝi⭑·an en·mond⭑·iĝ·on, vi vart⭑·is ŝi·n kaj⭑ konduk⭑·is
          ŝi·n al⭑ la⭑ nun⭑·a kondiĉ⭑·o ; tiam⭑ nask⭑·iĝ·is 16 796 infan⭑·oj pli⭑ ol⭑ en⭑
          2002, kiam⭑ en·mond⭑·iĝ·is en·tut⭑·e 1 153 866 beb⁸·oj .

mal·nov⭑·a mond⭑·o

          Mond⭑-part⭑·o, kiu en·hav⭑·as Eŭrop⭑·on, Afrik⁸·on, Azi⁸·on, kontrast¹·e al⭑ la⭑
          de⭑ ili en⭑ la⭑ 16a jar⭑-cent⭑·o ek·kon⭑·at·a {nov⭑·a mond⭑·o} : antaŭ⭑ ol⭑ la⭑
          invent⁸·o de⭑ modern¹·aj konserv⭑·o-metod¹·oj, spic⭑·oj util⭑·is por⭑ kaŝ⭑·i
          odor⭑·on de⭑ ek·putr⭑·o aŭ⭑ por⭑ pli·bon⭑·ig·i manĝ⭑·aĵ·ojn sen·gust⭑·ig·it·ajn pro⭑
          konserv⭑·o, tial⭑, ili⭑·a komerc⭑·o est⭑·is tre⭑ grav⭑·a en⭑ mez⭑+epok⭑·a Mal·nov⭑·a
          Mond⭑·o ; agl⭑·o est⭑·as grand⭑·a rab⭑-bird⭑·o, kiu·n oni pov⭑·as trov⭑·i precip⭑·e
          en⭑ la⭑ Mal·nov⭑·a Mond⭑·o, hav⭑·ant·a nur⭑ du⭑ speci⁽⁺⁾·ojn en⭑ Nord⭑-amerik⁸·o .

nov⭑·a mond⭑·o

          {Amerik⁸·o} rigard⭑·at·a kiel⭑ nov⭑·a de⭑ eŭrop⭑·an·oj, afrik⁸·an·oj, azi⁸·an·oj
          ek·sci⭑·ant·aj pri⭑ ĝi ek⭑~de⭑ la⭑ 16a jar⭑-cent⭑·o: Uson⁹·o, plej⭑ potenc⭑·a
          reprezent⭑·ant·o de⭑ la⭑ nov⭑·a mond⭑·o ; domaĝ⭑·e, ke⭑ ne⭑ nur⭑ Eŭrop⭑·o sed⭑
          ankaŭ⭑ ĉiu part⭑·o de⭑ ni⭑·a mond⭑·o entuziasm⭑·e kaj⭑ sen·kritik⭑·e mal·ferm⭑·as
          si⭑·ajn pord⭑·ojn al⭑ la⭑ plej⭑ banal²·aj, trivial⭑·aj, stras⁽⁺⁾·aj, puc⁽⁺⁾·aj,
          kiĉ⁽⁺⁾·aj kaj⭑ mal·util⭑·aj element¹·oj de⭑ tiu iam⭑ esper⭑-plen⭑·a nov⭑·a mond⭑·o ;
          la⭑ strand⁽⁺⁾·oj de⭑ la⭑ Nov⭑·a Mond⭑·o .

tri⭑·a+mond⭑·a

          Rilat⭑·a al⭑ la⭑ mal·riĉ⭑·aj land⭑·oj: oni produkt⭑·as mal·pli⭑ kost⭑·e en⭑
          tri⭑·a+mond⭑·aj land⭑·oj ; la⭑ solv⭑·o por⭑ la⭑ problem¹·oj de⭑ la⭑ tri⭑·a+mond⭑·aj
          land⭑·oj est⭑·as ĉes⭑·ig·i la⭑ pag⭑·on de⭑ ekster⭑·a ŝuld⭑·o .

tri⭑·a mond⭑·o

          La⭑ tut⭑·o de⭑ mal·riĉ⭑·aj land⭑·oj, en⭑ kiu·j la⭑ industri⭑·a revoluci¹·o ne⭑
          komfort⭑·ig·is la⭑ viv⭑-kondiĉ⭑·ojn de⭑ plej⭑ mult⭑·aj hom⭑·oj: sud⭑·--amerik⁸·o
          kiel⭑ part⭑·o de⭑ la⭑ tri⭑·a mond⭑·o ne⭑ plu⭑ rest⭑·u marĝen¹·e ; Noam Chomsky
          […] opini⭑·as, ke⭑ Uson⁹·o nun·temp⭑·e rikolt⭑·as tiu·n mal·am⭑·on, kiu·n ĝi
          sem⭑·is ĝis⭑ nun⭑ precip⭑·e en⭑ la⭑ tiel⭑ nom⭑·at·a tri⭑·a mond⭑·o .

tut⭑+mond⭑·a

          Tuŝ⭑·ant·a aŭ⭑ cel⭑·ant·a la⭑ tut⭑·an hom⭑·e loĝ⭑·at·an mond⭑·on: plej⭑ fam⭑·a en⭑ la⭑
          tut⭑+mond⭑·a literatur⭑·o est⭑·as la⭑ verk⭑·o de⭑ frat⭑·oj Grimm ; lingv⭑·o
          inter·naci⭑·a kaj⭑ lingv⭑·o tut⭑+mond⭑·a est⭑·as du⭑ tut⭑·e mal·sam⭑·aj objekt⭑·oj ;
          en⭑ Aŭgust⭑·o 1905 en⭑ la⭑ franc⭑·a urb⭑·o Boulogne-sur-Mer hav⭑·is lok⭑·on
          la⭑ unu⭑·a tut⭑+mond⭑·a kongres⭑·o de⭑ esperant⭑·ist·oj ; tut⭑+mond⭑·a hom⭑·a
          famili⭑·o ; el·serĉ⭑·i kanajl⭑·ojn el⭑ ĉi⭑ tia grand⭑·eg·a mond⭑·o, plen⭑·a de⭑
          tiom⭑·aj kaŝ⭑·ej·oj, postul⭑·os tut⭑+mond⭑·an kun·labor⭑·on . {universal⭑·a}

tut⭑+mond⭑·ig·o

          Dis·vast⭑·ig·o de⭑ iu afer⭑·o al⭑ la⭑ tut⭑·a mond⭑·o: ĉiu·j grand⭑·aj
          entrepren⭑·oj cel⭑·as al⭑ tut⭑+mond⭑·ig·o de⭑ si⭑·a produkt⭑·ad·o ; tut⭑+mond⭑·ig·o
          de⭑ uson⁹·a sub·kultur¹·o kola⁽⁺⁾·a, burg⁽⁺⁾·er·a kaj⭑ dolar¹·a ; danĝer⭑·oj de⭑
          tut⭑+mond⭑·ig·o kaj⭑ lingv⭑·a imperi⭑·ism·o .

tut⭑+mond⭑·iĝ·o

          Ekonomi¹·a, teĥnik³·a, politik¹·a evolu²·o, kiu tuŝ⭑·as la⭑ mond⭑·on, kaj⭑
          pli·simil⭑·ig·as viv⭑-kondiĉ⭑·ojn aŭ⭑ viv⭑-stil⭑·ojn en⭑ ĝi: manifestaci³·i
          kontraŭ⭑ la⭑ ekonomi¹·a tut⭑+mond⭑·iĝ·o ; nov⭑·aj mov⭑·ad·oj ... kolekt⭑·as
          kritik⭑·ant·ojn de⭑ tut⭑+mond⭑·iĝ·o ; tut⭑+mond⭑·iĝ·o de⭑ pasaĝer⭑·--trafik⁴·o .

mond⭑·o-part⭑·o

   1.
          Iu part⭑·o de⭑ la⭑ mond⭑·o: firma⁽⁺⁾·oj mal·em⭑·as invest⁽⁺⁾·i en⭑ mez⭑·--orient⭑·o,
          kapital¹·o for·flug⭑·as al⭑ pli⭑ sekur⁴·aj mond⭑·o-part⭑·oj ; post⭑ 13-jar⭑·a
          inter·etn⁹·a milit⭑·o, en⭑ kiu mort⭑·is cent⭑-mil⭑·oj da⭑ hom⭑·oj, ek·pens⭑·is
          burund⁽⁺⁾·an·oj, ke⭑ ven⭑·os trankvil⭑·o, [sed⭑] komenc⭑·iĝ·is milit⭑·o pri⭑
          hom⭑·aj rajt⭑·oj, kiu implic⁽⁺⁾·as la⭑ evolu²·on de⭑ tiu ĉi⭑ mond⭑·o-part⭑·o .

   2.
          Unu⭑ el⭑ la⭑ ses⭑ grand⭑·aj divid⭑·aĵ·oj de⭑ la⭑ {ter⭑-surfac⁸·o} : {Afrik⁸·o} ,
          {Amerik⁸·o} , {Antarkt⁹·o ^1} , {Azi⁸·o} , {Eŭrop⭑·o} , {Oceani⁽⁺⁾·o} ; mi
          labor⭑·is sur⭑ la⭑ kvin⭑ kontinent¹·oj (aŭ⭑ pli⭑ ĝust⭑·e mond⭑·o-part⭑·oj, ĉar⭑
          mi labor⭑·is en⭑ Guam, en⭑ nov⭑·-~zeland¹⁰·o, en⭑ Japani⁽⁺⁾·o, kiu·jn nom⭑·i
          kontinent¹·oj est⭑·us ne⭑ rigor³·e) ; medicin¹·a ĵurnal⭑·o „The Lancet“
          raport⭑·is pri⭑ la⭑ situaci⭑·o en⭑ Afrik⁸·o kaj⭑ en⭑ ali⭑·aj mond⭑·o-part⭑·oj ;
          ASEM est⭑·as la⭑ sol⭑·a forum²·o, kie la⭑ eŭrop⭑·a kaj⭑ azi⁸·a region⭑·oj pov⭑·as
          rekt⭑·e inter·parol⭑·i, [ĝi] pli·fort⭑·ig·u la⭑ ekonomi¹·an kaj⭑ politik¹·an
          kun·labor⭑·on de⭑ la⭑ du⭑ mond⭑·o-part⭑·oj . {kontinent¹·o} {mond⭑·o ^1.a}

          Rim.: Oft⭑·e oni konsider⭑·as nur⭑ la⭑ loĝ⭑·at·ajn mond⭑·o-part⭑·ojn ignor²·ant·e
          Antarkt⁹·on: la⭑ kvin⭑ mond⭑·o-part⭑·oj.

   [artikol⭑-versi⁹·o: 1.151 2024/01/26 19:05:53 ]
     __________________________________________________________________