vidu ankaŭ la klarigojn
mort⭑·/·i
mort⭑·i
(ntr)
1.
Ĉes⭑·i viv⭑·i, perd⭑·i la⭑ viv⭑·on: li⭑·a fil⭑·o mort⭑·is kaj⭑ est⭑·as nun⭑ mal·viv⭑·a
; mort⭑·i pro⭑ akcident²·o; mi⭑·a patr⭑·o mort⭑·is, kiam⭑ nur⭑ du⭑·on·o de⭑ li⭑·a
verk⭑·o est⭑·is el·don⭑·it·a ; mort⭑·is […] kaj⭑ ven⭑·is,
por⭑ funebr⭑·i pri⭑ kaj⭑ plor⭑·i pri⭑ ŝi ; mort⭑·i pro⭑ akcident²·o;
konsum⭑·iĝ·is kaj⭑ mort⭑·is en⭑ bon⭑·a mal·jun⭑·ec·o, profund⭑+aĝ⭑·a
kaj⭑ sat⭑·a de⭑ viv⭑·o ; mort⭑·is, kaj⭑ oni en·ter⭑·ig·is ŝi·n ; la⭑
knab⭑·in·et·o ne⭑ mort⭑·is, sed⭑ dorm⭑·as ; la⭑ av⭑·o mort⭑·is je⭑ ia⭑
ne·kompren⭑·ebl·a mal·san⭑·o ; ili mort⭑·os en⭑ la⭑ dezert⭑·o ; ebl⭑·e li
mort⭑·os en⭑ la⭑ batal⭑·o . {pere⭑·i} , {velk⭑·i}
2.
Ne⭑ plu⭑ est⭑·i, mal·est⭑·iĝ·i, eksterm⭑·iĝ·i, for·pas⭑·i, fin⭑·iĝ·i, ne⭑ plu⭑
funkci¹·i: mult⭑·aj antikv⭑·aj civiliz⭑·oj mort⭑·is; jam⭑ mort⭑·is la⭑
printemp⭑·o, mi⭑·a jun⭑·ec·o; tiu·j promes⭑·oj [de⭑ liber⭑·ig·o] mort⭑·as kaj⭑ la⭑
energi⭑·o […] vapor⭑·iĝ·as ; ĉu⭑ grav⭑·as, se⭑ lingv⭑·oj mort⭑·as ? latin⁽⁺⁾·o
rest⭑·as […] mort⭑·int·a lingv⭑·o, tial⭑ ke⭑ ĝi ne⭑ est⭑·as uz⭑·at·a en⭑ la⭑
praktik⭑·o ; rigard⭑·i la⭑ baldaŭ⭑ mort⭑·ont·an tag⭑·on. {detru⭑·iĝ·i} ,
{dron⭑·i} , {el·viŝ⭑·iĝ·i} , {esting⭑·iĝ·i} , {pere⭑·i} , {ruin⭑·iĝ·i}
mort⭑·a
1.
Rilat⭑·a, konform⭑·a, konven⭑·a al⭑ mort⭑·o:
a)
Rilat⭑·a al⭑ mort⭑·ad·o: mort⭑·a mal·varm⭑·o ek·trem⭑·ig·is li⭑·ajn
membr⭑·ojn, li ferm⭑·is si⭑·ajn okul⭑·ojn kaj⭑ kuŝ⭑·is dum⭑ long⭑·a
temp⭑·o kiel⭑ mort⭑·int·o ; la⭑ mal·san⭑·ul·o ferm⭑·et·is la⭑ okul⭑·ojn,
ĉia spir⭑·o for·kur⭑·is el⭑ li⭑·a brust⭑·o kaj⭑ mort⭑·a blu⭑·o kovr⭑·is
li⭑·an vizaĝ⭑·on ; Jesu³·o, Mari⭑·a, Josef⁽⁺⁾·o, pri·zorg⭑·u mi·n en⭑ la⭑
mort⭑·a hor⭑·o ; mort⭑·a kant⭑·o; sku⭑·at·a de⭑ la⭑ antaŭ·mort⭑·aj
konvulsi⭑·oj ; konfes⭑·o antaŭ·mort⭑·a ; korp⭑+rem⭑·a antaŭ·mort⭑·a
kri⭑·ad·o ; pro·mort⭑·a terur⭑·o ; li zorg⭑·os pri⭑ tio, ke⭑ traf⭑·u li·n
mort⭑·a akcident²·o „dum⭑ la⭑ plen⭑·um·o de⭑ si⭑·a profesi⭑·o“ ; tio
signif⭑·as, ke⭑ la⭑ okaz⭑·aĵ·o ne⭑ est⭑·is mort⭑·a .
b)
Kiu kaŭz⭑·as aŭ⭑ probabl³·ig·as mort⭑·on: [Oziris⁽⁺⁾·o] send⭑·as mort⭑·ajn
mal·san⭑·ojn al⭑ la⭑ hom⭑·oj kaj⭑ best⭑·oj ; mort⭑·a venen⭑·o; mort⭑·a
doz¹·o de⭑ drog⭑·o; mort⭑·a bat⭑·o de⭑ la⭑ glav⭑·' de⭑ Brut⁽⁺⁾·o! mort⭑·a
kondamn⭑·o; {mort⭑·a pek⭑·o} ; kaj⭑ mi vid⭑·is unu⭑ el⭑ ĝi⭑·aj kap⭑·oj
kvazaŭ⭑ mort⭑·e vunditan; kaj⭑ la⭑ mort⭑·a vund⭑·o san⭑·iĝ·is ;
franc⭑·o, sam⭑~patr⭑·uj·an·o trov⭑·iĝ·is en⭑ mort⭑·a danĝer⭑·o! .
{mort⭑·ig·a}
c)
{Ĝis·mort⭑·a} , ekstrem⭑·a, {fatal¹·a} , kiel⭑ ebl⭑·e plej⭑ grand⭑·a aŭ⭑
fort⭑·a: pri·pens⭑·u tamen⭑, antaŭ⭑ ol⭑ mi⭑·a tut⭑·a trib⁹·o far⭑·iĝ·os
vi⭑·aj mort⭑·aj mal·amik⭑·oj! ; mort⭑·e enu⭑·i; Mart⭑·a kuŝ⭑·is sur⭑ la⭑
mal·mol⭑·a lit⭑·aĵ·o [...] sen⭑ ia⭑ ali⭑·a sent⭑·o krom⭑ mort⭑·a lac⭑·iĝ·o ;
en⭑ la⭑ tut⭑·a urb⭑·o est⭑·is mort⭑·a terur⭑·o, tiel⭑ fort⭑·e pez⭑·is la⭑
man⭑·o de⭑ Di⭑·o ; ĉar⭑ rifuz⭑·i la⭑ kruĉ⭑·on el⭑ la⭑ man⭑·o de⭑ la⭑ ĉef⭑·o
est⭑·as mort⭑·a ofend⭑·o ; mort⭑·a silent⭑·o ek·reg⭑·is en⭑ la⭑ kun·ven⭑·o .
d)
{Mort⭑·em·a} : la⭑ korp⭑·o est⭑·as mort⭑·a, la⭑ anim⭑·o est⭑·as sen·mort⭑·a
.
2.
{Mal·viv⭑·a} :
a)
{Mal·viv⭑·a^1.a} : la⭑ Mort⭑·a Mar⭑·o (t.e. la⭑ {Mal·viv⭑·a Mar⭑·o} );
maŝin⭑·o sen·anim⭑·a, pez⭑·a mekanism⁸·o, io absolut⭑·e mort⭑·a kaj⭑
sen·viv⭑·a .
Rim.: Uz⭑·o ne·logik¹·a: mal·viv⭑·a maŝin⭑·o, kiu neniam⭑ viv⭑·is,
neniam⭑ pov⭑·is mort⭑·i; ĝi⭑·a rilat⭑·o al⭑ mort⭑·o pov⭑·as est⭑·i nur⭑
instrument¹·a (ekz-e {gilotin¹·o} ; kp ankaŭ⭑ „mort⭑·a venen⭑·o“).
b)
Mort⭑·int·a, {mal·viv⭑·a^1.b} : Fal⭑·int·e kuŝ⭑·as mort⭑·a cerv⭑·o, Ĝi·n
tut⭑·e kovr⭑·as blank⭑·a herb⭑·o ; en·ĉerk⭑·ig·i la⭑ mort⭑·an korp⭑·on; la⭑
viv⭑·aj kaj⭑ mort⭑·aj lingv⭑·oj (zamenhof⭑·e: „la⭑ viv⭑·aj kaj⭑
{mort⭑·int·aj lingv⭑·oj} “); mort⭑·e nask⭑·it·a (t.e. {mal·viv⭑·e
nask⭑·it·a} ).
c)
{Mal·viv⭑·a^1.c} : skrib⭑-maŝin⭑·oj kun⭑ mort⭑·aj klav⭑·oj (t.e. kun⭑
{sen·paŝ⭑·aj klav⭑·oj} ) ; mort⭑·a kugl⭑·o (perd⭑·int·a la⭑
impuls¹·o-fort⭑·on) .
Rim.: Nur⭑ la⭑ signif⭑·o {mort⭑·a^1} est⭑·as fundament⭑·a kaj⭑ zamenhof⭑·a.
Zamenhof⭑·o zorg⭑·e disting⭑·ad·is inter⭑ „mort⭑·int·a“ kaj⭑ „mort⭑·a“, kiu·n last⭑·an
li neniam⭑ konfuz⭑·is kun⭑ „ {mal·viv⭑·a^1.a} “ (ankaŭ⭑ en⭑ la⭑ Fundament⭑·o:
Ekzerc⭑·ar·o, §31). La⭑ mal·zamenhof⭑·a kaj⭑ kontraŭ·fundament⭑·a „ {mort⭑·a^2} “
pov⭑·is est⭑·iĝ·i kiel⭑ erar⭑·o de⭑ latin⁽⁺⁾·id+lingv⭑·aj komenc⭑·ant·oj, pro⭑ la⭑ supr⭑·aĵ·a
simil⭑·ec·o de⭑ la⭑ franc⭑·a „Mer _Mort⭑·e_“ → „Mort⭑·a Mar⭑·o“ (sen⭑ rimark⭑·i ke⭑ en⭑
la⭑ zamenhof⭑·a Esperant⭑·o tio egal⭑·as la⭑ franc⭑·an „Mer _Mortelle_“). Tiu·n
erar⭑·on tamen⭑ apog⭑·is kaj⭑ fleg⭑·is mal·ŝat⭑·ant·oj de⭑ la⭑ „mal“-vort⭑·oj, kiu·jn
ĝen⭑·is la⭑ tut⭑·e logik¹·a vort⭑·o „mal·viv⭑·a“. El⭑ la⭑ lingv⭑·o-struktur¹·a vid⭑-punkt⭑·o
la⭑ vort⭑·o „ {mort⭑·a^2} “ est⭑·as ne⭑ deriv⁴·aĵ·o, sed⭑ ĝen⭑·a {homonim¹·o} de⭑ la⭑
fundament⭑·a „ {mort⭑·a^1} “, paralel⭑·a prunt⭑·o el⭑ la⭑ latin⁽⁺⁾·id·aj lingv⭑·oj, kies⭑
semantik⁽⁺⁾·o kolizi⁴·as kun⭑ la⭑ vort⭑·o-deriv⁴·ad·a meĥanism⁸·o esperant⭑·a.
mort⭑·o
1.
Perd⭑·o de⭑ la⭑ viv⭑·o: tro·fru⭑·a mort⭑·o; kondamn⭑·i al⭑ mort⭑·o; ĉe⭑ tiu ĉi⭑
mal·san⭑·o unu⭑ hor⭑·o pov⭑·as decid⭑·i inter⭑ viv⭑·o kaj⭑ mort⭑·o ; oni dir⭑·as,
ke⭑ se⭑ hom⭑·o komenc⭑·as re·memor⭑·i si⭑·an tut⭑·an tra·viv⭑·it·aĵ·on, tio ĉi⭑
est⭑·as sign⭑·o de⭑ li⭑·a proksim⭑·a mort⭑·o ; en⭑ kompani¹·o eĉ⭑ mort⭑·o
facil⭑·iĝ·as ; kio al⭑ unu⭑ don⭑·as fort⭑·on, al⭑ ali⭑·a don⭑·as mort⭑·on ;
sen·pag⭑·a est⭑·as nur⭑ la⭑ mort⭑·o, sed⭑ ĝi kost⭑·as la⭑ viv⭑·on ; pro⭑ mort⭑·o
de⭑ mal·pli⭑ evolu²·int·aj plant⭑·oj kaj⭑ viv⭑·aĵ·oj romp⭑·iĝ·is la⭑ nutr⭑·o-ĉen⭑·o
kaj⭑ est⭑·as minac⭑·at·aj fiŝ⭑+nutr⭑·aj speci⁽⁺⁾·oj .
2.
Simbol¹·a est⭑·aĵ·o, person⭑·ig·o de⭑ la⭑ mort⭑·o: la⭑ mort⭑·o ne⭑ disting⭑·as,
ĉiu·jn egal⭑·e ating⭑·as ; ŝi est⭑·is pal⭑·a kiel⭑ la⭑ mort⭑·o ; mi edz⭑·ig·os
vi·n mem⭑ kun⭑ la⭑ mort⭑·o ; la⭑ Mort⭑·o est⭑·is tie en⭑ vi⭑·a loĝ⭑·ej·o, mi
vid⭑·is, ke⭑ li for·flug⭑·is kun⭑ vi⭑·a mal·grand⭑·a infan⭑·o, li […] neniam⭑
li al·port⭑·as re·turn⭑·e tio·n, kio·n li pren⭑·is ; la⭑ mort⭑·o ŝerc⭑·on ne⭑
kompren⭑·as: oni ĝi·n vok⭑·as, ĝi ven⭑·as .
3.
Eksterm⭑·iĝ·o, detru⭑·iĝ·o, ruin⭑·iĝ·o, mal·aper⭑·o: mort⭑·o de⭑ Kartag⁽⁺⁾·o; mort⭑·o
de⭑ l'⭑ art⭑·o; ĉar⭑ la⭑ moment⭑·o, en⭑ kiu ni ek·tuŝ⭑·us tiu·n princip⭑·on,
est⭑·us la⭑ komenc⭑·o de⭑ ni⭑·a mort⭑·o ; al⭑ li ankaŭ⭑ minac⭑·as mort⭑·o, se⭑ ne⭑
fizik⭑·a, tiam⭑ ankoraŭ⭑ pli⭑ terur⭑·a — moral¹·a ; por⭑ hom⭑·o, kiu ŝat⭑·as
la⭑ riĉ⭑·an divers⭑·ec·on de⭑ la⭑ hom⭑·a kultur¹·o, la⭑ for·mort⭑·o de⭑ ali⭑·aj
lingv⭑·oj est⭑·us plej⭑ grand⭑·a katastrof¹·o ; ĉerk⭑·o simbol¹·ig·as la⭑
mort⭑·on de⭑ la⭑ kler⭑·ig·ad·o en⭑ Aŭstri⁽⁺⁾·o ; de⭑ temp⭑·o al⭑ temp⭑·o iu
deklar¹·as „la⭑ mort⭑·on de⭑ roman¹·o” aŭ⭑ eĉ⭑, en⭑ la⭑ epok⭑·o de⭑
inform¹·--teknologi⁽⁺⁾·oj, „la⭑ mort⭑·on de⭑ libr⭑·o” .
mort⭑·aĉ·i
(ntr)
Mizer⭑·e, mal·nobl⭑·e mort⭑·i: mort⭑·aĉ·u li, antaŭ⭑ kiam⭑ mi ven⭑·os ;
mort⭑·aĉ·is pli⭑ ol⭑ cent⭑ hom⭑·oj en⭑ plej⭑ modern¹·a rus⭑·a sub·mar⭑-ŝip⭑·o „
“, kiu eksplod⭑·is cent⭑ metr⭑·ojn sub⭑ la⭑ surfac⁸·o ; ili
mort⭑·aĉ·us kvazaŭ⭑ brut⭑·ar·o sen·furaĝ⭑·a .
mort⭑·ad·o
1.
La⭑ ag⭑·o mort⭑·i: mort⭑·ad·o de⭑ knab⭑·oj en⭑ la⭑ aĝ⭑·oj suĉ⭑·ul·a kaj⭑ infan⭑·a ;
ekzist⭑·as mal·grand⭑·a kruc⭑·a imun⁴·ec·o al⭑ divers⭑·aj vari³·aĵ·oj de⭑ la⭑ sam⭑·a
sub·tip¹·o de⭑ grip²·aj virus⁹·oj, kio almenaŭ⭑ iom⭑·et·e re·ten⭑·as la⭑
dis·vast⭑·iĝ·on de⭑ la⭑ nun·temp⭑·a pandemi⁽⁺⁾·o kaj⭑ mort⭑·ad·o pro⭑ ĝi ; ĉi⭑
leter⭑·' est⭑·is plej⭑ grand⭑·a dolor⭑·o kaj⭑ plej⭑ grand⭑·a ĝem⭑·', sed⭑ en⭑ la⭑
mort⭑·ad·o ĉiu dev⭑·as est⭑·i sol⭑·a, sol⭑·eg·a ĝis⭑ ekstrem⭑·'
2.
Mort⭑·o-kvant⭑·o: grand⭑·a mort⭑·ad·o de⭑ suĉ⭑-infan⭑·oj; la⭑ jud³·a loĝ⭑·ant·ar·o […]
en⭑ la⭑ varsovi⭑·a get⁽⁺⁾·o […] est⭑·is destin¹·it·a al⭑ amas⭑·a for·mort⭑·ad·o pro⭑
mal·sat⭑·o kaj⭑ mal·san⭑·oj .
mort⭑·em·a
pli⭑-mal·pli⭑ fru⭑·e mort⭑·ont·a pro⭑ si⭑·a propr⭑·a natur⭑·o; religi⭑·a epitet¹·o
karakteriz¹·ant·a la⭑ hom⭑·an kondiĉ⭑·on: la⭑ religi⭑·o dir⭑·as, ke⭑ la⭑ anim⭑·o
est⭑·as ne·mort⭑·em·a, kvankam⭑ la⭑ korp⭑·o est⭑·as mort⭑·em·a ; kiu vi est⭑·as,
ke⭑ vi tim⭑·as hom⭑·on mort⭑·em·an, kaj⭑ hom⭑·id·on, kiu est⭑·as egal⭑·a al⭑
herb⭑·o? ; ni ricev⭑·os mal·avar⭑·an rekompenc⭑·on, super⭑·ant·an ĉio·n, kio·n
pov⭑·as el·pens⭑·i mort⭑·em·a hom⭑·o ; […]est⭑·u ili mem⭑ la⭑ atest⭑·oj Antaŭ⭑ la⭑
di⭑·oj feliĉ⭑·aj, antaŭ⭑ hom⭑·oj mort⭑·em·aj, Antaŭ⭑ la⭑ reĝ⭑·' furioz⭑·a […] .
{mort⭑·a^1.d}
mort⭑·em·ul·o
{hom⭑·o} kontrast¹·e al⭑ sen·mort⭑·aj di⭑·oj: kiu est⭑·as la⭑ feliĉ⭑·a
mort⭑·em·ul·o, kiu·n vi nom⭑·as sinjor⭑·o? ; la⭑ aztek⁽⁺⁾·oj konvink⭑·iĝ·is, ke⭑
la⭑ blank⭑·ul·oj tamen⭑ ne⭑ pov⭑·as est⭑·i di⭑-id⭑·oj, nur⭑ simpl⭑·aj mort⭑·em·ul·oj,
kiu·j est⭑·as ‐ laŭ⭑ la⭑ ekzempl⭑·o ‐ mort⭑·ig·ebl·aj ; ho⭑, li est⭑·as nun⭑
grand⭑·a estr⭑·o! […] li est⭑·as nun⭑ apenaŭ⭑ ating⭑·ebl·a de⭑ ni,
mort⭑·em·ul·oj! ; mi est⭑·as ne⭑ tia, kiel⭑ ali⭑·a urb⭑·estr·o, kiu·n nenio
interes⭑·as; sed⭑ mi […] vol⭑·as, ke⭑ al⭑ ĉiu mort⭑·em·ul·o est⭑·u far⭑·at·a
bon⭑·a akcept⭑·o .
mort⭑·ig·a
Kapabl⭑·a mal·viv⭑·ig·i; {letal⁽⁻⁾·a} : la⭑ unu⭑·a vort⭑·o, kiu el·ir⭑·os el⭑ vi⭑·aj
lip⭑·oj, frap⭑·os kiel⭑ mort⭑·ig·a ponard⭑·o la⭑ kor⭑·on de⭑ vi⭑·aj frat⭑·oj ; ĉar⭑
am⭑·o, kiam⭑ vi ne⭑ dezir⭑·as ĝi·n aŭ⭑ ne⭑ pov⭑·as util⭑·ig·i ĝi·n, est⭑·as
mort⭑·ig·a ; la⭑ mort⭑·ig·a pov⭑·o de⭑ ar⭑+bal⭑·et·o est⭑·as pli⭑ grand⭑·a ol⭑ tiu de⭑
par⭑-ark⭑·o.
mort⭑·ig·i
(tr)
1.
Sen·ig⭑·i iu·n je⭑ viv⭑·o, kaŭz⭑·i mort⭑·on de⭑: mort⭑·ig·i bov⭑·on; mort⭑·ig·a
venen⭑·o; lev⭑·iĝ·is kontraŭ⭑ si⭑·an frat⭑·on kaj⭑ mort⭑·ig·is
li·n ; li⭑·an fil⭑·on ili mort⭑·ig·is per⭑ glav⭑·o ; per⭑ ŝton⭑·oj li
est⭑·u mort⭑·ig·it·a, aŭ⭑ li est⭑·u paf⭑-mort⭑·ig·it·a ; la⭑ bol⭑·ig·o mort⭑·ig·is la⭑
bakteri²·ojn ; mort⭑·ig·i la⭑ frugileg⭑·ojn kaj⭑ ili·n manĝ⭑+ocel⁽⁺⁾·e prepar⭑·i ;
por⭑ muŝ⭑·on mort⭑·ig·i, oni paf⭑·il·eg·on ne⭑ uz⭑·as . {buĉ⭑·i} , {murd⁴·i}
{falĉ⭑·i}
2.
Eksterm⭑·i, for·ig⭑·i: la⭑ esperant⭑·ist·oj ne⭑ vol⭑·as mort⭑·ig·i la⭑ naci⭑·ajn
lingv⭑·ojn; ili vol⭑·is tiu·n ide⭑·on tut⭑·e mort⭑·ig·i . {detru⭑·i} ,
{pere⭑·ig·i} , {ruin⭑·ig·i}
mort⭑·ig·o
Mal·viv⭑·ig·o: kiel⭑ strang⭑·e, dir⭑·as mi, ke⭑ mort⭑·ig·o pro⭑ la⭑ dev⭑·o ĝis⭑
nun⭑ ne⭑ est⭑·as rigard⭑·at·a kiel⭑ krim⭑·o ; Spirit⭑·o: venĝ⭑·u por⭑ mort⭑·ig·o
li⭑·a! – Hamlet⁽⁺⁾·o: mort⭑·ig·o? la⭑ abomen⭑·a mort⭑·ig·o de⭑ infan⭑·oj! mort⭑·ig·o
de⭑ vir⭑·in·oj! mort⭑·ig·o de⭑ mal·san⭑·ul·oj ; pri⭑ vi⭑·aj brul⭑-ig⭑-mort⭑·ig·oj [mi]
aŭd⭑·is tre⭑ mult⭑·ajn rakont⭑·i ; kia·j est⭑·as tiu·j du⭑ pek⭑·oj? ‐
patr⭑·o-mort⭑·ig·o est⭑·as la⭑ nom⭑·o de⭑ unu⭑, frat⭑·o-mort⭑·ig·o est⭑·as la⭑ nom⭑·o de⭑
la⭑ du⭑·a ; pere⭑·u, kaŝ⭑-mort⭑·ig·ist·o ‐ li tra·pik⭑·as li·n per⭑ la⭑ tranĉ⭑·il·o
.
Rim.: Ankaŭ⭑ se⭑ la⭑ viktim³·o est⭑·as hom⭑·o, la⭑ vort⭑·o „mort⭑·ig·o“ simpl⭑·e
rilat⭑·as al⭑ far⭑·o mem⭑ kaj⭑ al⭑ okaz⭑·o, kaj⭑ do⭑ tio pov⭑·as est⭑·i aŭ⭑
intenc⭑·a aŭ⭑ sen·intenc⭑·a: (pro⭑)kulp⭑·a mort⭑·ig·o
{murd⁴·o}
mort⭑·ig·il·o
Rimed⭑·o por⭑ mort⭑·ig·i: kaj⭑ Li pret⭑·ig·as por⭑ ĝi mort⭑·ig·il·ojn, Si⭑·ajn
sag⭑·ojn Li far⭑·as brul⭑·ig·aj ; ili uz⭑·as ne⭑ nur⭑ ung⭑·ojn kaj⭑ dent⭑·ojn,
kiel⭑ far⭑·as ĉiu·j best⭑·oj, sed⭑ produkt⭑·as art⭑·e~far⭑·it·ajn mort⭑·ig·il·ojn
por⭑ sklav⭑·ig·i ali⭑~trib⁹·an·ojn ; mi ne⭑ trov⭑·is inter⭑ ili la⭑ opini⭑·on de⭑
fleg⭑·ist·in·o, kiu ricev⭑·is ordon⭑·on prepar⭑·i mort⭑·ig·il·on ; ĉi⭑-foj⭑·e
est⭑·is jun⭑·a sinjor⭑·o, nom⭑·e kort⭑+serv⭑·ist·o de⭑ la⭑ pension²·o „Mar⭑-bord⭑·o“,
kiu est⭑·is murd⁴·at·a, kaj⭑ la⭑ mort⭑·ig·il·o est⭑·is de·nov⭑·e la⭑ mister⭑·a
ponard⭑·o .
mort⭑·iĝ·i
(ntr)
Akcident²·e mort⭑·i, {pere⭑·i} : mi⭑·a onkl⭑·o ne⭑ mort⭑·is per⭑ natur⭑·a mort⭑·o,
[li] est⭑·is mort⭑·ig·it·a de⭑ neniu [sed⭑] li fal⭑·is sub⭑ la⭑ rad⭑·ojn de⭑
vetur⭑·ant·a vagon⭑·ar·o kaj⭑ mort⭑·iĝ·is ; la⭑ tut⭑·a dom⭑·o for·brul⭑·is kaj⭑ la⭑
jun⭑·a paser⭑·o mort⭑·iĝ·is ; ŝi drink⭑+mort⭑·iĝ·is ; la⭑ patr⭑·o el·fal⭑·is el⭑
fenestr⭑·o de⭑ tri⭑·a etaĝ⭑·o kaj⭑ mort⭑·iĝ·is, la⭑ patr⭑·in·o est⭑·is mort⭑·ig·it·a
de⭑ ŝi⭑·a propr⭑·a serv⭑·ant·in·o .
Rim.: „Mort⭑·iĝ·i“ ne⭑ signif⭑·as „ {agoni¹·i} “, kiel⭑ iu·j opini⭑·as
sur·baz¹·e de⭑ la⭑ franc⭑·a „ “, ĝi⭑·a etim⁽⁺⁾·o est⭑·as la⭑ rus⭑·a „
“, kiel⭑ oni pov⭑·as vid⭑·i en⭑ la⭑ ekzempl⭑·o el⭑ la⭑
„Fundament⭑·a ekzerc⭑·ar·o“. Tamen⭑ ambaŭ⭑ signif⭑·oj est⭑·as mal·evident¹·aj,
ne·sistem⭑·aj, kaj⭑ tial⭑ evit⭑·ind·aj en⭑ la⭑ modern¹·a lingv⭑·o.
mort⭑·int·o
Mort⭑·int·a hom⭑·o: mort⭑·int·oj kun⭑ kant⭑·ad·o est⭑·is en·ter⭑·ig·at·aj ; ĝi
help⭑·os kiel⭑ hirud⭑·' al⭑ mort⭑·int·o ; neniu el⭑ ni rifuz⭑·os al⭑ vi si⭑·an
tomb⭑-lok⭑·on, por⭑ en·ter⭑·ig·i vi⭑·an mort⭑·int·in·on .
Rim.: Mal·sam⭑·e ol⭑ pri⭑ la⭑ ĝi-genr⁹·a {kadavr¹·o} , parol⭑·ant·e pri⭑
mort⭑·int·oj oni uz⭑·as la⭑ genr⁹·ojn sam⭑·e, kiel⭑ pri⭑ viv⭑·ul·oj: la⭑
ferm⭑·o-plat⭑·on oni met⭑·as super⭑ la⭑ mort⭑·int·on, _li⭑·a_ kap⭑·o ripoz⭑·as sur⭑
la⭑ mut⭑·a libr⭑·o .
mort⭑·int·aĵ·o
Io mort⭑·int·a; kadavr¹·o kaj⭑ ceter⭑·aj: la⭑ hom⭑·o kultur¹·a […] en⭑
efektiv⭑·o nutr⭑·as si·n per⭑ mort⭑·int·aĵ·o ; la⭑ ibis⭑·oj kaj⭑ cikoni⭑·oj
pur⭑·ig·as de⭑ la⭑ mort⭑·int·aĵ·o ni⭑·ajn kamp⭑·ojn ; la⭑ ĉiel⭑·o ni·n gard⭑·u de⭑
la⭑ sekret⭑·oj, kiu·jn la⭑ vent⭑·o plen⭑·a je⭑ odor⭑·o de⭑ mort⭑·int·aĵ·o super⭑
la⭑ eben⭑·aĵ·o murmur⭑·et·is […] pri⭑ la⭑ mort⭑·o kaj⭑ la⭑ sufer⭑·oj de⭑ tiu ĉi⭑
nokt⭑·o .
for·mort⭑·i
(ntr)
Mal·aper⭑·i sekv⭑·e de⭑ mort⭑·ad·o aŭ⭑ eksterm⭑·ad·o (precip⭑·e pri⭑ iu grup⭑·o,
famili⭑·o, speci⁽⁺⁾·o, meti⭑·o...): sed⭑ tiu bru⭑·et·o baldaŭ⭑ for·mort⭑·is; la⭑
dinosaŭr⁽⁺⁾·oj for·mort⭑·is; kaj⭑ la⭑ temp⭑·o, dum⭑ kiu ni ir⭑·is de⭑
[…] est⭑·is tri⭑×dek⭑ ok⭑ jar⭑·oj, ĝis⭑ for·mort⭑·is el⭑ la⭑
tend⭑·ar·o la⭑ tut⭑·a generaci⭑·o de⭑ milit⭑·ist·oj, kiel⭑ ĵur⭑·is al⭑ ili la⭑
Etern⭑·ul·o ; mi ĝoj⭑·as, ke⭑ ni⭑·a kred⭑·o ankoraŭ⭑ ne⭑ for·mort⭑·is .
for·mort⭑·ig·i
(tr)
Mal·aper⭑·ig·i per⭑ mort⭑·ig·o (precip⭑·e grup⭑·on, famili⭑·on, speci⁽⁺⁾·on,
meti⭑·on...), {eksterm⭑·i} : terur⭑·a, kiel⭑ reĝ⭑·on for·mort⭑·ig·i ; li
atent⭑·ig·as, ke⭑ la⭑ krom·anjon⁽⁺⁾·ul·oj anatomi¹·e ne⭑ est⭑·as disting⭑·ebl·aj de⭑
si⭑·aj antaŭ·ul⭑·aj modern¹·aj hom⭑·oj […] ili eĉ⭑ ne⭑ est⭑·as nov⭑·a ras¹·o aŭ⭑
trib⁹·o, kiu dis·vast⭑·iĝ·is kaj⭑ for·mort⭑·ig·is si⭑·ajn mal·pli⭑ kapabl⭑·ajn
parenc⭑·ojn .
ĝis·mort⭑·a
Kiu fin⭑·iĝ·as per⭑ mort⭑·o: li antaŭ⭑ la⭑ altar⭑·o sankt⭑·e promes⭑·is al⭑
bel⭑·a kaj⭑ riĉ⭑·a bien⭑-hav⭑·ant·in·o ĝis·mort⭑·an fidel⭑·ec·on kaj⭑ am⭑·on ;
ĉiu+tag⭑·e iu·j an⭑·oj de⭑ la⭑ komun⭑·um·oj de⭑ renkont⭑·iĝ·is por⭑
ĝis·mort⭑·a batal⭑·o .
post·mort⭑·a
Okaz⭑·ant·a post⭑ ies⭑ mort⭑·o, rilat⭑·a al⭑ temp⭑·o, kiu sekv⭑·as la⭑ mort⭑·on:
li pov⭑·us leg⭑·i pri⭑ la⭑ post·mort⭑·a viv⭑·o, sed⭑ li nenio·n pov⭑·is vid⭑·i ;
en⭑ la⭑ post·mort⭑·a kapel⭑·o ni met⭑·as […] vaz⭑·ojn kaj⭑ instrument¹·ojn,
kiu·jn am⭑·is la⭑ mort⭑·int·o ; la⭑ ombr⭑·o ne⭑ re·ven⭑·as sen·bezon⭑·e en⭑ la⭑
mond⭑·on, ĉar⭑ ĝi trov⭑·as [la⭑ am⭑·at·ajn objekt⭑·ojn] en⭑ si⭑·a post·mort⭑·a
dom⭑·o .
sen·mort⭑·a
Neniam⭑ mort⭑·ont·a: la⭑ korp⭑·o est⭑·as mort⭑·a, la⭑ anim⭑·o est⭑·as sen·mort⭑·a ;
pretend⭑·ant·e est⭑·i saĝ⭑·aj, ili mal·saĝ⭑·iĝ·is, kaj⭑ ŝanĝ⭑·is la⭑ glor⭑·on de⭑
la⭑ sen·mort⭑·a Di⭑·o en⭑ bild¹·on de⭑ mort⭑·a hom⭑·o ; la⭑ sen·mort⭑·aj (neniam⭑
forges⭑·ot·aj) verk⭑·oj de⭑ Homer⁽⁺⁾·o; grand⭑·a sen·mort⭑·a poet¹·o ; egipt⁽⁺⁾·an·oj
sukces⭑·is kre⭑·i tia·n arme¹·on de⭑ labor⭑·ant·oj kaj⭑ al⭑ ĝi ili ŝuld⭑·as
si⭑·ajn sen·mort⭑·ajn verk⭑·ojn ; la⭑ roz⭑·oj bon⭑~odor⭑·is en⭑ la⭑ lum⭑·o de⭑ la⭑
sun⭑·o sur⭑ la⭑ tomb⭑·o de⭑ , al⭑ kies⭑ sen·mort⭑·a nom⭑·o
al·iĝ⭑·is ili⭑·a bel⭑·ec·o ; ĉiu·j sen·mort⭑·aj sam⭑·e trankvil⭑·e rigard⭑·as la⭑
afer⭑·ojn, kiu·j pas⭑·as ; vi hav⭑·os ankoraŭ⭑ glor⭑·on kaj⭑ sen·mort⭑·ec·on .
sen·mort⭑·ul·o
Tiu, kiu neniam⭑ mort⭑·as, spirit⭑·o, di⭑·o: la⭑ sen·mort⭑·ul·oj am⭑·as la⭑
hom⭑·ojn ; mi ne⭑ sci⭑·as ĉu⭑ mi iam⭑ ajn⭑ kred⭑·is al⭑ la⭑ Urb⭑·o de⭑ la⭑
Sen·mort⭑·ul·oj; mi pens⭑·as, ke⭑ tiam⭑ sufiĉ⭑·is por⭑ mi, la⭑ task¹·o ĝi·n
serĉ⭑·i .
trans·mort⭑·a
Kiu koncern⭑·as la⭑ stat⭑·on de⭑ viv⭑·ul·o post⭑ la⭑ mort⭑·o: vi ne⭑ dub⭑·as ja⭑
pri⭑ trans·mort⭑·a viv⭑·o? demand⭑·is la⭑ jun⭑·a edz⭑·in·o ; li supoz⭑·is pri⭑
afer⭑·oj trans·mort⭑·aj kaj⭑ ne·kontrol⭑·ebl·aj ; en⭑ tiu vizi⁶·o, mi vid⭑·as
la⭑ viv⭑·on daŭr⭑·i trans·mort⭑·e . {post·mort⭑·a}
Rim.: _Trans·mort⭑·a_ signif⭑·as ia·n stat⭑·on de⭑ hom⭑·o post⭑ la⭑ mort⭑·o.
{Post·mort⭑·a} sign⭑·as pli⭑ ĝeneral¹·e al⭑ tio, kio okaz⭑·as post⭑ ies⭑ mort⭑·o,
ankaŭ⭑ inter⭑ post·viv⭑·ant·oj.
hom⭑-mort⭑·ig·o
{Mort⭑·ig·o} de⭑ hom⭑·o: en⭑ la⭑ post·tag⭑-mez⭑·o antaŭ⭑ […] la⭑ okaz⭑·int·a
hom⭑-mort⭑·ig·o . {murd⁴·o}
Rim.: Kvankam⭑ hom⭑-mort⭑·ig·o est⭑·as kun·met⭑·it·a el⭑ fundament⭑·aj vort⭑·oj,
ĝi est⭑·as mal·oft⭑·e uz⭑·at·a. Prefer⭑·at·aj est⭑·as „mort⭑·ig·o“ (kiu est⭑·as
ĝeneral¹·a), „murd⁴·o“ (kiu est⭑·as krim⭑·o).
mal·sat⭑+mort⭑·ig·i
(tr)
Mort⭑·ig·i per⭑ mal·sat⭑·o, don⭑·ant·e ne⭑ sufiĉ⭑·an manĝ⭑·on: tie oni
mal·sat⭑+mort⭑·ig·os vi·n ; mi agit²·is kontraŭ⭑ la⭑ el·verŝ⭑·o de⭑ la⭑ manĝ⭑·aĵ·o
por⭑ mal·sat⭑+mort⭑·ig·i ili·n .
mem·mort⭑·ig·i
(ntr)
{Mort⭑·ig·i} la⭑ propr⭑·an est⭑·on, kaŭz⭑·i la⭑ propr⭑·an mort⭑·on: ŝi⭑·a patr⭑·in·o
mem·mort⭑·ig·is si·n ; antaŭ⭑ la⭑ okul⭑·oj li hav⭑·is sen·ĉes⭑·e la⭑ bild¹·on de⭑
la⭑ mem·mort⭑·ig·int·o, kaj⭑ en⭑ li⭑·an kor⭑·on penetr⭑·is la⭑ sent⭑·o, ke⭑
mal·just⭑·e, terur⭑·e mal·just⭑·e oni ag⭑·is ; terur⭑·a sent⭑·o, simil⭑·a al⭑ la⭑
sent⭑·o de⭑ mem·mort⭑·ig·ant·o, kiam⭑ li far⭑·is jam⭑ la⭑ mort⭑·ig·an bat⭑·on kaj⭑
pent⭑·as ; en⭑ la⭑ pli·mult⭑·o de⭑ la⭑ okaz⭑·oj la⭑ mem·mort⭑·ig·int·oj est⭑·as
jun⭑·ul·oj, en·karcer¹·ig·it·aj pro⭑ krim⭑·oj ne⭑ grav⭑·aj .
mem·mort⭑·ig·o
Mort⭑·o pro⭑ propr⭑·a kondut⭑·o: mi⭑·a mal·feliĉ⭑·a patr⭑·o fin⭑·is la⭑ viv⭑·on per⭑
mem·mort⭑·ig·o ; Ĉini⁽⁺⁾·o est⭑·as la⭑ unu⭑-sol⭑·a land⭑·o en⭑ la⭑ mond⭑·o, kie
vir⭑·in·aj mem·mort⭑·ig·oj super⭑·as vir⭑·ajn .
paf⭑+mort⭑·ig·i
(tr)
{Mort⭑·ig·i} per⭑ paf⭑·o; {mort⭑-paf⭑·i} : per⭑ ŝton⭑·oj li est⭑·u mort⭑·ig·it·a,
aŭ⭑ li est⭑·u paf⭑-mort⭑·ig·it·a ; se⭑ vi vol⭑·as paf⭑+mort⭑·ig·i mi·n, vi pov⭑·as
don⭑·i al⭑ mi ankaŭ⭑ bon⭑·an manĝ⭑·on .
prem⭑+mort⭑·ig·i
(tr)
{Mort⭑·ig·i} per⭑ fort⭑·a prem⭑·o, kiu halt⭑·ig·as viv⭑-neces⭑·ajn funkci¹·ojn:
Aper⭑·ad·is ĉiam⭑ pli⭑ kaj⭑ pli⭑ […], la⭑ mus⭑·oj preskaŭ⭑ prem⭑+mort⭑·ig·is
unu·j la⭑ ali⭑·ajn ; [ŝi] kis⭑·is la⭑ kornik¹·on tiel⭑ for·teg⭑·e, ke⭑ ŝi
preskaŭ⭑ prem⭑+mort⭑·ig·is ĝi·n . {sufok⭑·i}
si·n mort⭑·ig·i
(ntr)
Vol⭑·e, konsci⭑·e {mort⭑·ig·i} si·n mem⭑; {suicid⁽⁺⁾·i} : la⭑ Jud³·oj do⭑ dir⭑·is:
Ĉu⭑ li si·n mort⭑·ig·os? ĉar⭑ li dir⭑·as: Kie·n mi ir⭑·as, tie·n vi ne⭑ pov⭑·as
ven⭑·i ; fin⭑·e jen⭑·a terur⭑·a nov⭑~aĝ⭑·o dis·kon⭑·iĝ·is: , la⭑
grand⭑·a ĉef·pastr⭑·o, si·n mort⭑·ig·is! ; la⭑ jun⭑·ul·in·o prefer⭑·is si·n
mort⭑·ig·i ol⭑ est⭑·i for·konduk⭑·it·a kiel⭑ sklav⭑-in⭑·o de⭑ la⭑ turk⭑·oj .
sin⁸+mort⭑·ig·o
{Mem·mort⭑·ig·o} : li konsider⭑·is la⭑ ide⭑·on fin⭑·i ĉio·n per⭑ sin⁸+mort⭑·ig·o ;
post⭑ la⭑ 90aj⁽⁺⁾ jar⭑·oj salt⭑·is la⭑ nombr⭑·o de⭑ sin⁸+mort⭑·ig·oj, cert⭑·e pro⭑
ekonomi¹·aj problem¹·oj ; ĝi en·hav⭑·as person⭑·ajn tragedi⭑·ojn:
sin⁸+mort⭑·ig·ojn, dis·ŝir⭑·it·ajn famili⭑·ojn, perd⭑·on de⭑ talent⭑·oj .
{suicid⁽⁺⁾·o}
mort⭑·o-merit⭑·a
(Krim⭑·o, pek⭑·o, mis·far⭑·o) merit⭑·ant·a mort⭑·ig·on: {mort⭑·o-merit⭑·a pek⭑·o} .
ŝton⭑+mort⭑·ig·i
(tr)
{Mort⭑·ig·i} per⭑ ŝton⭑-ĵet⭑·ad·o: la⭑ popol⭑·o intenc⭑·is ŝton⭑+mort⭑·ig·i li·n,
ĉar⭑ tre⭑ koler⭑·is la⭑ tut⭑·a popol⭑·o, ĉiu pro⭑ si⭑·aj fil⭑·oj kaj⭑ si⭑·aj
fi·lin⭑·oj ; ili far⭑·is konspir⭑·on kontraŭ⭑ li, kaj⭑ ŝton⭑+mort⭑·ig·is li·n
laŭ⭑ ordon⭑·o de⭑ la⭑ reĝ⭑·o ; ne⭑ pro⭑ bon⭑·a far⭑·o ni vol⭑·as ŝton⭑+mort⭑·ig·i
vi·n, sed⭑ pro⭑ blasfem¹·o, kaj⭑ ĉar⭑ vi, est⭑·ant·e hom⭑·o, pretend⭑·as est⭑·i
Di⭑·o . {ŝton⭑·um·i}
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.183 2024/02/04 15:23:05 ]
__________________________________________________________________