vidu ankaŭ la klarigojn
ord⭑·/·o
ord⭑·o
A.
Regul⭑·a {aranĝ⭑·o} de⭑ afer⭑·oj, laŭ⭑ kiu ili taŭg⭑·e kaj⭑ oportun⭑·e
rilat⭑·as inter⭑ si:
1.
En⭑ spac⭑·o: [laŭ⭑] la⭑ babilon⁽⁺⁾·aj astrolog¹·oj […] turn⭑·iĝ·is
ĉirkaŭ⭑ la⭑ Ter⭑·o en⭑ la⭑ sekv⭑·a ord⭑·o: Lun⭑·o, Merkur⁽⁺⁾·o, Venus⁽⁺⁾·o,
Sun⭑·o, Mars⁽⁺⁾·o, Jupiter⁽⁺⁾·o kaj⭑ Saturn⁽⁺⁾·o ; vi mastr⭑·um·os en⭑ ni⭑·a
dom⭑·o, kuir⭑·os, lav⭑·os, kudr⭑·os, trik⭑·os, zorg⭑·os pri⭑ ord⭑·o kaj⭑
pur⭑·ec·o ; li el·pren⭑·is la⭑ bel⭑·ajn blank⭑·ajn ost⭑·ojn […] kaj⭑
kun·met⭑·is laŭ⭑ natur⭑·a ord⭑·o ; vi dev⭑·as ten⭑·i la⭑ ĉambr⭑·on en⭑
bon⭑·a ord⭑·o ; la⭑ pretori⁽⁺⁾·an·oj, prem⭑·at·aj de⭑ la⭑ amas⭑·oj, kun⭑
plej⭑ grand⭑·a pen⭑·o konserv⭑·as la⭑ batal⭑-ord⭑·on ; ebl⭑·as hazard²·ig·i
la⭑ list¹·o-ord⭑·on kaj⭑ kre⭑·i si⭑·an propr⭑·an .
2.
En⭑ temp⭑·o aŭ⭑ kategori¹·a sin⁸-sekv⭑·o: mi rakont⭑·os ĉio·n laŭ⭑ ord⭑·o
; la⭑ Proverb⭑·ar·o Esperant⭑·a est⭑·as aranĝ⭑·it·a laŭ⭑ la⭑ alfabet⭑·a
ord⭑·o ; prezent⭑·i ili·n en⭑ kronologi²·a ord⭑·o ; pri⭑ la⭑ ord⭑·o en⭑
kun·met⭑·it·a vort⭑·o „fal⭑-akv⭑·o“ kaj⭑ „akv⭑·o-fal⭑·o“ ambaŭ⭑ est⭑·as bon⭑·aj
(fal⭑-akv⭑·o signif⭑·as pli⭑ la⭑ fal⭑·ant·an akv⭑·on mem⭑, akv⭑·o-fal⭑·o
signif⭑·as pli⭑ la⭑ lok⭑·on de⭑ fal⭑·ad·o) ; la⭑ ĉef⭑·oj de⭑ la⭑ Ĥor⭑-id⭑·oj,
laŭ⭑ la⭑ ord⭑·o de⭑ ili⭑·a ĉef·ec⭑·o en⭑ la⭑ land⭑·o ; [ili] laŭ⭑ la⭑ ord⭑·o
de⭑ si⭑·a al·ven⭑·o, est⭑·is numer⭑·at·aj kaj⭑ star⭑·ig·at·aj en⭑ vic⭑·oj, po⭑
ses⭑ en⭑ unu⭑ vic⭑·o ; ili⭑·aj nom⭑·oj […] laŭ⭑ la⭑ ord⭑·o de⭑ ili⭑·a
nask⭑·iĝ·o ; ord⭑·o de⭑ Di⭑-serv⭑·o laŭ⭑ la⭑ preĝ⭑-libr⭑·o ; ni trakt⭑·u en⭑
la⭑ invers⁴·a ord⭑·o .
3.
En⭑ regul⭑·ar·o: la⭑ amerik⁸·a haven⭑·a komisi⭑·o […] for·las⭑·as la⭑
ŝip⭑·on, trov⭑·int·e ĉiu·jn paper⭑·ojn en⭑ ord⭑·o ; laŭ⭑ la⭑ nov⭑·a ord⭑·o,
kiu·n per⭑ komun⭑·a voĉ⭑-don⭑·ad·o akcept⭑·is por⭑ si ni⭑·a Lingv⭑·a
Komitat⭑·o, ĉiu hom⭑·o […] hav⭑·as la⭑ rajt⭑·on prezent⭑·i […]
propon⭑·ojn ; la⭑ atest⭑·o est⭑·as en⭑ ord⭑·o, la⭑ inspektor¹·o
konfirm⭑·as ; se⭑ vi⭑·aj person⭑·aj afer⭑·oj est⭑·as en⭑ ord⭑·o, neniu
pov⭑·as kapt⭑·i vi·n ; kontraŭ⭑·a al⭑ la⭑ jur⭑·a ord⭑·o ; met⭑·i ord⭑·on en⭑
la⭑ financ¹·oj; ord⭑·o est⭑·as ben⭑·o por⭑ ĉiu entrepren⭑·o .
4.
En⭑ korp⭑·o kaj⭑ spirit⭑·o: la⭑ stomak⭑·o ne⭑ est⭑·as en⭑ ord⭑·o, li
dir⭑·is ; met⭑·i ord⭑·on en⭑ si⭑·aj ide⭑·oj; li dir⭑·is: ĉu⭑ ĉio est⭑·as
en⭑ ord⭑·o, ? sed⭑ tiu respond⭑·is: kia ord⭑·o pov⭑·as est⭑·i
ĉe⭑ la⭑ mal·ĉast⭑·ad·o de⭑ vi⭑·a patr⭑·in·o .
5.
En⭑ soci³·a viv⭑·o: ĉu⭑ ĉio est⭑·as en⭑ ord⭑·o? por⭑ kio ven⭑·is al⭑ vi
tiu frenez⭑·ul·o? ; li est⭑·as de⭑ grand⭑·a kresk⭑·o, tial⭑ li star⭑·u,
pro⭑ ord⭑·o, sur⭑ la⭑ pont⭑·o ; labor⭑·u ĉiam⭑ en⭑ plen⭑·a unu⭑·ec·o, en⭑
ord⭑·o kaj⭑ konkord³·o ; help⭑·i per⭑ ĉiu·j fort⭑·oj al⭑ la⭑ en·konduk⭑·o
de⭑ ord⭑·o kaj⭑ for·ig⭑·o de⭑ ĉiu mal·pac⭑·o en⭑ ni⭑·a afer⭑·o ; la⭑
re·star⭑·ig·o de⭑ la⭑ ord⭑·o en⭑ la⭑ urb⭑·o tuŝ⭑·is ankaŭ⭑ […] la⭑ tie⭑·ajn
trink⭑·ej·ojn ; la⭑ post·milit⭑·a ord⭑·o ; sub·ten⭑·ant·oj de⭑ la⭑
„mal·nov⭑·a ord⭑·o“ ; la⭑ ord⭑·o de⭑ l'⭑ mond⭑·o ; la⭑ tradici¹·a ord⭑·o
est⭑·is konfuz⭑·it·a; ord⭑·o bezon⭑·as ordon⭑·on (neniu ord⭑·o sen⭑
estr⭑·o); sen⭑ ord⭑·o en⭑ afer⭑·o ne⭑ ekzist⭑·as prosper⭑·o .
6.
{ord⭑·o-rilat⭑·o}
Rim.: ĉi⭑-senc⭑·e trov⭑·ebl·as „ord⭑·ig·o“ en⭑ .
7.
Rang⭑·o de⭑ matematik¹·a objekt⭑·o, rilat⭑·e ne·fak⭑·e difin⭑·it·an
hierarĥi³·on aŭ⭑ ĝi⭑·a pozici¹·o en⭑ tia klasifik³·o.
a)
(de⭑ {deriv⁴·aĵ·o} ): la⭑ du⭑·a deriv⁴·aĵ·o de⭑ funkci¹·o est⭑·as
deriv⁴·aĵ·o de⭑ ord⭑·o ; du⭑·a+ord⭑·a diferencial⁽⁺⁾·a ekvaci²·o.
b)
(de⭑ element¹·o en⭑ {grup⭑·o} ) Tia plej⭑ mal·grand⭑·a
ne·nul⭑·a pozitiv¹·a entjer⁽⁺⁾·o , ke⭑ egal⭑·as al⭑
la⭑ unu⭑·o.
c)
(de⭑ fini⁽⁺⁾·a {grup⭑·o} ) Nombr⭑·o de⭑ ĝi⭑·aj element¹·oj: la⭑
ord⭑·o ^7.b de⭑ element¹·o en⭑ grup⭑·o divid⭑·as la⭑ ord⭑·on de⭑
la⭑ grup⭑·o.
d)
(de⭑ polinom⁽⁺⁾·a {radik⭑·o} ) {Obl⭑·ec·o} .
e)
(de⭑ {infinitezim⁽⁺⁾·o} ) {ĉef·infinitezim⁽⁺⁾·o.}
f)
(de⭑ {grafe⁽⁺⁾·o} ) Nombr⭑·o de⭑ ĝi⭑·aj vertic⁸·oj.
B.
Ĉiu el⭑ la⭑ ĉef⭑·aj grup⭑·oj, kiu·jn en·hav⭑·as klasifik³·o:
8.
Ŝtup⭑·o en⭑ la⭑ botanik¹·a kaj⭑ zoologi⭑·a klasifik³·oj (), inter⭑
{famili⭑·o^2.a} kaj⭑ {klas⭑·o^1.c} : la⭑ ord⭑·o de⭑ bird⭑·oj
Kolomb⭑·o-form⭑·aj ; la⭑ zingibrac⁽⁺⁾·oj est⭑·as la⭑ plej⭑ grand⭑·a
famili⭑·o de⭑ la⭑ ord⭑·o zingibr⭑-al⭑·oj, al⭑ kiu famili⭑·o aparten⭑·as
pli⭑ ol⭑ 1200 speci⁽⁺⁾·oj de⭑ 53 genr⁹·oj . [list¹·o.gif] botanik¹·aj
ord⭑·oj [list¹·o.gif] zoologi⭑·aj ord⭑·oj
Rim.: La⭑ ord⭑·o-nom⭑·oj de⭑ la⭑ zoologi⭑·a klasifik³·o est⭑·as plej⭑
oft⭑·e for·mit¹·aj per⭑ tip¹·a kvalit¹·o kaj⭑ la⭑ sufiks⭑·o „ {-ul} “:
par⭑+huf⭑·ul·oj, skvam⭑·ul·oj; aŭ⭑ per⭑ tip¹·a genr⁹·o kaj⭑ la⭑ element¹·o „
{-form⭑·a} j“: paser⭑·o-form⭑·aj, strig⭑·o-form⭑·aj. La⭑ inter·naci⭑·a
nomad²·o tendenc¹·as al⭑ la⭑ du⭑·a form⭑·o. Pli⭑ esperant⭑·ec·a nomad²·o,
propon⭑·it·a ankaŭ⭑ de⭑ NBN est⭑·us per⭑ tip¹·a genr⁹·o kaj⭑ -ord:
paser⭑-ord⭑·o, paser⭑-ord⭑·an·o.
{klas⭑·o} {famili⭑·o}
9.
Klasifik³·o de⭑ klasik¹·a arĥitektur⭑·o: la⭑ kvin⭑ klasik¹·aj ord⭑·oj
est⭑·as la⭑ plej⭑ grav⭑·a ord⭑·ig·a sistem⭑·o de⭑ la⭑ antikv⭑·a kaj⭑ pli⭑
post⭑·a arkitektur⁸·o […], la⭑ komun⭑·a tem⭑·o da⭑ kvin⭑ arkitektur⁸·aj
ord⭑·oj est⭑·as la⭑ rilat⭑·o de⭑ kolon⭑·oj al⭑ la⭑ fundament⭑·o kaj⭑ la⭑
tegment⭑·aj trab⭑·oj, la⭑ trans·ir⭑·o de⭑ unu⭑ konstru⭑·er·o al⭑ ali⭑·a
kaj⭑ la⭑ en·plekt⭑·o en⭑ la⭑ komplet²·a koncept²·o kaj⭑ aspekt¹·o de⭑ la⭑
konstru⭑·aĵ·o ; laŭ⭑ la⭑ arkitektur⁸·o de⭑ antikv⭑·a Greki⁽⁺⁾·o okaz⭑·as
diferenc⭑·ig·o laŭ⭑ tri⭑ klasik¹·aj kolon⭑·aj ord⭑·oj: la⭑ form⭑·o je⭑
dorik⁽⁺⁾·a, ionik⁽⁺⁾·a kaj⭑ korint⁽⁺⁾·a ord⭑·o, al⭑ ili al·don⭑·iĝ·is la⭑
toskan⁽⁺⁾·a ord⭑·o, tiel⭑ nom⭑·at·a „kompozit⁽⁺⁾·a ord⭑·o“ kaj⭑ en⭑ la⭑
renesanc²·a epok⭑·o al·don⭑·iĝ·is tiel⭑ nom⭑·at·a „modern¹·a ionik⁽⁺⁾·a
ord⭑·o“ .
ord⭑·a
1.
Aranĝ⭑·it·a laŭ⭑ taŭg⭑·a ord⭑·o: ord⭑·a ĉambr⭑·o, tir⭑-kest⭑·o; ord⭑·e (regul⭑·e)
elekt⭑·it·aj deleg¹·it·oj ; la⭑ adres⭑·ar·o de⭑ ĉiu·j grup⭑·oj hom⭑·ar·an·aj kun⭑
la⭑ ord⭑·a (laŭ·vic⭑·a) numer⭑·o de⭑ ĉiu el⭑ ili ; inter·konsil⭑·iĝ·oj,
far⭑·at·aj ne⭑ en⭑ ord⭑·a parlament¹·a manier⭑·o ; la⭑ du⭑·an foj⭑·on […] ŝi⭑·aj
vort⭑·oj est⭑·is pli⭑ ord⭑·aj kaj⭑ klar⭑·aj ; li⭑·a viv⭑·ad·o est⭑·as tre⭑ ord⭑·a
kaj⭑ tre⭑ regul⭑·a ; se⭑ ŝi ne⭑ est⭑·us nobel⭑·ul·in·o, oni ŝi·n ankaŭ⭑ ne⭑
en·ter⭑·ig·us en⭑ ord⭑·a manier⭑·o ; ĉu⭑ ĉio est⭑·is ord⭑·a kaj⭑ trankvil⭑·a ? li
est⭑·is ord⭑·a profesor¹·o kaj⭑ plen⭑+rajt⭑·a membr⭑·o de⭑ la⭑ Akademi¹·o .
{antaŭ·vid⭑·ebl·a} , {konform⭑·a} , {konvenci²·a} , {kutim⭑·a} , {norm²·a^2}
, {regul⭑·a^1} , {tradici¹·a}
2.
{bon⭑+ord⭑·a^2}
3.
{ord⭑·a ar⭑·o.}
ord⭑·i
1.
(ntr)
Est⭑·i en⭑ bon⭑·a ord⭑·o: do⭑ ĉio ord⭑·as bon⭑·e kaj⭑ kongru⁽⁺⁾·e: nenio nov⭑·a,
krom⭑ mal·nov⭑·a spert⭑·o ; „hm⁽⁺⁾ ... trankvil⭑·on“, pens⭑·is la⭑ profesor¹·o
[…] „ĉio ord⭑·as“ si·n persvad⁹·is sent⭑·ant·e, ke⭑ ĉio
mal·ord⭑·as, kaj⭑ precip⭑·e pro⭑ tiu bird⭑·o .
2.
(tr)
{Ord⭑·ig·i} : tie la⭑ ide⭑·oj kun⭑ si⭑·aj sign⭑·oj est⭑·is ord⭑·it·aj laŭ⭑ spec⭑·oj
; la⭑ flam⭑·o flagr³·ad·is en⭑ la⭑ aer⭑-blov⭑·o, neniu ord⭑·is la⭑ long⭑·an ruĝ⭑·an
meĉ⭑+brul⭑·aĵ·on .
3.
(tr)
Difin⭑·i ord⭑·o-rilat⭑·on sur⭑ ar⭑·o: ord⭑·it·a (t.e. ord⭑·o-hav⭑·a) vektor⁽⁺⁾·a
spac⭑·o.
Rim.: Oni ne⭑ konfuz⭑·u ĉi⭑ tiu·n senc⭑·on kun⭑ {ord⭑·ig·i^1.a} : oni pov⭑·as
ord⭑·ig·i nur⭑ ord⭑·it·ajn (t.e. ord⭑·o-hav⭑·ajn, posed⭑·ant·ajn ord⭑·o-rilat⭑·on)
struktur¹·ojn. Ceter⭑·e, „difin⭑·i ord⭑·on“ kaj⭑ „ord⭑·o-hav⭑·a“ est⭑·as pli⭑
klar⭑·aj kaj⭑ prefer⭑·ind·aj esprim⭑-manier⭑·oj.
ord⭑·em·a
Kutim⭑·ant·a aranĝ⭑·i afer⭑·ojn laŭ⭑ ord⭑·o: li est⭑·as ord⭑·em·a ĝis⭑
pedant¹·ec·o; episkop⭑·o do⭑ dev⭑·as est⭑·i ne·riproĉ⭑·ebl·a, edz⭑·o de⭑ unu⭑
edz⭑·in·o, sobr⭑·a, moder⭑·em·a, ord⭑·em·a, gast⭑+am⭑·a, […] ; la⭑ sol⭑·a kritik⭑·o,
kiu·n mi far⭑·us al⭑ , est⭑·as, ke⭑, kiel⭑ ĝeneral¹·e en⭑ Irland⁸·o,
la⭑ loĝ⭑·ant·ar·o est⭑·as mal·pli⭑ ord⭑·em·a ol⭑ tiu de⭑ ali⭑·aj eŭrop⭑·aj land⭑·oj
.
ord⭑·ig·i
(tr)
Aranĝ⭑·i laŭ⭑ ord⭑·o: kiu romp⭑·is la⭑ glas⭑·on, ord⭑·ig·u la⭑ kas⭑·on ;
ord⭑·ig·is ankaŭ⭑ si⭑·ajn har⭑·ojn kaj⭑ sur·met⭑·is nov⭑·an tuk⭑·on ;
rapid⭑·e li ord⭑·ig·is si⭑·ajn pantofl⭑·ojn, ĉar⭑ tio est⭑·is ŝu⭑·oj, kiu·jn li
est⭑·is tret⁹-plat⭑·ig·int·a ; lev⭑·iĝ·u, kaj⭑ ord⭑·ig·u vi⭑·an lit⭑·on ; la⭑
el·don⭑·ad·on de⭑ la⭑ „Bibliotek¹·o“ ni dev⭑·as inter·romp⭑·i, […] ĝis⭑ ni
ord⭑·ig·os la⭑ afer⭑·on ; kaj⭑ Josu⁽⁺⁾·o […] ord⭑·ig·is la⭑ popol⭑·on, kaj⭑ ek·ir⭑·is
li kaj⭑ la⭑ plej⭑+aĝ⭑·ul·oj de⭑ antaŭ⭑ la⭑ popol⭑·o ; ord⭑·ig·i al⭑ iu
la⭑ kap⭑·on .
a)
Aranĝ⭑·i dat⭑·um~struktur¹·on laŭ⭑ ord⭑·o difin⭑·it·a super⭑ ties⭑ an⭑·oj:
laŭ·alfabet⭑·e ord⭑·ig·it·a list¹·o de⭑ la⭑ nom⭑·oj kun⭑ neces⭑·aj
inform¹·oj ; ord⭑·ig·i list¹·on laŭ⭑ la⭑ aĝ⭑·o de⭑ la⭑ list¹·an·oj;
kun·fand⭑·i ord⭑·ig·it·ajn list¹·ojn.
al·ord⭑·ig·i
Met⭑·i io·n al⭑ io ali⭑·a, kun⭑ la⭑ cel⭑·o de⭑ grup⭑·ig·o aŭ⭑ kun·ord⭑·ig·o:
komenc⭑·ant·e ĉe⭑ la⭑ konsonant⭑·o l li al·ord⭑·ig·is la⭑ kvin⭑ vokal⭑·ojn a,
e, i, o kaj⭑ u tiel⭑·e, ke⭑ dum·pas⭑·e al⭑ plen⭑~ton⭑·o oni al·ir⭑·as la⭑
ven⭑·ont·an vokal⭑·on ; kelk⭑·aj kompon¹·aĵ·oj ne⭑ est⭑·as klar⭑·e al·ord⭑·ig·ebl·aj
[al⭑ ] . {al·difin⭑·i} , {atribu¹·i} , {inter·ril⁽⁺⁾·at·ig·i} ,
{klas⭑·i} , {lig⭑·i^3.a}
bon⭑+ord⭑·a
1.
(io) Konven⭑·e, bon⭑·e aranĝ⭑·it·a, bon⭑·e funkci¹·ant·a, en⭑ bon⭑·a stat⭑·o: ĉi⭑
tiu·j afer⭑·oj ne⭑ tia·mani¹·er·e est⭑·as far⭑·at·aj en⭑ bon⭑+ord⭑·a regn⭑·o ; sur⭑
la⭑ plank⭑·o la⭑ flor⭑·oj danc⭑·is tre⭑ ĉarm⭑·e unu·j kun⭑ la⭑ ali⭑·aj, form⭑·is
bon⭑+ord⭑·ajn ĉen⭑·ojn kaj⭑ ten⭑·is si·n reciprok⭑·e je⭑ la⭑ long⭑·aj verd⭑·aj
foli⭑·oj ; la⭑ tulip⭑·oj kaj⭑ fajr⭑·o-lili⭑·oj est⭑·as matron⁽⁺⁾·oj, kiu·j
observ⭑·as, ke⭑ oni bel⭑·e danc⭑·u kaj⭑ ke⭑ oni kondut⭑·u bon⭑+ord⭑·e ; mi⭑·a
sol⭑·a plezur⭑·o est⭑·as post⭑ la⭑ tag⭑-manĝ⭑·o kuŝ⭑·i pur⭑·a kaj⭑ bon⭑+ord⭑·a sur⭑ la⭑
kornic⭑·o kaj⭑ prudent⭑·e babil⭑·i kun⭑ la⭑ kamarad⭑·oj ; mi nun⭑ bon⭑+ord⭑·e
aer⭑·um·os vi⭑·an krani⭑·on tiel⭑, ke⭑ […] vi ĉio·n vid⭑·os antaŭ⭑ vi kiel⭑
viv⭑·ant·an ; se⭑ vi for·ig⭑·os vi⭑·ajn abomen⭑·ind·aĵ·ojn de⭑ antaŭ⭑ Mi⭑·a
vizaĝ⭑·o, kaj⭑ ne⭑ plu⭑ vag⭑·ad·os, kaj⭑ se⭑ vi en⭑ ver⭑·o, bon⭑~ord⭑·o, kaj⭑
pi⭑·ec·o ĵur⭑·os: „Kiel⭑ la⭑ Etern⭑·ul·o viv⭑·as“, tiam⭑ ankaŭ⭑ la⭑ popol⭑·oj
ben⭑·os si·n per⭑ Li .
2.
(iu) Kondut⭑·ant·a laŭ⭑ la⭑ dec⭑+reg⭑·ul·oj, observ⭑·ant·a la⭑ soci³·an ord⭑·on,
dec⭑·a, konven⭑·a, bon⭑+mor⭑·a: Laŭ⭑ la⭑ aspekt¹·o li est⭑·is eĉ⭑ tut⭑·e bon⭑+ord⭑·a
hom⭑·o ; vir⭑·in·o bon⭑+ord⭑·a est⭑·as mut⭑·a kaj⭑ surd⭑·a ; Bon⭑+ord⭑·aj vir⭑·in·oj ne⭑
vag⭑·as tra⭑ la⭑ urb⭑·o, serĉ⭑·ant·e, kio·n ili ne⭑ perd⭑·is .
3.
(p.p. {ord⭑·a} ar⭑·o) Tia, ke⭑ ĝi⭑·a {ord⭑·o} est⭑·as {bon⭑·a ord⭑·o} : oni
ankoraŭ⭑ ne⭑ sukces⭑·is trov⭑·i ord⭑·on, kiu ig⭑·as la⭑ ar⭑·on de⭑ reel⁽⁺⁾·oj
bon⭑+ord⭑·a; grav⭑·a ec⭑·o de⭑ la⭑ ar⭑·o de⭑ {natur⭑·aj entjer⁽⁺⁾·oj} est⭑·as ĝi⭑·a
bon⭑+ord⭑·ec·o.
kun·ord⭑·ig·i
1.
{Aranĝ⭑·i} laŭ⭑ difin⭑·it·aj rilat⭑·oj divers⭑·ajn part⭑·ojn por⭑ form⭑·i
harmoni¹·an tut⭑·on: kun·ord⭑·ig·i la⭑ part⭑·ojn de⭑ sistem⭑·o; Ekonomi¹·a
Komun⭑·um·o de⭑ Okcident⭑+afrik⁸·aj Ŝtat⭑·oj plan⭑·as konferenc²·on por⭑
kun·ord⭑·ig·i ag⭑·ad·on kontraŭ⭑ tia „infan⭑·o-komerc⭑·o“ ; unu⭑·ec·a
enciklopedi²·e kun·ord⭑·ig·it·a verk⭑·o ; kun·ord⭑·ig·i rilat⭑·ojn de⭑ la⭑ ŝtat⭑·o
al⭑ unu⭑·op·aj religi⭑·aj organiz¹·aĵ·oj . {harmoni¹·ig·i} , {akord¹·ig·i}
2.
Kun·ord⭑·ig·i du⭑ sam⭑+funkci¹·ajn propozici²·ojn (ambaŭ⭑ ĉef⭑·ajn aŭ⭑ ambaŭ⭑
sam⭑·e de·pend⭑·ajn) por⭑ ili·n lig⭑·i aŭ⭑ kontrast¹·ig·i: la⭑ konjunkci⭑·oj
_kaj⭑_, _sed⭑_, _nek⭑_ serv⭑·as por⭑ kun·ord⭑·ig·i la⭑ propozici²·ojn.
kun·ord⭑·ig·il·o
Gramatik⭑·a vort⭑·o, kiu kun·ig⭑·as sam⭑+funkci¹·ajn element¹·ojn, kiel⭑
ekzempl⭑·e „kaj⭑“, „sed⭑“, „aŭ⭑“; {kun·ord⭑·ig·a konjunkci⭑·o} .
kun·ord⭑·iĝ·i
(ntr)
Trov⭑·i komun⭑·an ord⭑·on kun⭑ ali⭑·aj afer⭑·oj: ĉiu apart⭑·a tra·viv⭑·aĵ·o […]
kun·ord⭑·iĝ·is kun⭑ la⭑ ali⭑·aj ; la⭑ reg⭑·ist·ar·oj de⭑ la⭑ membr⭑·o-ŝtat⭑·oj tial⭑
sub·strek⭑·is la⭑ konverĝ⁽⁺⁾·on kaj⭑ kun·ord⭑·iĝ·on de⭑ la⭑ makro⁽⁺⁾·--ekonomi¹·o .
mal·ord⭑·o
Mank⭑·o de⭑ ord⭑·o: jen⭑ la⭑ ĉi⭑ tie⭑·a poŝt⭑·estr·o absolut⭑·e nenio·n far⭑·as,
ĉiu·j afer⭑·oj est⭑·as en⭑ grand⭑·a mal·ord⭑·o ; ili far⭑·as mal·bon⭑·on, trov⭑·as
plezur⭑·on en⭑ la⭑ mal·ord⭑·o de⭑ la⭑ mal·bon⭑·ec·o ; divers⭑·aj mal·ord⭑·oj
en·glit⭑·is en⭑ mi⭑·an kort⭑·eg·on ; ni […] atak⭑·u ili·n, profit⭑·ant·e ili⭑·an
mal·ord⭑·on ; kun⭑ har⭑·oj dis·lig⭑·it·aj en⭑ mal·ord⭑·o .
{neglekt⁸·o}
mal·ord⭑·aĵ·o
Io kontraŭ⭑·a al⭑ la⭑ ord⭑·o: la⭑ nun·temp⭑·aj mal·ord⭑·aĵ·oj mal·stabil⁹·ig·as eĉ⭑
la⭑ en⭑·ajn struktur¹·ojn de⭑ tiu ĉi⭑ civilizaci³·o ; oft⭑·e est⭑·as
publik⭑·ig·at·aj artikol⭑·oj pri⭑ mal·ord⭑·aĵ·oj (ekz. korupt³·o) en⭑ ĉiu·j
sfer¹·oj de⭑ la⭑ publik⭑·a viv⭑·o . {ĥaos⭑·o}
mal·ord⭑·ig·i
(tr)
Konfuz⭑·i, detru⭑·i la⭑ bon⭑·an aranĝ⭑·on de⭑ afer⭑·oj: ŝi frot⭑·is Eliz⁽⁺⁾·on per⭑
suk⭑·o de⭑ jugland⭑·o […] kaj⭑ mal·ord⭑·ig·is ŝi⭑·ajn bel⭑·ajn har⭑·ojn ; mi ĵus⭑
bala⭑·is kaj⭑ met⭑·is ĉio·n en⭑ ĝust⭑·an lok⭑·on, kaj⭑ vi ĉio·n mal·ord⭑·ig·as ;
tio konduk⭑·as al⭑ mal·ord⭑·ig·o de⭑ ĉio, kio·n mult⭑·aj mil⭑·oj da⭑ person⭑·oj
ating⭑·is .
publik⭑·a ord⭑·o
Laŭ·leĝ⭑·a pac⭑·a stat⭑·o de⭑ ĉiu+tag⭑·a viv⭑·o: kaŝ⭑-observ⭑·i kaj⭑ kontrol⭑·i
politik¹·ajn grup⭑·ojn […], kiu·jn oni kred⭑·is est⭑·i minac⭑·oj por⭑ la⭑
publik⭑·a ord⭑·o ; mi mem⭑ feri³·ad·is ĉi⭑-somer⭑·e en⭑ kaj⭑
for·ir⭑·is de⭑ tie tre⭑ kontent⭑·a pro⭑ la⭑ pur⭑·a, virg⭑·a plaĝ⁽⁺⁾·o, bon⭑·a
proviz⭑·ad·o kaj⭑ publik⭑·a ord⭑·o .
re·ord⭑·ig·i
(tr)
Aranĝ⭑·i de·nov⭑·e laŭ⭑ antaŭ⭑·a ord⭑·o: la⭑ diplomat⭑·oj pen⭑·as re·ord⭑·ig·i la⭑
rilat⭑·ojn inter⭑ la⭑ popol⭑·oj ; la⭑ vir⭑·in·et·o de⭑ mar⭑·o […] re·ord⭑·ig·is
li⭑·ajn mal·sek⭑·ajn har⭑·ojn .
sen·ord⭑·a, mal·ord⭑·a
Sen⭑ ord⭑·o, konfuz⭑·it·a: mal·antaŭ⭑ fer⭑·aj krad⭑·oj montr⭑·iĝ·as hom⭑·o
kadavr¹·e pal⭑·a, kun⭑ long⭑·a sen·ord⭑·a barb⭑·o ; kia sen·ord⭑·a miks⭑·aĵ·o !
nun⭑ li […] pov⭑·is iom⭑ kolekt⭑·i si⭑·ajn sen·ord⭑·ajn pens⭑·ojn ; sen·ord⭑·a
sving⭑·ad·o de⭑ l'⭑ man⭑·oj ; la⭑ raport⭑·o est⭑·is tiel⭑ enu⭑·ig·a kaj⭑ sen·ord⭑·a,
ke⭑ […] la⭑ princ⭑·o ordon⭑·is inter·romp⭑·i la⭑ leg⭑·ad·on ; la⭑ sen·ord⭑·aj
amas⭑·oj komenc⭑·is form⭑·i vic⭑·ojn ; la⭑ river⭑·o […] iĝ⭑·is larĝ⭑·a kaj⭑ iom⭑
mal·ord⭑·a ; ŝi tiam⭑ rifuz⭑·is ord⭑·ig·i si⭑·ajn mal·ord⭑·ajn pens⭑·ojn ; en⭑
li⭑·a mal·ord⭑·a barb⭑·o kaj⭑ en⭑ la⭑ krisp⭑·a harar⁽⁺⁾·o apenaŭ⭑ tie kaj⭑ ie
tra·bril⭑·is griz⭑·a faden⭑·o ; [li] kares⭑·is la⭑ sen·ord⭑·ajn bukl⭑·ojn .
{ĥaos⭑·a^2} , {hirt³·a^2} , {implik⭑·it·a} , {konfuz⭑·a^1} , {vil⭑·a}
sen·ord⭑·o
{Mal·ord⭑·o} : la⭑ ŝton⭑+ĵet⭑·ist·oj, dis·sem⭑·it·aj sur⭑ la⭑ mont⭑·et·oj,
du⭑·obl·ig·is la⭑ fervor⭑·on, kaj⭑ dum⭑·e sen⭑ rapid⭑·o, sed⭑ ankaŭ⭑ sen⭑
sen·ord⭑·o, si·n star⭑·ig·is kontraŭ⭑ la⭑ Libi⁸·an·oj ; pli⭑ facil⭑·e est⭑·as
decid⭑·iĝ·i en⭑ la⭑ batal⭑·o, ol⭑ en⭑ la⭑ sen·ord⭑·o, kiu ek·reg⭑·is Egipt⁽⁺⁾·on ;
se⭑ li dir⭑·as, ke⭑ tie est⭑·as sen·ord⭑·o, do⭑ tie efektiv⭑·e est⭑·as sen·ord⭑·o
!
soci³-ord⭑·o, soci³·a ord⭑·o
Ĝeneral¹·a aranĝ⭑·o de⭑ la⭑ soci³·o sam⭑·e en⭑ ĝi⭑·aj politik¹·aj instituci⭑·oj,
kiel⭑ en⭑ komun⭑·aj kaj⭑ privat⭑·aj mor⭑·oj: for·ig⭑·i la⭑ mal·just⭑·an
soci³-ord⭑·on ; la⭑ brit⁹·a filozof¹·o opini⭑·is, ke⭑ viv⭑·o
sen⭑ soci³·a ord⭑·o kaj⭑ hierarki³·o mal·long⭑·as kaj⭑ brutal⁽⁺⁾·as .
sub·ord⭑·ig·i
1.
Ig⭑·i iu·n aŭ⭑ io·n sub⭑ ies⭑ aŭtoritat⭑·o: la⭑ tribunal¹·oj est⭑·as
sub·ord⭑·ig·it·aj unu·j al⭑ ali⭑·aj; tiu aŭtoritat⭑·o, suveren⁽⁺⁾·a aŭ⭑
sub·ord⭑·ig·it·a; komision⁴·o por⭑ religi⭑·aj afer⭑·oj, sub·ord⭑·ig·it·a […] la⭑
re·gant⭑·an Lig⭑·on de⭑ Komun⭑·ist·oj ; naci⭑·a tabak⭑·a korporaci⭑·o,
sub·ord⭑·ig·it·a al⭑ la⭑ ŝtat⭑·a tabak⭑·a monopol¹·o .
2.
Kun·ig⭑·i du⭑ propozici²·ojn, kies⭑ unu⭑ de·pend⭑·as de⭑ ali⭑·a: la⭑
konjunkci⭑·oj _ke⭑_, _kiam⭑_, _se⭑_ kaj⭑ ceter⭑·aj serv⭑·as por⭑ sub·ord⭑·ig·i
la⭑ propozici²·ojn; stil⭑·o […] tre⭑ simil⭑·a al⭑ la⭑ kelt¹⁰·a: verb⭑·o komenc⭑·e
de⭑ fraz¹·o, inversi⁽⁺⁾·o de⭑ vort⭑-ord⭑·o, simpl⭑·aj fraz¹·oj sen⭑ sub·ord⭑·ig·it·aj
propozici²·oj ktp .
sub·ord⭑·ig·il·o
Gramatik⭑·a vort⭑·o, kiu de·pend⭑·ig·as propozici²·on de⭑ ali⭑·a, kiel⭑
ekzempl⭑·e „ke⭑“, „kvankam⭑“, „se⭑“, „antaŭ⭑ ke⭑“, „antaŭ⭑ ol⭑“;
{sub·ord⭑·ig·a konjunkci⭑·o} , {subjunkci⁽⁺⁾·o} : kelk⭑·aj prepozici⭑·oj, kiel⭑
„dum⭑“, „ĝis⭑“, est⭑·as ankaŭ⭑ sub·ord⭑·ig·il·oj.
tag⭑-ord⭑·o
List¹·o de⭑ task¹·oj, far⭑·ind·aĵ·oj, sin⁸+sekv⭑·aj okup⭑·oj por⭑ la⭑ tag⭑·o aŭ⭑ por⭑
difin⭑·it·a temp⭑·o: li iom⭑ post⭑ iom⭑ al·kutim⭑·iĝ·is al⭑ la⭑ sol⭑·ec·o; li⭑·a
tag⭑-ord⭑·o est⭑·is preciz⭑·a kaj⭑ neniu mal·trankvil⭑·ig·is li·n .
a)
List¹·o de⭑ la⭑ demand⭑·oj pri·trakt⭑·ot·aj en⭑ iu kun·ven⭑·o; program¹·o:
met⭑·i (en·skrib⭑·i) io·n en⭑ la⭑ tag⭑-ord⭑·on; super⭑ la⭑ okaz⭑·int·aj
fakt¹·oj ni pov⭑·us silent⭑·e trans·ir⭑·i al⭑ la⭑ tag⭑-ord⭑·o ; (for·puŝ⭑·i
propon⭑·on por⭑ re·ven⭑·i al⭑ la⭑ anonc⭑·it·a tag⭑-ord⭑·o); ĉar⭑ la⭑
kun·ven⭑·o de·flank⭑·iĝ·is de⭑ la⭑ tag⭑-ord⭑·o, mi ferm⭑·as ĝi·n !
b)
Instrukci⭑·oj por⭑ la⭑ hodiaŭ⭑·a tag⭑·o sci⭑·ig·at·aj al⭑ soldat⭑·oj.
{agend⁽⁺⁾·o}
vort⭑-ord⭑·o
Elekt⭑·it·a ord⭑·o, vic⭑·ig·o de⭑ vort⭑·oj en⭑ dir⭑·aĵ·o: liber⭑·a vort⭑-ord⭑·o ; la⭑
slav⁽⁺⁾·aj lingv⭑·oj hav⭑·as vort⭑-ord⭑·on pli⭑ simpl⭑·an kaj⭑ sekv⭑·e ankaŭ⭑ pli⭑
proksim⭑·an al⭑ la⭑ vort⭑-ord⭑·o en⭑ Esperant⭑·o ; en⭑ la⭑ ĝeneral¹·a
lingvistik⁽⁺⁾·o ĉef·rol¹·as demand⭑·oj pri⭑ la⭑ influ⭑·o de⭑ cert⭑·aj sintaks¹·aj,
semantik⁽⁺⁾·aj kaj⭑ pragmatik⁽⁺⁾·aj funkci¹·oj sur⭑ la⭑ vort⭑-ord⭑·on, kiu·n
parol⭑·ant·o fin⭑·e elekt⭑·as en⭑ si⭑·a dir⭑·aĵ·o . AdE: Oficial⭑·aj inform¹·oj /
Numer⭑·o 35: 2021/07/14
bon⭑·a ord⭑·o
1.
Bon⭑·e aranĝ⭑·it·a: en⭑ bon⭑·a ord⭑·o tra⭑ la⭑ pord⭑·o ; vi dev⭑·as ten⭑·i la⭑
ĉambr⭑·on en⭑ bon⭑·a ord⭑·o ; kie est⭑·as bon⭑·a ord⭑·o, tie ven⭑·as en⭑ la⭑
dom⭑·on ĉiam⭑ pli⭑ grand⭑·a bon⭑~stat⭑·o .
2.
Tia {ord⭑·o-rilat⭑·o} , ke⭑ laŭ⭑ ĝi ĉiu sub·ar⭑·o akcept⭑·as {minimum³·on} :
laŭ⭑ aksiom¹·o far⭑·e de⭑ Zermelo por⭑ ĉiu ar⭑·o ebl⭑·as trov⭑·i bon⭑·an ord⭑·on.
{bon⭑+ord⭑·a.}
en⭑ ord⭑·o!
Konsent⭑·it·e, tio bon⭑·as, taŭg⭑·as, ĝust⭑·as: ĉu⭑ ĉio est⭑·as en⭑ ord⭑·o? ;
la⭑ trink⭑·ad·o est⭑·is en⭑ ord⭑·o, neniu dev⭑·ig·is ; ŝajn⭑·is bon⭑·e ankaŭ⭑ al⭑
mi, esplor⭑·int·a ĉio·n atent⭑·e de⭑ la⭑ komenc⭑·o, skrib⭑·i en⭑ ord⭑·o al⭑ vi,
plej⭑ eminent⭑·a Teofil⁽⁺⁾·o ; mi dev⭑·as est⭑·i mal·delikat⭑·a kaj⭑ sever⭑·a, se⭑
mi vol⭑·as ten⭑·i en⭑ ord⭑·o mi⭑·ajn fil⭑·ojn ; labor⭑·u ĉiam⭑ en⭑ plen⭑·a
unu⭑·ec·o, en⭑ ord⭑·o kaj⭑ konkord³·o ; ŝajn⭑·as al⭑ mi, ke⭑ la⭑ afer⭑·o nun⭑
ir⭑·os en⭑ ord⭑·o .
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.177 2024/01/30 16:09:26 ]
__________________________________________________________________