vidu ankaŭ la klarigojn
san·/·a

san·a

   1.
          Hav·ant·a korp·on, organ¹·ar·on, mens³·on, kiu·j bon·e kaj normal¹·e
          funkci¹·as: se mi est·us san·a, mi est·us feliĉ·a ; ili est·is jun·aj
          kaj san·aj, bon·e el·kresk·int·aj kaj kun fort·aj membr·oj ; dorm·u nun,
          far·iĝ·u freŝ·a kaj san·a ; li far·iĝ·is san·a kaj vigl·a ; [oni preĝ·u,
          ke] en korp·o san·a est·u mens³·o san·a; Esperant·o san·e el·ten·is ĉiu·jn
          vent·ojn kaj puŝ·ojn ; tio mal·permes·as al la lingv·o liber·e kaj
          san·e dis·volv·iĝ·i .

   2.
          {San~favor·a} : el la tut·a best·ar·o nenia spec·o da best·oj manĝ·as
          bak·it·an pan·on, [pro kio iu] ven·is al la logik¹·a konvink·o, ke ĝi
          ne est·as san·a kaj bon+gust·a, kaj komenc·is si·n nutr·ad·i je kamp·aj
          herb·oj kaj krud·a viand·o ; trans·don·i san·an, pur·an frukt·on ; la
          recept¹·oj en ĉi tiu verk·et·o est·as bon·a baz¹·o por san·a nutr·ad·o .

   3.
          Rilat·a al san·ec·o, al konserv·ad·o de san·ec·o: kler·ig·ad·aj kaj san·aj
          serv·oj ; la buĝet⁸·o inkluziv²·as nov·ajn kost·ojn, kiel san·a kaj
          pensi·a asekur·oj .

   4.
          Karakteriz¹·ant·a instru·on, kiu cert·ig·u ekvilibr²·an, bon·e
          funkci¹·ant·an soci³·on: konserv·u la model·on de san·aj vort·oj, kiu·jn
          vi aŭd·is de mi, en fid·o kaj am·o ; ven·os temp·o, kiam oni ne
          toler·os la san·an instru·on ; li pov·u admon·i pri la san·a doktrin¹·o
          ; la mal·jun·ul·oj est·u sobr·aj, serioz+mien·aj, prudent·aj, san·aj en
          la fid·o, en am·o en pacienc·o ; alban⁸·oj dev·as far·i plej~ebl·on por
          pli·bon·ig·i si·an imag·on je la okul·oj de la mond·o, evit·ant·e kia·n
          ajn eksces²·on, konform·e al si·a san·a kaj pozitiv¹·a moral¹·a tradici¹·o
          .

san·o, san·ec·o

          Stat·o de iu  io san·a, en {bon~fart·o} : san·o est·as pli valor·a ol
          or·o; jun·a knab·in·o kun lum·ant·aj okul·oj, kun la bril·o de san·ec·o
          sur la vang·oj ; Di·o don·u al vi plen·an san·ec·on ! san·o-sub·ten·ant·a
          rid·ad·o ; nenio pli grand·an mizer·on prezent·as, ol se san·o mank·as
          kaj ŝuld·oj turment·as ; taks·i la san·on ni lern·as en mal·san·o ;
          trink·i pro ies san·o ; ĝi est·u por vi al san·o .

san·ig·a

          Favor·a por la san·o, taŭg·a por sub·ten·i la bon~fart·on: mal·dolĉ·a por
          la lang·o, sed san·ig·a por la sang·o ; ĝoj·a kor·o est·as san·ig·a ;
          san·ig·aĵ·o mal·bon+gust·a, sed efik·o plej ĝust·a ; ĉin⁹·oj sub·taks·as
          lakt·on kaj si·n turn·as al san·ig·aj produkt·oj en·hav·ant·aj kalci⁹·on ;
          la aŭtor-in·o asert¹·as pri la en·hav·o kaj san·ig·a efik·o de la
          ingredienc⁶·oj, kiu·jn ŝi uz·as . {higien¹·a}

san·ig·i

   (tr)

          Sukces·e {kurac·i} , met·i iu·n en san·an stat·on: li san·ig·as la
          korp-re·mat·ojn kaj bandaĝ²·as ili·ajn vund·ojn ; oni al·port·u
          dis·prem·it·an fig·on kaj met·u sur la ŝvel·aĵ·on, kaj li est·os
          san·ig·it·a ; li kiel febr·o mi·an sang·on bat·as... vi dev·as mi·n
          san·ig·i ; silent·u, respond·is Sankt·a Petr·o, mi pov·as ne nur san·ig·i
          la mal·san·ul·ojn, sed ankaŭ re·viv·ig·i mort·int·ojn ; Paŭl·o en·ir·is,
          kaj preĝ·is, kaj, met·int·e la man·ojn sur li·n, san·ig·is li·n .

san·il·o, san·ig·il·o

          {Kurac·il·o} : en 2000-jar·a ĉin⁹·a medicin¹·a tekst·o leg·ebl·as pri
          kanab·o kiel san·il·o kontraŭ reŭmatism²·o kaj malari²·o ; vi trov·is la
          mal·san·on, vi serĉ·os san·ig·il·on kaj aplik³·os ĝi·n ; mi esplor·u, kio
          est·as la kaŭz·o de la mal·san·o […] kaj kiu san·ig·il·o kontraŭ tio
          ekzist·as .

mal·san·a

          (pri organism¹·o  part·o de ĝi) Sufer·ant·a mis·funkci¹·ad·on de si·aj
          organ¹·oj: li est·as mort·e mal·san·a, li ne viv·os pli, ol unu tag·on ;
          ven·ig·u la kurac·ist·on, ĉar mi est·as mal·san·a ; La okul·oj de Le⁽⁺⁾·a
          est·is mal·san·aj ; [li] hav·is mal·san·ajn pied·ojn ; la animmal·san·a
          ; kuŝ·iĝ·u en vi·an lit·on, kaj ŝajn·ig·u vi·n mal·san·a ; li est·as
          sen·esper·e mal·san·a, kaj sav·i li·n pov·as nur ia mir·eg·ind·aĵ·o ; li
          klin·iĝ·is am·e super ĝi·a korp·o mal·san·a, venen·it·a ; la du·on·e acid·a,
          du·on·e apati¹·a mien·o montr·is hom·on ĥronik⁽⁺⁾·e mal·san·an ;
          cerb·o-mal·san·a; oni uz·is tiu+cel·e  mal·san·ajn best·ojn, inter·ali·e
          ŝaf·ojn, kiu·j mort·is pro ŝaf·o-frenez·o“ ; ĉiu kvar·a arb·o en Eŭrop·o
          est·as mal·san·a ; mal·san·ec·a pal·ec·o; prem-sonĝ·o  mal·san·a fantazi¹·o
          ; tiu okaz·o mal·san·ig·is ni·an financ¹·an stat·on; komenc·i san·ig·i si·an
          eg·e mal·san·an ekonomi¹·on .

mal·san·o

          Stat·o de iu  io mal·san·a; mal·bon~fart·o: post infekt·a mal·san·o oni
          oft·e brul·ig·as la vest·ojn de la mal·san·ul·o ; mal·san·o de gorĝ·o; Li
          pardon·as ĉiu·jn vi·ajn pek·ojn, Li san·ig·as ĉiu·jn vi·ajn mal·san·ojn .
          por long·a mal·san·o kurac·' est·as van·a ; li·a mal·san·o est·is tre
          fort·a, tiel, ke li tut·e ĉes·is spir·i ; ĉe tiu ĉi mal·san·o unu hor·o
          pov·as decid·i inter viv·o kaj mort·o ; tiu ĉi ban·ej·o est·as ver·e por
          mi·a mal·san·o la plej help·a ; atak·it·aj de mar·a mal·san·o ; al·pist·oj,
          bezon·ant·aj medicin¹·an pri·serv·ad·on rezult²·e de alt·ec-mal·san·o ;
          mal·san·o de modern¹·a japan⁹·a soci³·o est·as tuberkuloz³·o ; grip²·o
          (influenc⁽⁺⁾·o) est·as al ĉiu kon·at·a mal·san·o ; kiom danĝer·a ver·e
          est·as la nov·a grav·a mal·san·one·tip¹·a pneŭmoni⁽⁺⁾·o” ; ĉiu+tag·e hom·oj
          kolaps⁽⁺⁾·as pro kor-mal·san·o ; pacient¹·oj kadr·e de la ŝtat·a
          mal·san~asekur·o ĝu·as kontent·ig·an medicin¹·an serv·on . [list¹·o.gif]
          mal·san·oj

mal·san·em·a

          Kiu oft·e kaj facil·e mal·san·iĝ·as: est·is mal·facil·e re·kon·i en ŝi la
          antaŭ·an mal·san·em·an, pal·an  'n ; freŝ·a sang·o ven·as en la
          mal·san·em·ajn, sang·o-mank·ajn famili·ojn de la urb·o ; ŝi·a patr·in·o
          ankaŭ est·as mal·san·em·a kaj, por dir·i la ver·on, vir·in·o kapric·em·a
          kaj mal·pac·em·a ; [li est·is] iom pli mal·san·em·a ol ali·aj mal·jun·ul·oj
          ; mal·san·em·a korp·o bezon·as nur mal·grand·an puŝ·on de ekster·e por
          fal·i en mal·san·on .

mal·san·ig·a

          Kaŭz·ant·a mal·san·iĝ·on: la mal·san·ig·a labor·o daŭr·is, mi·n profund·e
          konsum·ant·e ; manĝ·i mal·san·ig·ajn manĝ·aĵ·ojn ; plej grand·an part·on
          de tiu mal·san·ig·a mikropolvo (ĉiu+jar·e […] mort·as plur⁴·aj dek-mil·oj
          da hom·oj pro ĝi) kaŭz·as dizel⁽⁺⁾·oj .

mal·san·iĝ·i

   (ntr)

          Ekspert⁽⁺⁾·i korp·an  spirit·an mis·funkci¹·ad·on: en si·a mal·jun·ec·o li
          mal·san·iĝ·is je si·aj pied·oj ; ŝi mal·san·iĝ·is, kaj mort·is ; [la]
          patr·o serioz·e mal·san·iĝ·is ; mal·san·iĝ·i je la lepr·o ; la soldat·oj
          komenc·is mal·san·iĝ·i je disenteri¹·o kaj je inflam⁴·o de l' palpebr·oj
          ; de rigard·o tro alt·a mal·san·iĝ·as okul·o ; en 1918 kaj 1919, kiam
          en la mond·o mal·san·iĝ·is je grip²·o ĉirkaŭ 500 milion·oj da hom·oj, el
          kiu·j 20 milion·oj mort·is ; mal·san·iĝ·as pro kancer⁹·o ankoraŭ tri·on·o
          de la vir·oj kaj kvar·on·o de la vir·in·oj antaŭ la 75a jar·o .

mal·san·ul·ej·o

          Grand·a, ordinar·e publik·a kurac·ej·o kun ekip²·aĵ·oj kaj ofic·ant·aj
          medicin¹·ist·oj: oni ven·ig·is ŝi·n en la mal·san·ul·ej·on de la
          mal·riĉ·ul·ej·o, kie ŝi mort·is ; antaŭ si·a mort·o li mal·san·iĝ·is kaj
          oni li·n send·is en la mal·san·ul·ej·on ; ni·a fidel·a serv·ant·o mort·is
          en la mal·san·ul·ej·o ; la ebri¹·ul·oj est·os vetur·ig·it·aj  al
          polic·ej·oj  al mal·san·ul·ej·oj ;  est·is fleg·ist·in·o en la
          urb·a mal·san·ul·ej·o ; la konstru·ad·o de lern·ej·oj, mal·san·ul·ej·oj kaj
          pont·oj konduk·is al la est·ig·o de modest·a bon~stat·o . {hospital¹·o}
          {klinik²·o} , {poliklinik⁽⁺⁾·o} , {lazaret⁽⁺⁾·o} , {sanatori⁽⁺⁾·o}

re·san·ig·i

   1.
          Re·don·i la san·on al iu, sukces·e {kurac·i} : oni al·konduk·is al li
          ĉiu·jn mal·san·ul·ojn, mal·for·tig⁸·it·ajn de divers·aj mal·san·oj kaj
          turment·oj, demon-hav·ant·ojn, epilepsi¹·ul·ojn, kaj paraliz·ul·ojn, kaj
          li re·san·ig·is ili·n ; la temp·o re·san·ig·as ĉio·n ; ne·re·san·ig·ebl·a
          vund·o .

   2.
          Re·form·i mis·funkci¹·ant·an organiz¹·aĵ·on: re·san·ig·i la entrepren·on ;
          re·san·ig·i la ŝtat·on .

re·san·ig·il·o

          {Kurac·il·o} : muzik·o est·as re·san·ig·il·o ; kelk·aj Uson⁹·an·oj pens·as ke
           est·as la re·san·ig·il·o por la mal·san·o de avar·ec·o kaj
          korupt³·ec·o .

re·san·iĝ·i

          Re·trov·i la san·on post mis·fart·o: re·san·iĝ·i de rabi¹·o ; dis·prem·it·an
          fig·on […] oni al·port·is kaj met·is sur la ŝvel·aĵ·on, kaj li
          re·san·iĝ·is ; ne perd·u la esper·on, sinjor·in·o, li dir·is mild²·e, la
          infan·o pov·as re·san·iĝ·i ; ĝis la edz·iĝ·o ven·os re·san·iĝ·o .

flav~mal·san·o

          Akr⁽⁺⁾·a {inflam⁴·o} de la hepat·o, unu el kies simptom²·oj est·as
          {flav·iĝ·o^2} de la haŭt·o, mukoz⁽⁺⁾·oj kaj okul·oj: „est·as ĉi tie
          kamp·ar·an·o, kiu est·as mal·san·a je {ikter⁽⁺⁾·o} ...“ ‐ „tio est·as je
          flav~mal·san·o?“ ; en 1822 epidemi¹·o de flav~mal·san·o en Nov~jork·o
          instig·is la loĝ·ant·ar·on eskap⁸·i al lok·o kun pli san·a aer·o ; ĉu tio
          est·as flav~mal·san·o,  ftiz·o? .

mank·o-mal·san·o

          {Mal·san·o} kaŭz·at·a de mal·sufiĉ·o de viv-neces·a substanc²·o: hom·o […]
          pov·as sufer·i de mank·o-mal·san·o, kaŭz·it·a de deficit¹·o de protein⁹·oj,
          de vitamin⁹·oj  de mineral¹·oj .

mar-mal·san·o

          Naŭz·o kiu·n oni pov·as sent·i pro la rul·iĝ·o de ŝip·o: est·as bon·a
          kontraŭ la mar-mal·san·o, se oni hav·as ŝtal·an stomak·on ;  ,
          kiu de·ven·is de la Orkad⁽⁺⁾·oj, rapid·e rezign³·is kaj el·ŝip·iĝ·is en
          Madejr⁽⁺⁾·on pro kronik·a mar-mal·san·o ; dum la unu·aj simptom²·oj de la
          mar-mal·san·o, oni fajf·as pri la haven·o, ĉar oni dezir·as mort·i
          sur·lok·e .

mens³-mal·san·o, mens³·a mal·san·o

          Ne·normal¹·a funkci¹·ad·o de raci¹·o, humor·o  ali·a mens³·aĵ·o: honor·at·a
          psikolog²·o, kiu sukces·as konvink·i la famili·an·ojn, ke vegetar²·ism·o
          ne est·as mens³-mal·san·o ; ili post·viv·as mult·e pli grav·ajn vund·ojn,
          ekzempl·e membr·ojn amput¹·it·ajn kaj traŭmat⁽⁺⁾·ajn brul-vund·ojn, mens³·aj
          mal·san·oj ankaŭ est·as kompens¹·at·aj ; post la diagnoz¹·one·kurac·ebl·a
          mens³-mal·san·oli pas·ig·is la rest·on de si·a viv·o en la dom·o de
          lign·aĵ·ist·o ;  mort·is, oficial·e frap·it·a de
          mens³-mal·san·o sen plu·aj difin·oj .

mens³-mal·san·ul·o

          Hom·o, kiu anim·e ne bon·e fart·as, ne san·e rezon¹·as, sent·as...: se
          hom·oj vom·as kaj abomen·as la religi·ojn, kaj  Di·on, tio est·as
          ĝust·e pro tia·j eksces²·oj de religi·ul·oj sen·cerb·aj kaj sen·kor·aj, de
          mens³-mal·san·ul·oj, kiu·j pens·as nur per si·aj trip·oj ; serv·oj por
          mens³-mal·san·ul·oj est·as ne·sufiĉ·aj ; ni ne rajt·as for·strek·i la
          krim·eg·on kiel mis·far·on de mens³-mal·san·ul·o,  est·as
          produkt·o de politik¹·a medi³·o kun long·a histori·o .

Mond·a Organiz¹·aĵ·o pri San·o (MOS)

          Special·a {organiz¹·aĵ·o} de {Unu·iĝ·int·aj Naci·oj} por kontraŭ·batal·i
          {epidemi¹·ojn} kaj por pli·bon·ig·i higien¹·on kaj san·on: Mond·a
          Organiz¹·aĵ·o pri San·o (MOS) en si·a last·a+temp·a raport·o deklar¹·is, ke
          la proverb·oĉiu+tag·e unu glas·on da bier·o kaj la kurac·ist·oj est·os
          super·flu·ajhav·as nenia·n scienc·an baz¹·on . Mond·a Organiz¹·aĵ·o pri
          San·o jam plur⁴+foj·e dev·is korekt·i indik³·ojn, statistik¹·ojn kaj
          prognoz¹·ojn pri sars⁽⁺⁾·o ; ili postul·as […] ne plu reklam¹·i por
          energi-riĉ·aj nutr·aĵ·oj, kiel tio·n rekomend·as Mond·a Organiz¹·aĵ·o pri
          San·o (MOS) .

   [artikol-versi⁹·o: 1.105 2024/02/02 01:22:55 ]
     __________________________________________________________________