vidu ankaŭ la klarigojn
sens⁸·/·o
sens⁸·o
Iu el⭑ la⭑ kapabl⭑·oj de⭑ organism¹·o por⭑ ricev⭑·i impres⭑·on de⭑ ekster⭑·a
fenomen¹·o fizik⭑·a aŭ⭑ ĥemi⭑·a; {sent⭑·um·o} : en⭑ kin⁸·ej·o oni pov⭑·as uz⭑·i
nur⭑ du⭑ el⭑ la⭑ kvin⭑ sens⁸·oj ; la⭑ vid⭑-pov⭑·o fakt¹·e est⭑·as ebl⭑·e la⭑ plej⭑
grav⭑·a inter⭑ ni⭑·aj sens⁸·oj ; kompens¹·e pro⭑ la⭑ blind⭑·ec·o la⭑ ali⭑·aj
sens⁸·oj de⭑ la⭑ loĝ⭑·ant·oj akr⭑·iĝ·is ; tuŝ⭑·--sens⁸·o, viv⭑·--sens⁸·o, mov⭑·--sens⁸·o
kaj⭑ ekvilibr²·--sens⁸·o est⭑·as nom⭑·at·aj „mal·supr⭑·aj sens⁸·oj“ ĉar⭑ ili
rilat⭑·as kun⭑ korp⭑·a sistem⭑·o de⭑ vol⭑·o kaj⭑ de⭑ metabol⁽⁺⁾·ism·o ; ni⭑·aj
sens⁸·oj sci⭑·ig·as ni·n ke⭑ ni est⭑·as tie ĉi⭑, viv⭑·aj, vek⭑·aj, konsci⭑·aj,
pens⭑·ant·aj, sent⭑·ant·aj ; vojaĝ⭑·oj instig⭑·as ankaŭ⭑ ordinar⭑·ajn hom⭑·ojn
al⭑ pli⭑ intens⁴·a percept¹·ad·o de⭑ la⭑ okaz⭑·aĵ·oj, des⭑ pli⭑ poet¹·ojn,
hom⭑·ojn kun⭑ vigl⭑·aj, fajn⁽⁺⁾·aj sens⁸·oj ; la⭑ nebul⭑·o post⭑ mal·long⭑·e rab⭑·as
ĉiu·n orient⭑-sens⁸·on ; vi⭑·a sens⁸·o por⭑ humur⁽⁺⁾·o ne⭑ pli·bon⭑·iĝ·is .
{aŭd⭑·ad·o} , {vid⭑·ad·o} , {flar⭑·ad·o} , {gust⭑·um·ad·o} , {palp⭑·ad·o}
{blind⭑·a} , {surd⭑·a}
sens⁸·i
{Percept¹·i} per⭑ la⭑ sens⁸·oj, impres⭑·iĝ·i pro⭑ ia⭑ ekster·aĵ⭑·o: mi ne⭑
sens⁸·as la⭑ tikl⭑·ojn de⭑ la⭑ akv⭑·o kaj⭑ la⭑ sun⭑·o sur⭑ mi⭑·a nud⭑·a korp⭑·o .
sens⁸·aĵ·o
Element¹·a impres⭑·o ricev⭑·at·a de⭑ sens⁸·o; {sent⭑·um·aĵ·o} : li ne⭑ plu⭑
sent⭑·is la⭑ pez⭑·ec·on de⭑ si⭑·a korp⭑·o, li ĉirkaŭ·palp⭑·is per⭑ la⭑ man⭑·oj kaj⭑
ek·konsci⭑·is, ke⭑ li ŝveb³·is […] est⭑·is mirakl¹·a, neniam⭑ kon⭑·at·a
sens⁸·aĵ·o, sent⭑·o de⭑ ne·de·pend⭑-ec⭑·o kaj⭑ sen·lim⭑·a liber⭑·ec·o ; halucin⁽⁺⁾·o
[…] est⭑·as erar⭑·a percept¹·o de⭑ sens⁸·aĵ·o ; la⭑ te⭑-produkt⭑·ant·o […]
rost⭑·is la⭑ velk⭑·int·ajn te⭑-foli⭑·ojn tuj⭑ per⭑ pin⭑-branĉ⭑·oj, kaj⭑ tiel⭑ li
akir⭑·is te⭑·on […] kun⭑ fum⭑-aĵ⭑·it·a sens⁸·aĵ·o .
sens⁸·ar·o
La⭑ tut⭑·o de⭑ la⭑ sens⁸·oj de⭑ organism¹·o: Tomas⁽⁺⁾·o, kiu opini⭑·ad·is ke⭑ la⭑
kon⭑·o est⭑·as ating⭑·ebl·a nur⭑ per⭑·e de⭑ la⭑ sens⁸·ar·o, rifuz⭑·as la⭑
koncept²·ad·on pri⭑ kon⭑·o de⭑ Aŭgusten⁽⁺⁾·o, por⭑ kiu la⭑ kon⭑·o okaz⭑·as nur⭑
per⭑ la⭑ di⭑·a ilumin⭑·ig·o ; kvin⭑ el⭑ la⭑ tapiŝ⭑·oj est⭑·as ordinar⭑·e
interpret¹·at·aj kiel⭑ figur⭑·aĵ·oj de⭑ la⭑ sens⁸·ar·o: la⭑ gust⭑·o, la⭑
aŭd⭑-sens⁸·o, la⭑ vid⭑-pov⭑·o, la⭑ flar⭑·ad·o kaj⭑ la⭑ tuŝ⭑·ad·o .
sens⁸·il·o
1.
Ĉia simpl⭑·a aŭ⭑ mal·simpl⭑·a (de⭑ ĉel⭑·o ĝis⭑ organ¹·o) korp⭑·o-part⭑·o kun⭑
funkci¹·o {sens⁸·i} ; {sent⭑·il·o^1} : artropod⁽⁺⁾·oj hav⭑·as ankaŭ⭑
ampleks⭑·ajn gam⭑·ojn de⭑ kemi⁸·aj kaj⭑ mekanik⁸·aj sens⁸·il·oj, ĉef⭑·e baz¹·it·e
sur⭑ modif³·oj de⭑ mult⭑·aj ĥet⁽⁺⁾·oj (har⭑·et·aĵ·oj) . {sen·sorg⁸·an·o}
2.
Aranĝ⭑·aĵ·o trans·form⭑·ant·a fizik⭑·an grand⭑·on en⭑ aparat¹·e aŭ⭑ komput⁹·il·e
trakt⭑·ebl·an signal⭑·on; {sent⭑·il·o^2} : temperatur¹-sens⁸·il·o el⭑ platen⭑·o
kies⭑ rezistanc⁽⁺⁾·o est⭑·as 100 Ω ĉe⭑ 0 °C ; en⭑ la⭑ skan⁹·il·o, la⭑ analog¹⁹²³·aj
datum⁽⁺⁾·oj de⭑ fizik⭑·a objekt⭑·o est⭑·as akcept⭑·it·aj per⭑ sens⁸·il·o kaj⭑
trans·for·mit¹·aj al⭑ cifer⭑·ec·a form⭑·o ; mal·grand⭑·aj sens⁸·il·oj kontrol⭑·os
la⭑ stat⭑·on de⭑ pacient¹·o dum⭑ kirurgi⁸·a operaci¹·o .
sens⁸·ism·o
Doktrin¹·o, laŭ⭑ kiu ĉia kon⭑·o ven⭑·as de⭑ sens⁸·aĵ·oj kaj⭑ nur⭑ de⭑ ili;
{sensualism⁽⁺⁾·o} : […] ne⭑·is la⭑ ekzist⭑·on de⭑ la⭑
„medit⭑·ad·o“, du⭑·a font⭑·o de⭑ kon⭑·ar·o krom⭑ la⭑ sent⭑·oj, kre⭑·ant·e si⭑·an
propr⭑·an filozofi¹·on, kon⭑·at·a kiel⭑ Sens⁸·ism·o . {empiri⁴·ism·o}
aŭd⭑-sens⁸·o
{Aŭd⭑-pov⭑·o} : cirkl⁸·o-danc⭑·oj [pov⭑·as] pli·bon⭑·ig·i la⭑ kun·ord⭑·ig·on inter⭑
la⭑ vid⭑-sens⁸·o, la⭑ aŭd⭑-sens⁸·o kaj⭑ la⭑ korp⭑-mov⭑·ad·o ; bel⭑·ec·o al·parol⭑·as
ĉef⭑·e al⭑ la⭑ vid⭑-sens⁸·o, sed⭑ ekzist⭑·as bel⭑·ec·o por⭑ la⭑ aŭd⭑-sens⁸·o .
elektr¹·o-sens⁸·o
{Sens⁸·o} , per⭑ kiu iu·j best⭑·oj percept¹·as elektr¹·ajn kamp⭑·ojn:
elektr¹·o-sens⁸·o est⭑·as kutim⭑·e nur⭑ util⭑·a por⭑ ŝark⭑·oj kaj⭑ ali⭑·aj
sub·akv⭑·aj best⭑·oj, pro⭑ tio ke⭑ la⭑ sal⭑·a akv⭑·o pli⭑ bon⭑·e tra·las⭑·as la⭑
elektr¹·ajn signal⭑·ojn ol⭑ aer⭑·o .
flar⭑-sens⁸·o
{Flar⭑-pov⭑·o} : krom⭑ spir⭑·a organ¹·o, naz⭑·o ankaŭ⭑ est⭑·as la⭑ organ¹·o de⭑ la⭑
flar⭑-sens⁸·o, kiu intim⭑·e lig⭑·iĝ·as kun⭑ la⭑ gust⭑·um·ad·o ; flar⭑-sens⁸·o [de⭑
ĉeval⭑·o] kvankam⭑ mult⭑·e pli⭑ bon⭑·a ol⭑ tiu de⭑ hom⭑·oj, ne⭑ est⭑·as tiom⭑
bon⭑·a kiom⭑ tiu de⭑ hund⭑·o ; muren⁽⁺⁾·oj […] ĉas⭑·as ali⭑·ajn best⭑·ojn per⭑
tre⭑ fajn⁽⁺⁾·a flar⭑-sens⁸·o .
gust⭑·o-sens⁸·o
{Sens⁸·o} , per⭑ kiu oni percept¹·as sal⭑·ec·on, dolĉ⭑·ec·on, amar⁴·ec·on,
acid⭑·ec·on en⭑ la⭑ buŝ⭑·o: iu·j el⭑ ili iam⭑, ekzempl⭑·e unu⭑+foj⭑·e dum⭑ kelk⭑·aj
semajn⭑·oj, por⭑ kontent⭑·ig·i gust⭑·o-sens⁸·on, manĝ⭑·as io·n aŭ⭑ trink⭑·as ;
[ĉe⭑ la⭑ pro·te⭑·o] la⭑ burĝon⭑·oj de⭑ la⭑ gust⭑·o-sens⁸·o est⭑·as en⭑ la⭑ muk⭑·a
epiteli⁽⁺⁾·o de⭑ la⭑ buŝ⭑·o, plej⭑ part⭑·o ĉe⭑ la⭑ supr⭑·a flank⭑·o de⭑ la⭑ lang⭑·o
kaj⭑ en⭑ la⭑ en·ir⭑·ej·o al⭑ la⭑ tru⭑·oj de⭑ la⭑ brank⭑·oj .
magnet⭑·o-sens⁸·o
{Sens⁸·o} , per⭑ kiu iu·j best⭑·oj percept¹·as magnet⭑·ajn kamp⭑·ojn de⭑ la⭑
ter⭑·o: eksperiment¹·aj teknik³·oj kiel⭑ gen⁹·aj nokaŭt⁽⁺⁾·oj permes⭑·is pli⭑
detal⭑·an ekzamen⭑·on de⭑ ebl⭑·a magnet⭑·o-sens⁸·ad·o en⭑ ... banan²-muŝ⭑·oj .
tuŝ⭑·o-sens⁸·o, tuŝ⭑-sens⁸·o
{Sens⁸·o} , per⭑ kiu oni percept¹·as kontraŭ·prem⭑·on, glat⭑·ec·on,
varm⭑·ec·on ktp. de⭑ tuŝ⭑·at·aĵ·o: je⭑ la⭑ tuŝ⭑·o-sens⁸·o ĝi est⭑·as glat⭑·a,
mal·varm⭑·a kaj⭑ mal·mol⭑·a ; maket⁽⁺⁾·o uz⭑·at·a de⭑ blind⭑·ul·oj por⭑ kompren⭑·i
per⭑·e de⭑ la⭑ tuŝ⭑·o-sens⁸·o kia est⭑·as ĉu⭑ konstru⭑·aĵ·o ĉu⭑ urb⭑·o .
vid⭑-sens⁸·o
{Vid⭑-pov⭑·o} : la⭑ lum⭑-intens⁴·a funkci¹·o […] pri·skrib⭑·as la⭑ mez⭑·an
spektr²·an sens⁸·aĵ·on de⭑ hom⭑·a vid⭑-sens⁸·o de⭑ bril⭑·ec·o ;
[…] far⭑·is grav⭑·ajn kontribu³·ojn al⭑ la⭑ teori⭑·o de⭑ hom⭑·a vid⭑-sens⁸·o .
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.40 2023/10/21 06:31:44 ]
__________________________________________________________________