vidu ankaŭ la klarigojn
temp⭑·/·o
temp⭑·o
1.
Universal⭑·a inter·rilat⭑·o, laŭ⭑ kiu ord⭑·iĝ·as la⭑ sin⁸+sekv⭑·aj okaz⭑·aĵ·oj,
laŭ⭑ kiu okaz⭑·as evolu²·o: est⭑·is la⭑ temp⭑·o, ni ne⭑ kompren⭑·is ― pas⭑·is
la⭑ temp⭑·o, la⭑ saĝ⭑·' al⭑ ni ven⭑·is ; la⭑ temp⭑·o ĉiam⭑ mal·kaŝ⭑·as la⭑ ver⭑·on
; temp⭑·o kaj⭑ cirkonstanc⭑·oj saĝ⭑·on al·port⭑·as ; plej⭑ bon⭑·a kurac⭑·ist·o
est⭑·as la⭑ temp⭑·o (la⭑ evolu²·o de⭑ la⭑ viv⭑·o kompens¹·as katastrof¹·ojn) ;
uz⭑·u temp⭑·on est⭑·ant·an, antaŭ·vid⭑·u est⭑·ont·an, memor⭑·u est⭑·int·an ; kiam⭑
ven⭑·is la⭑ temp⭑·o, ke⭑ ŝi nask⭑·u, tiam⭑ montr⭑·iĝ·is, ke⭑ ĝemel⁴·oj est⭑·as en⭑
ŝi⭑·a ventr⭑·o .
a)
Ia⭑ apart⭑·a, pli⭑-mal·pli⭑ long⭑·a part⭑·o en⭑ la⭑ pas⭑·o de⭑ okaz⭑·aĵ·oj:
la⭑ temp⭑·o pas⭑·int·a jam⭑ neniam⭑ re·ven⭑·os ; la⭑ pastr⭑·o, kiu
mort⭑·is […] antaŭ⭑ ne·long⭑·a temp⭑·o ; ali⭑·a temp⭑·o, ali⭑·aj mor⭑·oj ;
en⭑ la⭑ bon⭑·a mal·nov⭑·a temp⭑·o ; en⭑ temp⭑·o de⭑ mal·varm⭑·o ; pluv⭑·o en⭑
temp⭑·o de⭑ rikolt⭑·o […] ne⭑ konven⭑·as ; person⭑·oj […] pov⭑·as en⭑
la⭑ unu⭑·a temp⭑·o tut⭑·e ne⭑ uz⭑·i la⭑ artikol⭑·on ; en⭑ ĉiu temp⭑·o
amik⭑·o am⭑·as . {daŭr⭑·o} , {epok⭑·o} , {moment⭑·o} , {period¹·o} ,
{sezon⭑·o}
b)
Difin⭑·it·a, konven⭑·a, liber⭑·a temp⭑·o por⭑ io: jam⭑ est⭑·as temp⭑·o
ir⭑·i dom⭑·en ; bon⭑·a est⭑·as vort⭑·o en⭑ la⭑ ĝust⭑·a temp⭑·o ; est⭑·as
temp⭑·o por⭑ plor⭑·i kaj⭑ temp⭑·o por⭑ rid⭑·i ; ne⭑ est⭑·as nun⭑ la⭑ temp⭑·o
por⭑ pens⭑·i pri⭑ vort⭑·oj ; la⭑ temp⭑·o de⭑ la⭑ venĝ⭑·o ; tio ne⭑
okup⭑·os (for·pren⭑·os) mult⭑·e da⭑ temp⭑·o; mi ne⭑ hav⭑·as temp⭑·on ; mi
ne⭑ perd⭑·os temp⭑·on kun⭑ vi .
c)
Baz¹·a {fizik⭑·a grand⭑·o} , mezur⭑·at·a per⭑ horloĝ⭑·oj baz¹·e de⭑
period¹·aj event⁸·oj (tradici¹·e: ter⭑-turn⭑·o, nun·temp⭑·e: la⭑ period¹·o
de⭑ radi⭑·ad·o de⭑ cezi⁽⁺⁾·a izotop⁽⁺⁾·o ^{133}Cs): la⭑ pilk⭑·o bezon⭑·as
mal·pli⭑ da⭑ temp⭑·o por⭑ tra·ir⭑·i tiu·n kvar⭑·on·an voj⭑·on (proksim⭑·um·e
1/6 da⭑ sekund⭑·o) ol⭑ la⭑ bat⭑·ant·o bezon⭑·as por⭑ antaŭ⭑·en-sving⭑·i
la⭑ bat⭑·il·on (proksim⭑·um·e 1/5 da⭑ sekund⭑·o) ; ekzakt⁴·a
temp⭑·o-mezur⭑·o neces⭑·as por⭑ pruv⭑·i kelk⭑·ajn asert¹·ojn de⭑
-a relativ²·ec·--teori⭑·o ; la⭑ gravit⁽⁺⁾·o kaŭz⭑·as
kurb⭑·ec·on de⭑ la⭑ spac⭑·o-temp⭑·o . {sekund⭑·o}
{spac⭑·o}
2.
Fleksi¹·o de⭑ verb⭑·o montr⭑·ant·a, ke⭑ la⭑ pri·parol⭑·at·a ag⭑·o est⭑·as est⭑·ant·a
(prezenc⁽⁺⁾·o, fin⭑·aĵ·o -as), pas⭑·int·a (preterit²·o, fin⭑·aĵ·o -is) aŭ⭑
ven⭑·ont·a (futur⁽⁺⁾·o, fin⭑·aĵ·o -os): la⭑ temp⭑·o est⭑·ant·a akcept⭑·as la⭑
fin⭑·iĝ·on -as; la⭑ temp⭑·o est⭑·int·a -is; la⭑ temp⭑·o est⭑·ont·a -os ; ili
[…] uz⭑·is verb⭑·ojn en⭑ prezenc⁽⁺⁾·a temp⭑·o (as⭑·--form⭑·o) ; la⭑ est⭑·ont·a temp⭑·o
est⭑·as esprim⭑·at·a per⭑ super·strek⭑·ad·o, la⭑ temp⭑·o pas⭑·int·a per⭑
tra·strek⭑·ad·o de⭑ la⭑ nombr⭑·o de⭑ la⭑ ide⭑·o . {modal⁽⁺⁾·o ^2}
3.
{puls¹·o}
Temp⭑·o
Ĥrono, person⭑·ig·o de⭑ la⭑ sen·lim⭑·a temp⭑·o, de·ven⭑·int·a el⭑ {Orf⭑·e} ismo,
kaj⭑ de⭑ la⭑ 14a jc bild¹·ig·it·a kiel⭑ mal·jun⭑·ul·o kun⭑ long⭑·a barb⭑·o
ten⭑·ant·a sabl⭑·o-horloĝ⭑·on kaj⭑ mort⭑·ig·an falĉ⭑·il·on. {Kron⁽⁺⁾·o} ,
{Saturn⁽⁺⁾·o^1}
temp⭑·i
(sen·subjekt⭑·e)
Est⭑·i la⭑ difin⭑·it·a, taŭg⭑·a temp⭑·o por⭑ io: ĉi⭑ tie temp⭑·as dir⭑·i ankaŭ⭑
pri⭑ la⭑ en·hav⭑·o de⭑ la⭑ poem¹·oj ; jam⭑ temp⭑·is brul⭑·ig·i lamp⭑·on ; ĉu⭑ ne⭑
temp⭑·as en·lit⭑·iĝ·i ? mi trov⭑·is, ke⭑ temp⭑·o est⭑·as trezor⭑·o por⭑ ni ĉiu·j,
kvankam⭑ ĝi sen·ĉes⭑·e temp⭑·as .
temp⭑·ism·o
Gramatik⭑·a skol³·o pri⭑ Esperant⭑·o, laŭ⭑ kiu _it_- kaj⭑ _at_-particip⭑·oj
hav⭑·as precip⭑·e temp⭑·an signif⭑·on disting⭑·ant·an inter⭑ antaŭ·ec⭑·o kaj⭑
sam⭑+temp⭑·ec·o de⭑ okaz⭑·ad·o, kontrast¹·e al⭑ {aspekt¹·ism·o} : itismo (aŭ⭑
aspekt¹·ism·o): laŭ⭑ la⭑ itistoj, oni dir⭑·u „Subit⭑·e li est⭑·is traf⭑·it·a
de⭑ kugl⭑·o“, ĉar⭑ uz⭑·o de⭑ „traf⭑·at·a“ emfaz³·us daŭr⭑·on kaj⭑ ne·fin⭑·it·ec·on
de⭑ la⭑ ag⭑·o, kiu·n oni cert⭑·e ne⭑ vol⭑·as emfaz³·i ĉi⭑-kaz⭑·e ― atismo (aŭ⭑
temp⭑·ism·o): laŭ⭑ la⭑ atistoj, oni dir⭑·u „Subit⭑·e li est⭑·is traf⭑·at·a de⭑
kugl⭑·o“, ĉar⭑ uz⭑·o de⭑ „traf⭑·it·a“ emfaz³·us, ke⭑ la⭑ ag⭑·o okaz⭑·is antaŭ⭑ iu
ali⭑·a ag⭑·o (aŭ⭑ antaŭ⭑ iu referenc³-moment⭑·o) ; por⭑ slav⁽⁺⁾·oj la⭑ temp⭑·ism·o
de⭑ est⭑·as ne·kompren⭑·ebl·a kaj⭑ ne·instru⭑·ebl·a .
antaŭ·temp⭑·a
Okaz⭑·ant·a antaŭ⭑ la⭑ taŭg⭑·a temp⭑·o; tro⭑ fru⭑·a: li⭑·aj soci³·aj ideal¹·oj
est⭑·as iom⭑ ne·ordinar⭑·aj kaj⭑ antaŭ·temp⭑·aj . infan⭑·oj, kiu·j est⭑·is
antaŭ·temp⭑·e nask⭑·it·aj kaj⭑ tial⭑ hav⭑·as problem¹·ojn pri⭑ evolu²·o ; ŝi
[…] mort⭑·is dum⭑ antaŭ·temp⭑·a akuŝ⭑·o ; la⭑ parlament¹·o pri·diskut¹·is
antaŭ·temp⭑·an tut⭑+land⭑·an balot²·on en⭑ mart⁽⁺⁾·o ; facil⭑·e li antaŭ·temp⭑·e
est⭑·is sen·kuraĝ⭑·ig·ebl·a ; antaŭ·temp⭑·ul·o .
dum·temp⭑·a, por·temp⭑·a
Daŭr⭑·ant·a aŭ⭑ okaz⭑·ant·a nur⭑ dum⭑ difin⭑·it·a temp⭑·o: li ne⭑ hav⭑·as radik⭑·on
en⭑ si, sed⭑ rest⭑·as nur⭑ por·temp⭑·e ; ili […] kred⭑·as nur⭑ por·temp⭑·e,
kaj⭑ en⭑ temp⭑·o de⭑ tent⭑·o ili de·fal⭑·as ; la⭑ privat⭑·aj kompani¹·oj
anstataŭ⭑·ig·is si⭑·ajn konstant⭑·ajn dung⭑·it·ojn per⭑ por·temp⭑·aj, mal·pli⭑
bon⭑·e salajr⭑·at·aj labor⭑·ist·oj ; labor⭑-hor⭑·oj, perd⭑·it·aj pro⭑ la⭑
dum·temp⭑·a mank⭑·o de⭑ komput⁹·il·o ; li dum·temp⭑·e eskap⁸·is de⭑ la⭑
konsil⭑·ant·ar·o ; rekomend⭑·ind·e est⭑·us util⭑·ig·i dum·temp⭑·e la⭑ ofert⁸·ojn
de⭑ la⭑ lok⭑·a kurac⭑+ban⭑·ej·o . {provizor¹·a} , {ne·long⭑·e} {daŭr⭑·a}
{for·pas⭑·i}
eks·temp⭑·a
El⭑ pas⭑·int·a temp⭑·o; {arĥaik³·a} : las⭑·u la⭑ eks·temp⭑·ajn ideal¹·ojn ; ĝi
ne⭑ est⭑·is forges⭑·int·a mi·n, ĝi plu⭑ aspekt¹·is kia eks·temp⭑·e .
du⭑·on·iĝ·o-temp⭑·o
{Daŭr⭑·o} , post⭑ kiu grand⭑·o (ekz-e izotop⁽⁺⁾-kvant⭑·o) redukt⁴·iĝ·ant·a
laŭ·temp⭑·e ating⭑·as la⭑ du⭑·on·on de⭑ la⭑ origin¹·a valor⭑·o: la⭑ plej⭑
stabil⁹·aj izotop⁽⁺⁾·oj [de⭑ tekneci⁽⁺⁾·o] est⭑·as ^{98}Tc kun⭑ du⭑·on·iĝ·o-temp⭑·o
de⭑ 4,2 milion⭑·oj jar⭑·oj, ^{97}Tc kun⭑ du⭑·on·iĝ·o-temp⭑·o 2,6 milion⭑·oj
jar⭑·oj .
fiks¹-temp⭑·o
Period¹·a lim⭑-temp⭑·o por⭑ iu okaz⭑·aĵ·o aŭ⭑ ag⭑·o: sinjor⭑·o, – dir⭑·is Mart⭑·a,
– post⭑ du⭑ tag⭑·oj est⭑·os la⭑ fiks¹-temp⭑·o, en⭑ kiu mi dev⭑·as en·port⭑·i la⭑
lu⭑·an pag⭑·on por⭑ la⭑ loĝ⭑·ej·o . temp⭑·o- {lim⭑·o}
ĝust⭑·a+temp⭑·e
En⭑ la⭑ oportun⭑·a, plan⭑·it·a aŭ⭑ konven⭑·a temp⭑·o: don⭑·i al⭑ ili nutr⭑·aĵ·on
ĝust⭑·a+temp⭑·e ; ĝust⭑·a+temp⭑·e ni rikolt⭑·os, se⭑ ni ne⭑ sen·fort⭑·iĝ·os ;
ĝust⭑·a+temp⭑·a help⭑·o ; oni ja⭑ ĝust⭑·a+temp⭑·e avert⭑·is li·n ; oni ne⭑ don⭑·is
ĝust⭑·a+temp⭑·e la⭑ neces⭑·ajn afer⭑·ojn ; la⭑ labor⭑·o mal·fru⭑·iĝ·as, la⭑ mend⭑·oj
ne⭑ est⭑·as plen⭑·um·at·aj ĝust⭑·a+temp⭑·e ; ĝust⭑·a+temp⭑·a vort⭑·o est⭑·as grand⭑·a
fort⭑·o .
ĝustatempi
(ntr)
Okaz⭑·i, ag⭑·i en⭑ la⭑ taŭg⭑·a, difin⭑·it·a temp⭑·o: la⭑ revu²·o ĝustatempas ;
Bal⭑-in⭑·o ĝustatempis por⭑ man⭑-kapt⭑·i la⭑ boat⭑·on, antaŭ⭑ ol⭑ ĝi for·flos⭑·us
.
inter·temp⭑·e
Inter⭑ du⭑ okaz⭑·aĵ·oj, inter⭑ tiam⭑ kaj⭑ nun⭑; {dum⭑·e^1} : la⭑ mur⭑·oj eĉ⭑
ŝajn⭑·is fremd⭑·aj, ne·kon⭑·at·aj, ĉar⭑ inter·temp⭑·e oni ripar¹·is fundament⭑·e
. ĉiu sci⭑·as inter·temp⭑·e ke⭑ la⭑ eŭr⁹·o ne⭑ ŝajn⭑·as fort⭑·a valut⁹·o ; la⭑
brit⁹·a reg⭑·ist·ar·o suspend⁽⁺⁾·is la⭑ aŭtonom⁴·an parlament¹·on demokrati⁸·e
elekt⭑·it·an de⭑ la⭑ nord⭑+irland⁸·a popol⭑·o […] inter·temp⭑·e nord⭑·--irland⁸·o
re·foj⭑·e est⭑·os rekt⭑·e reg⭑·at·a de⭑ London⭑·o . {nun⭑^1.a} , {jam⭑}
inter·temp⭑·o
Temp⭑·o inter⭑ du⭑ lim⭑·oj, du⭑ okaz⭑·aĵ·oj: post⭑ inter·temp⭑·o de⭑ dek⭑ kvar⭑
jar⭑·oj, mi de·nov⭑·e supr⭑·en~ir⭑·is al⭑ ; baldaŭ⭑, sed⭑ la⭑
inter·temp⭑·o tamen⭑ al⭑ mi ja⭑ aparten⭑·as ; en⭑ la⭑ inter·temp⭑·o inter⭑ la⭑
parol⭑·oj oni produkt⭑·as art⭑·ajn fajr⭑·ojn, ilumin⭑·aĵ·ojn ; tiu·j ĉi⭑
super·flu⭑·aj tag⭑·oj, kiu·j si·n trov⭑·as en⭑ la⭑ inter·temp⭑·o inter⭑ la⭑
kur⭑·ant·a jar⭑·o kaj⭑ la⭑ serĉ⭑·at·a .
last⭑·a+temp⭑·e
En⭑ la⭑ plej⭑ proksim⭑·a pas⭑·int·a temp⭑·o: en⭑ la⭑ kas⭑·oj si·n amas⭑·is
last⭑·a+temp⭑·e nur⭑ aer⭑·' ; last⭑·a+temp⭑·e […] oni mal·kovr⭑·is la⭑ plej⭑
grand⭑·an kvant⭑·on de⭑ kokain⁽⁺⁾·o, kiu iam⭑ en·ir⭑·is Rumani⁽⁺⁾·on ; preskaŭ⭑
30 % de⭑ la⭑ litov⁽⁺⁾·a popol⭑·o konsider⭑·as si·n aŭ⭑ mal·riĉ⭑·eg·a aŭ⭑ simpl⭑·e
mal·riĉ⭑·a, laŭ⭑ last⭑·a+temp⭑·a enket¹·o .
liber⭑~temp⭑·i
(ntr)
Pas⭑·ig·i liber⭑·an, sen·labor⭑·an temp⭑·on: mil⭑·oj da⭑ german⭑·oj kaj⭑
skandinav⁽⁺⁾·oj liber⭑~temp⭑·is tie kaj⭑ iĝ⭑·is viktim³·oj de⭑ la⭑ cunam⁽⁺⁾·o .
liber⭑~temp⭑·o
Temp⭑·o, dum⭑ kiu oni ne⭑ dev⭑·as labor⭑·i (precip⭑·e pri⭑ lern⭑·ant·oj aŭ⭑
ofic⭑·ist·oj): lern⭑·a liber⭑~temp⭑·o ; mi hav⭑·os […] du⭑ monat⭑·ojn da⭑
liber⭑~temp⭑·o liber⭑~temp⭑·o ― mar⭑·a bord⭑·o kun⭑ hotel⭑·oj, / pavilon⁹·oj kun⭑
teras⭑·oj […] ; ĉiu·j alt⭑+rang⭑·aj ofic⭑·ist·oj dum⭑ la⭑ last⭑·a semajn⭑·o de⭑
la⭑ jar⭑·o […] hav⭑·os sen·pag⭑·an liber⭑~temp⭑·on ; mi decid⭑·is vojaĝ⭑·i al⭑
Seborg⁽⁺⁾·o dum⭑ mi⭑·a liber⭑~temp⭑·o . {feri³·o}
long⭑+temp⭑·e, long⭑·a+temp⭑·e
Dum⭑ mult⭑·e da⭑ temp⭑·o: ĉu⭑ mi ne⭑ est⭑·as vi⭑·a azen⭑·in·o, sur⭑ kiu vi
rajd⭑·ad·is de⭑ long⭑·a+temp⭑·e ĝis⭑ la⭑ nun⭑·a tag⭑·o ? la⭑ triumf¹·ad·o de⭑
mal·virt⭑·ul·oj est⭑·as mal·long⭑·a+temp⭑·a ; tio est⭑·is tiel⭑ long⭑·a+temp⭑·e
antaŭ⭑·e, ke⭑ kiam⭑ la⭑ av⭑·o de⭑ la⭑ av⭑·o pri·rakont⭑·is, li nom⭑·is tio·n la⭑
mal·nov⭑·aj temp⭑·oj ; ni viv⭑·as ja⭑ ĉi⭑ tie de⭑ pli⭑ long⭑·a+temp⭑·e ol⭑ ŝi,
tio·n ŝi dev⭑·us pri·pens⭑·i ; ŝi ebl⭑·e re·memor⭑·is si⭑·an antaŭ·long⭑-temp⭑·an
mahagon¹·an lit⭑·et·on ; nun⭑ ne⭑ long⭑+temp⭑·a kaj⭑ pli⭑ mal·feliĉ⭑·a ol⭑ ĉiu·j
vi est⭑·as per⭑ unu⭑ foj⭑·o ; mi long⭑+temp⭑·e rest⭑·is sol⭑·a komsomol⁽⁺⁾·an·o en⭑
la⭑ fabrik⭑·o . {long⭑·e^1}
nun·temp⭑·o
1.
Nun⭑·a epok⭑·o, est⭑·ant·a temp⭑·o, est⭑·ant·ec·o, nun⭑·o: ne⭑ plu⭑ ekzist⭑·as la⭑
antikv⭑·a bel⭑·ec·o, ĉie reg⭑·as la⭑ mal·ĉast⭑·a nun·temp⭑·o ! nun·temp⭑·e oni
klar⭑·ig·as tia+spec⭑·ajn aer⭑·ajn fenomen¹·ojn per⭑ nord⭑·a lum⭑·o […]
kred⭑·ebl·e ili nask⭑·iĝ·as per⭑ la⭑ elektr¹·a fort⭑·o ; li […] ben⭑·is la⭑
feliĉ⭑·an nun·temp⭑·ec·on, la⭑ nun⭑·an epok⭑·on ; ĉiu naci⭑·o nun·temp⭑·a
parol⭑·as per⭑ mult⭑·aj lingv⭑·oj ; la⭑ plej⭑ grav⭑·aj misi⭑·oj de⭑ nun·temp⭑·o
ne⭑ esper⭑·ig·as je⭑ baldaŭ⭑·a sukces⭑·o .
2.
{prezenc⁽⁺⁾·o}
post·temp⭑·a
Okaz⭑·ant·a post⭑ la⭑ taŭg⭑·a temp⭑·o, tro⭑ {mal·fru⭑·a} ; rilat⭑·a al⭑ pli⭑
post⭑·a temp⭑·o: nur⭑ tiel⭑ ni pov⭑·as el·batal⭑·i ni⭑·ajn […] post·temp⭑·ajn
salajr⭑·ojn .
pra·temp⭑·o
Tre⭑ antikv⭑·a temp⭑·o: en⭑ pur⭑·aj mor⭑·oj kaj⭑ popol⭑·aj kant⭑·oj iel⭑ reg⭑·as
atmosfer¹·o mister⭑·a kun⭑ influ⭑·oj el⭑ Hind⁽⁺⁾·uj·o pra·temp⭑·a ; el·mort⭑·int·aj
best⭑·oj de⭑ l'⭑ pra·temp⭑·oj ; pra·temp⭑·aj muze¹·aj objekt⭑·oj ; oni
rakont⭑·as la⭑ legend⭑·on pri⭑ iu stiri⁽⁺⁾·an·o, kiu ankoraŭ⭑ en⭑ pra·temp⭑·oj
invent⁸·is la⭑ bicikl¹·on Stiermarken laŭ⭑ ali⭑·a teori⭑·o, en⭑ pra·temp⭑·o „
“ signif⭑·is adopt¹·an patr⭑·on, patr⭑·in+flank⭑·an onkl⭑·on aŭ⭑
patr⭑·in+flank⭑·an av⭑·on ; en⭑ la⭑ pra·temp⭑·o de⭑ la⭑ person⭑·aj komput⁹·il·oj
(tio est⭑·is antaŭ⭑ mal·pli⭑ ol⭑ 15 jar⭑·oj!) tri⭑ program¹·oj super·reg⭑·is
la⭑ ofic⭑·ej·ojn .
prov⭑-temp⭑·o, prov⭑·o-temp⭑·o
Period¹·o, dum⭑ kiu okaz⭑·as {prov⭑·o} : ĉu⭑ tio ne⭑ pruv⭑·as, ke⭑ li⭑·aj
sufer⭑·oj est⭑·is nur⭑ Di⭑·a prov⭑·o-temp⭑·o ? post⭑ cert⭑·a prov⭑·o-temp⭑·o ni
decid⭑·iĝ·is al⭑ form⭑·o de⭑ „ “, kiu ampleks⭑·u la⭑
inform¹·ebl·ec·ojn de⭑ ĉiu·j kvar⭑ vort⭑·ar·o-form⭑·oj ; ek⭑~de⭑ 1a de⭑ januar⁽⁺⁾·o
1989 est⭑·is re·don⭑·it·a al⭑ li por⭑ unu⭑+jar⭑·a prov⭑-temp⭑·o ŝtat⭑·a permes⭑·o
por⭑ praktik⭑·ad·o de⭑ anim⭑+zorg⭑·a serv⭑·o ; est⭑·is kondamn⭑·it·a la⭑
tend⭑·ar·estr·o je⭑ 15 monat⭑·oj kaj⭑ pastr⭑·o je⭑ 12
monat⭑·oj de⭑ karcer¹·a rest⭑·ad·o kun⭑ tri⭑+jar⭑·a prokrast⭑·a prov⭑-temp⭑·o ; oni
promes⭑·is al⭑ ni ses⭑+monat⭑·an daŭr⭑·on kiel⭑ prov⭑-temp⭑·on .
re·al·temp⭑·a
Rilat⭑·a al⭑ tia funkci¹·ad·o de⭑ {komput⁹·a sistem⭑·o} , ke⭑ ĝi⭑·a inter·ag⭑·o
kun⭑ ekster⭑·aj procez⁽⁺⁾·oj okaz⭑·as sufiĉ⭑·e rapid⭑·e por⭑ laŭ·cel⭑·e influ⭑·i
tiu·jn procez⁽⁺⁾·ojn: re·al·temp⭑·a reĝim³·o; re·al·temp⭑·a komput⁹·il·a traduk⭑·ad·o
de⭑ telefon¹·aj konversaci³·oj ; [tiu] robot⁹·a man⭑·o tut⭑·e reg⭑·at·a de⭑ la⭑
pens⭑·oj de⭑ la⭑ uz⭑·ant·o […] imit⭑·as la⭑ mov⭑·ad·on de⭑ la⭑ natur⭑·a man⭑·o per⭑·e
de⭑ re·al·temp⭑·a analiz¹·o de⭑ la⭑ cerb⭑·a aktiv⭑·ec·o ; pli⭑ ol⭑ 3000
re·al·temp⭑·aj detekt⁽⁺⁾·il·oj est⭑·as star⭑·ig·it·aj en⭑ lern⭑·ej·oj,
infan⭑·--vart⭑·ej·oj, park⭑·oj kaj⭑ ali⭑·aj lok⭑·oj en⭑ la⭑ guberni²·o
.
sam⭑+temp⭑·a
{Kun⭑·a} laŭ⭑ temp⭑·o, okaz⭑·ant·a en⭑ la⭑ sam⭑·a moment⭑·o aŭ⭑ epok⭑·o: la⭑
orient⭑·--german⭑·oj dev⭑·is akcept⭑·i mult⭑·ajn labor⭑·ist·ojn el⭑ divers⭑·aj
land⭑·oj, kun⭑ sam⭑+temp⭑·a rapid⭑·a mal·bon⭑·iĝ·o de⭑ la⭑ viv⭑-cirkonstanc⭑·oj ;
sam⭑+temp⭑·a ĉe·est⭑·o de⭑ 13 000 vizit⭑·ant·oj ; ĉiu·j ĉi⭑ poet¹-in⭑·oj nask⭑·iĝ·is
inter⭑ 1914 kaj⭑ 1924, sed⭑ ili⭑·aj voj⭑·oj al⭑ Esperant⭑·o ne⭑ hav⭑·is
sam⭑+temp⭑·an komenc⭑·on ; al⭑ du⭑ sinjor⭑·oj sam⭑+temp⭑·e oni serv⭑·i ne⭑ pov⭑·as
; li aper⭑·is al⭑ pli⭑ ol⭑ kvin⭑×cent⭑ frat⭑·oj sam⭑+temp⭑·e .
sam⭑+temp⭑·ul·o, sam⭑~temp⭑·an·o
Hom⭑·o aŭ⭑ afer⭑·o kies⭑ ekzist⭑·o-period¹·o hav⭑·as komun⭑·an part⭑·on kun⭑ la⭑
ekzist⭑·o-period¹·o de⭑ iu aŭ⭑ io ali⭑·a: est⭑·is sam⭑+temp⭑·ul·o de⭑
Jesu³·o ; tia·j ide⭑·oj, kiu·j al⭑ la⭑ sam⭑+temp⭑·ul·oj ŝajn⭑·as sen·en·hav⭑·a
fantazi¹·o kaj⭑ al⭑ la⭑ post⭑·e·ul·oj ŝajn⭑·as tia natur⭑·a afer⭑·o, ke⭑ ili ne⭑
kompren⭑·as, kia·mani¹·er·e la⭑ hom⭑·oj mil⭑-jar⭑·ojn viv⭑·is sen⭑ ĝi ; Mult⭑·aj
sam⭑+temp⭑·ul·oj vid⭑·is en⭑ li rev⭑·ul·on kaj⭑ sen·real¹·ec·an utopi¹·ist·on ;
Vimalakirtio est⭑·as […] sam⭑~temp⭑·an·o de⭑ la⭑ budho Gotam⁽⁺⁾·o ; geni¹·a
jud³·o nom⭑·at·a , sam⭑~temp⭑·an·o kaj⭑ kurac⭑·ist·a
koleg⭑·o de⭑ .
si⭑·a+temp⭑·e
Respektiv²·e en⭑ si⭑·a epok⭑·o, konsider⭑·ant·e la⭑ tiam⭑·ajn kondiĉ⭑·ojn: vi
ne⭑ kred⭑·is mi⭑·ajn vort⭑·ojn, kiu·j plen⭑·um·iĝ·os si⭑·a+temp⭑·e ; kun⭑ blank⭑·aj
bukl⭑·oj kaj⭑ neĝ⭑-blank⭑·a barb⭑·o sid⭑·is la⭑ vintr⭑·o, […] li rigard⭑·is
sud⭑·en, kiel⭑ sid⭑·is kaj⭑ rigard⭑·is si⭑·a+temp⭑·e la⭑ antaŭ⭑·a vintr⭑·o ; jen⭑
tie mal·supr⭑·e kuŝ⭑·as German⭑·uj·o […] kie si⭑·a+temp⭑·e ten⭑·is la⭑
sceptr⭑·on de⭑ la⭑ ton⭑·oj ; la⭑ verk⭑·int·o prefer⭑·as uz⭑·i la⭑ vort⭑·on
„kaĉalot⁽⁺⁾·o“, […] anstataŭ⭑ la⭑ vort⭑·o „makrocefal⁽⁺⁾·o“, kiu·n
si⭑·a+temp⭑·e iam⭑ uz⭑·is .
Rim. 1: Z. klar⭑·ig·is, ke⭑: se⭑ anstataŭ⭑ „si⭑·a+temp⭑·e“ vi dir⭑·os
„ĝi⭑·a+temp⭑·e“, vi ne⭑ far⭑·os erar⭑·on; sed⭑ ŝajn⭑·as al⭑ mi, ke⭑ en⭑ la⭑
pli·mult⭑·o da⭑ okaz⭑·oj „si⭑·a+temp⭑·e“ est⭑·as pli⭑ bon⭑·a ol⭑ „ĝi⭑·a+temp⭑·e“.
Rim. 2: Z. atent⭑·ig·is, ke⭑: dir⭑·i „iam⭑“ anstataŭ⭑ „si⭑·a+temp⭑·e“ ni en⭑
la⭑ pli·mult⭑·o da⭑ okaz⭑·oj ne⭑ pov⭑·as, ĉar⭑ la⭑ senc⭑·o de⭑ ambaŭ⭑ vort⭑·oj
est⭑·as mal·sam⭑·a. „Iam⭑“ esprim⭑·as temp⭑·on ne·difin⭑·it·an, dum⭑ „si⭑·a+temp⭑·e“
esprim⭑·as temp⭑·on kvankam⭑ ne⭑ klar⭑·e nom⭑·it·an, tamen⭑ pli⭑-mal·pli⭑
difin⭑·it·an.
somer⭑·a temp⭑·o
1.
Temp⭑·o-period¹·o en⭑ somer⭑·o: en⭑ somer⭑·a temp⭑·o pov⭑·is est⭑·i sufiĉ⭑·e ĉarm⭑·e
; la⭑ betul⭑·o mov⭑·iĝ·ad·is en⭑ la⭑ vent⭑·o, est⭑·is en⭑ ĝi viv⭑·o, kiel⭑ en⭑ la⭑
arb⭑·oj en⭑ somer⭑·a temp⭑·o .
2.
Temp⭑·o dum⭑ kiu la⭑ horloĝ⭑·oj est⭑·as fru⭑·ig·it·aj je⭑ unu⭑ hor⭑·o aŭ⭑ pli⭑,
kompar⭑·e kun⭑ la⭑ normal¹·a temp⭑·o-kalkul⭑·o, por⭑ pli⭑ long⭑·e uz⭑·i la⭑
tag⭑-lum⭑·on fin⭑·e de⭑ la⭑ labor⭑-tag⭑·oj; la⭑ hor⭑+kalk⭑·ul·o uz⭑·at·a dum⭑ tiu
period¹·o: ni atent⭑·ig·u, ke⭑ laŭ⭑ la⭑ somer⭑·a temp⭑·o ni⭑·aj program¹·oj
aŭd⭑·iĝ·os je⭑ unu⭑ hor⭑·o pli⭑ fru⭑·e ; last⭑·a+temp⭑·e mi tut⭑·e ne⭑ sukces⭑·is
kapt⭑·i vi⭑·ajn el·send⭑·ojn post⭑ la⭑ ŝanĝ⭑·o de⭑ la⭑ somer⭑·a temp⭑·o al⭑ la⭑
vintr⭑·a .
spac⭑·o-temp⭑·o
Kvar⭑+dimensi⁴·a {spac⭑·o} uz⭑·at·a en⭑ la⭑ relativ²·ec-teori⭑·o, kombin⭑·ant·e la⭑
tri⭑+dimensi⁴·an eŭklid⁽⁺⁾·an spac⭑·on kun⭑ kvar⭑·a dimensi⁴·o el⭑ la⭑ temp⭑·o
multiplik⁸·it·a per⭑ la⭑ lum⭑-rapid⭑·a konstant⭑·o: la⭑ model⭑·o de⭑ la⭑
pra·eksplod⭑·o […] montr⭑·as […] ke⭑ la⭑ spac⭑·o-temp⭑·o jam⭑ ne⭑ est⭑·as la⭑
lok⭑·o, en⭑ kiu la⭑ fenomen¹·oj okaz⭑·as, sed⭑ ke⭑ ĝi est⭑·as mem⭑ fenomen¹·o,
ali⭑·e dir⭑·it·e, la⭑ spac⭑·o-temp⭑·o far⭑·iĝ·as dinamik²·a: la⭑ ekspansi⁽⁺⁾·o de⭑ la⭑
univers⭑·o ne⭑ est⭑·as mov⭑·iĝ·o de⭑ materi¹·o en⭑ spac⭑·o, sed⭑ etend⭑·iĝ·o de⭑ la⭑
spac⭑·o mem⭑ . {gravit⁽⁺⁾·o}
temp⭑-al·temp⭑·a
Iam⭑ aper⭑·ant·a, iam⭑ mal·aper⭑·ant·a altern⭑·e, mal·oft⭑·a, {sporad⁽⁺⁾·a} :
temp⭑-al·temp⭑·aj diskut¹·oj kun⭑ la⭑ direktor¹·oj ; mal·lev⭑·iĝ·oj kaŭz⭑·at·aj de⭑
la⭑ kar⭑~bo·min⭑·ad·o kaj⭑ temp⭑-al·temp⭑·a el·kav⭑·ig·o .
vintr⭑·a temp⭑·o
1.
Temp⭑·o-period¹·o en⭑ vintr⭑·o: est⭑·is ja⭑ mal·varm⭑·a vintr⭑·a temp⭑·o, kaj⭑
prujn⭑·o kuŝ⭑·is sur⭑ ĝi⭑·aj branĉ⭑·oj ; en⭑ vintr⭑·a temp⭑·o la⭑ hund⭑·o neniam⭑
el·ir⭑·is, ne⭑ ricev⭑·int·e sur⭑ si·n pri·tond⭑·it·an kaj⭑ bel⭑·e ĉirkaŭ·kudr⭑·it·an
ŝaf⭑+id⭑·an fel⭑·on .
2.
La⭑ normal¹·a hor⭑+kalk⭑·ul·o kaj⭑ la⭑ temp⭑·o-period¹·o dum⭑ kiu ĝi valid⁴·as:
est⭑·as la⭑ universal⭑·a temp⭑·o kaj⭑ egal⭑·as al⭑ mez- kaj⭑
okcident⭑·--eŭrop⭑·a ordinar⭑·a (vintr⭑·a) temp⭑·o minus⁸ unu⭑ hor⭑·o .
viv⭑-temp⭑·o
Daŭr⭑·o de⭑ ies⭑ viv⭑·ad·o: Vi⭑·aj jar⭑·oj est⭑·as kiel⭑ la⭑ viv⭑-temp⭑·o de⭑ hom⭑·o .
dum⭑ viv⭑-temp⭑·o vi⭑·a kelner⭑·oj poezi¹·on / ankoraŭ⭑ alt⭑·e taks⭑·is, kaj⭑
kelk⭑+lini⭑·a kant⭑·' / sufiĉ⭑·is por⭑ kvitanc⭑·i plej⭑ pez⭑·an adici²·on .
de·temp⭑·e de⭑
(prepozici⭑·aĵ·o)
{De⭑^6} : Josu⁽⁺⁾·o, fil⭑·o de⭑ , kaj⭑ serv⭑·ant·o de⭑ Mose⁽⁺⁾·o de·temp⭑·e de⭑
li⭑·a jun⭑·ec·o ; li est⭑·as batal⭑·ist·o de·temp⭑·e de⭑ si⭑·aj plej⭑ jun⭑·aj jar⭑·oj
.
de⭑ temp⭑·o al⭑ temp⭑·o, temp⭑-al·temp⭑·e, cert⭑·a+temp⭑·e
Iam⭑ kaj⭑ iam⭑, plur⁴+foj⭑·e laŭ⭑ inter·temp⭑·oj, {intermit⭑·e} : ili dev⭑·is
nur⭑ de⭑ temp⭑·o al⭑ temp⭑·o, unu⭑ foj⭑·on en⭑ sep⭑ tag⭑·oj, ven⭑·i ; de⭑ temp⭑·o
al⭑ temp⭑·o en⭑ la⭑ nokt⭑·o ven⭑·as la⭑ mal·jun⭑·a administr⭑·ant·o de⭑ la⭑
palac⭑·o, kiu tie dev⭑·as ĉio·n kontrol⭑·ad·i ; la⭑ infan⭑·o kuŝ⭑·is pal⭑·a,
[…] ĝi⭑·a spir⭑·ad·o est⭑·is mal·laŭt⭑·a, nur⭑ de⭑ temp⭑·o al⭑ temp⭑·o
inter·romp⭑·at·a de⭑ profund⭑·a en·spir⭑·o ; cert⭑·a+temp⭑·e vi dev⭑·os brid⭑·i
vi⭑·an apetit¹·on, ĉar⭑ vi⭑·a stomak⭑·o kred⭑·ebl·e de·kutim⭑·iĝ·is festen⭑·i ;
tia·j festen⭑·oj […] pov⭑·is okaz⭑·i nur⭑ temp⭑-al·temp⭑·e ; uz⭑·i temp⭑-al·temp⭑·e
kondom⁹·ojn est⭑·as preskaŭ⭑ la⭑ sam⭑·a afer⭑·o kiel⭑ en·tut⭑·e ne⭑ uz⭑·i ili·n .
{kelk⭑·a+foj⭑·e}
sam⭑+temp⭑·e kun⭑, sam⭑+temp⭑·e kiam⭑
(prepozici⭑·aĵ·o)
En⭑ la⭑ sam⭑·a moment⭑·o, temper⁽⁺⁾·o aŭ⭑ epok⭑·o kiel⭑: […] sed⭑ ĉiam⭑ est⭑·os
pres⭑·at·aj en⭑ ĉiu·j lern⭑·o-libr⭑·oj kaj⭑ vort⭑·ar·oj sam⭑+temp⭑·e kun⭑ la⭑ form⭑·oj
nov⭑·aj, […] ; sam⭑+temp⭑·e, kiam⭑ vi aĉet⭑·os la⭑ kamp⭑·on […] de⭑
[…], edz⭑·in·o de⭑ la⭑ mort⭑·int·o, vi ankaŭ⭑ pren⭑·os sur⭑ vi·n la⭑ dev⭑·on
re·star⭑·ig·i la⭑ nom⭑·on de⭑ la⭑ mort⭑·int·o al⭑ li⭑·a hered⭑·aĵ·o ; ili ankaŭ⭑
lot⭑·is sam⭑+temp⭑·e kun⭑ si⭑·aj frat⭑·oj ; ili ek·aper⭑·is sam⭑+temp⭑·e kun⭑ la⭑
stalin⁽⁺⁾·aj soldat⭑·oj .
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.206 2023/12/12 20:10:29 ]
__________________________________________________________________