vidu ankaŭ la klarigojn
-um/
I.
-um
(sufiks⭑·o)
1.
{Sufiks⭑·o} uz⭑·at·a por⭑ deriv⁴·i vort⭑·ojn, kies⭑ rilat⭑·o al⭑ la⭑
radik⭑·o est⭑·as {mal·preciz⭑·a} aŭ⭑ ne⭑ esprim⭑·ebl·a per⭑ ali⭑·a
sufiks⭑·o: la⭑ afer⭑·o est⭑·as {plen⭑·um·i} ta⁽⁺⁾ ; la⭑ {gren⭑-vent⭑·um·aĵ·o}
n li brul⭑·ig·os ; {buton⭑·um·i} iu·n mal·vast⭑·e ; {sap⭑·um·i} la⭑
okul⭑·ojn ; {am⭑·ind·um·i} , {foli⭑·um·i} , {gust⭑·um·i} , {kolomb⭑·um·i}
, {komun⭑·um·o} , {lakt⭑·um·o} , {lin⭑+ole⭑·um·o} , {proviz⭑·um·i} ,
{spik⭑·um·i} , {ŝtel⭑·um·i} , {mal·varm⭑·um·i} , {vent⭑·um·i} . Laŭ⭑ pli⭑
preciz⭑·aj senc⭑·oj _-um_ est⭑·as uz⭑·at·a por⭑ signif⭑·i inter·ali⭑·e:
a)
Metafor¹·ig·on aŭ⭑ special⭑·ig·on de⭑ la⭑ radik⭑-verb⭑·o:
{brul⭑·um·o} , {fald⭑·um·i} , {foli⭑·um·i} , {kort⭑·um·o} ,
{lok⭑·um·i} , {mastr⭑·um·i} , {mond⭑·um·o} , {ombr⭑·um·i} ,
{ond⭑·um·i} , {plen⭑·um·i} , {proksim⭑·um·a} , {propr⭑·um·i} ,
{sent⭑·um·o} , {tend⭑·um·i} .
b)
{Vest⭑·o} part⭑·on aŭ⭑ korp⭑·o-garn³·aĵ·on ĉirkaŭ⭑ aŭ⭑ proksim⭑·e
de⭑ la⭑ koncern⭑·a korp⭑·o-part⭑·o: {buŝ⭑·um·o} , {kol⭑·um·o} ,
{man⭑·um·o} , {naz⭑·um·o} , {pland⭑·um·o} , {kalkan⭑·um·o} .
c)
(tr)
{Turment⭑·o} n: {dek⭑·um·i} , {kruc⭑·um·i} , kvar⭑·on·um·i,
{palis⭑·um·i} , {pend⭑·um·i} , {rad⭑·um·i} , {ŝton⭑·um·i} .
d)
(x)
Ag⭑·on per⭑ la⭑ koncern⭑·a korp⭑·o-part⭑·o: {brak⭑·um·i} ,
{cerb⭑·um·i} , {palpebr⭑·um·i} , {ŝultr⭑·um·i} .
e)
(tr)
Proviz⭑·ad·on, teg⭑·ad·on, ornam⭑·ad·on, per⭑ la⭑ koncern⭑·a
material⭑·o: {akv⭑·um·i} , {aer⭑·um·i} , {flor⭑·um·i} , {or⭑·um·i}
, {sap⭑·um·i} .
f)
(tr)
Al·parol⭑·on per⭑ la⭑ koncern⭑·a titol⭑·o: {ci⭑·um·i} ,
{sinjor⭑·um·i^2} , {vi⭑·um·i} .
2.
a)
Sufiks⭑·o, kiu al·don⭑·iĝ·as al⭑ entjer⁽⁺⁾·o, por⭑ form⭑·i
epitet¹·on de⭑ pozici¹·a {nombr⭑·o-sistem⭑·o} , indik³·ant·an
ĝi⭑·an {baz¹·on} : , , ,
kaj⭑ prezent⭑·as unu⭑ sam⭑·an nombr⭑·on en⭑
respektiv²·e {du⭑·um·a} , {ok⭑·um·a} , {dek⭑·um·a} ,
{dek⭑+ses⭑·um·a} kaj⭑ {ses⭑+dek⭑·um·a} nombr⭑·o-sistem⭑·oj; la⭑
Ĥalde⁽⁺⁾·oj kalkul⭑·is ses⭑+dek⭑·um·e. {n-uma frakci¹·o.}
b)
Sufiks⭑·o, kiu al·don⭑·iĝ·as al⭑ reel⁽⁺⁾·o, por⭑ form⭑·i epitet¹·on
de⭑ logaritm²·a aŭ⭑ eksponencial⁽⁺⁾·a funkci¹·o, indik³·ant·an
ĝi⭑·an {baz¹·on} : {dek⭑·um·a logaritm²·o} ; logaritm²·on
-um⭑·an oni ankaŭ⭑ nom⭑·as „logaritm²·o natur⭑·a“.
Rim. 1: Por⭑ tiu·j senc⭑·oj ebl⭑·as uz⭑·i ankaŭ⭑ kun·met⭑·aĵ·ojn kun⭑
radik⭑·o „baz“: du⭑+baz¹·a , dek⭑+baz¹·a ..., sed⭑ ni prefer⭑·as la⭑
tradici¹·an manier⭑·on.
Rim. 2: „Du⭑+baz¹·a“ tiu+senc⭑·e est⭑·as konfuz⭑·a, logik¹·e ĝi
konven⭑·as al⭑ tut⭑·e ali⭑·a noci⁽⁺⁾·o: „uz⭑·ant·a du⭑ nombr⭑·o-baz¹·ojn“;
ekz-e la⭑ du⭑·um·-~dek⭑·um·a prezent⭑·o de⭑ la⭑ nombr⭑·oj en⭑ kal⭑-kuli⁽⁺⁾·o
(93 = [1001][0011], la⭑ baz¹·oj 10 kaj⭑ 2); aŭ⭑ la⭑ esenc⭑·e
ses⭑+dek⭑·um·a mezur⭑·ad·o de⭑ angul⭑·oj per⭑ grad⭑·oj—minut⭑·oj—sekund⭑·oj
(ekz-e 89°55″16′), en⭑ kiu la⭑ ses⭑+dek⭑·um·aj cifer⭑·oj (minut⭑·oj
kaj⭑ sekund⭑·oj) aper⭑·as dek⭑·um·e (la⭑ baz¹·oj 60 kaj⭑ 10) ktp.
{ajn⭑} , {je⭑} , {ĵoker⁽⁺⁾·o}
Rim. 3: Zamenhof skrib⭑·as en⭑ la⭑ Fundament⭑·o: la⭑ sufiks⭑·o „um“ ne⭑
hav⭑·as difin⭑·it·an signif⭑·on, kaj⭑ tial⭑ la⭑ (tre⭑ mal·mult⭑·ajn) vort⭑·ojn
kun⭑ „um“ oni dev⭑·as lern⭑·i, kiel⭑ simpl⭑·ajn vort⭑·ojn.
Rim. 4: Por⭑ kelk⭑·aj vort⭑·oj la⭑ senc⭑·o ne⭑ signif⭑·e ali⭑·as sen⭑ la⭑
sufiks⭑·o. Tial⭑ la⭑ uz⭑·ad·o hezit³·as inter⭑ la⭑ form⭑·oj sufiks⭑·a kaj⭑
sen·sufiks⭑·a: akv⭑·i – akv⭑·um·i; buton⭑·i – buton⭑·um·i; okul⭑·i – okul⭑·um·i.
Ankaŭ⭑ ekzist⭑·as alternativ²·oj kun⭑ ali⭑·aj afiks¹·oj: or⭑·um·i – orizi.
Oni ne⭑ uz⭑·u ĝi·n super·flu⭑·e tir⭑·ant·e verb⭑·on el⭑ substantiv⭑·o, kiam⭑ la⭑
senc⭑·o sufiĉ⭑·e klar⭑·as sen⭑ al·met⭑·o: martel⭑·i; kron⭑·i; herez⭑·i.
Rim. 5: Tro⭑·a evit⭑·ad·o de⭑ „um“ difekt⭑·as la⭑ signif⭑·on de⭑ plen⭑+senc⭑·aj
afiks¹·oj. Ekz‑e en⭑ {respond⭑·ec·o^2} kaj⭑ {lim⭑·ig·i^2} la⭑ sufiks⭑·oj
„-ec“ kaj⭑ „-ig“ est⭑·as uz⭑·at·aj mal·taŭg⭑·e (kvankam⭑ ja⭑ tradici¹·e), ili
uzurp⭑·as la⭑ funkci¹·on de⭑ „um“. Anstataŭ⭑ „respond⭑·ec·o“ PIV2
rekomend⭑·as „ {respons⁽⁺⁾·o} “n — vort⭑·on kies⭑ signif⭑·on „oni dev⭑·as
lern⭑·i apart⭑·e“ (samkiel la⭑ signif⭑·on de⭑ „ {respond⭑·um·o} “), sed⭑
kies⭑ signif⭑·o est⭑·as mal·pli⭑ evident¹·a kaj⭑ paronimi⁽⁺⁾·e konfuz⭑·a.
II.
Sam⭑+signif⭑·a mem·star⭑·a vort⭑·er·o.
um⭑·i
(ntr)
Far⭑·i iu·jn ne·difin⭑·it·ajn ag⭑·ad·ojn, mov⭑·ad·i aĵ⭑·ojn, pri·labor⭑·i
objekt⭑·ojn...: oni ne⭑ nur⭑ um⭑·is kaj⭑ pli⭑ konkret²·e am⭑·ind·um·is ;
profesor¹·o, kiu ankaŭ⭑ um⭑·as pri⭑ muzik⭑·o kaj⭑ verk⭑·ad·o ; sid⭑·u
kun⭑ la⭑ gast⭑·oj! ― kial⭑ vi um⭑·as en⭑ la⭑ kuir⭑·ej·o ?
Rim.: Oni pov⭑·as uz⭑·i „um⭑·i“ ankaŭ⭑ kiel⭑ ĵoker⁽⁺⁾·a verb⭑·o, se⭑ oni
ja⭑ sci⭑·as la⭑ preciz⭑·an ag⭑·on, sed⭑ ne⭑ sci⭑·as moment⭑·e nom⭑·i ĝi·n
per⭑ la⭑ ĝust⭑·a ag⭑-vort⭑·o.
um⭑·il·o
{Aĵ⭑·o} , objekt⭑·o, kies⭑ uz⭑·o aŭ⭑ util⭑·o est⭑·as iom⭑ dub⭑·ind·a: mi
aĉet⭑·is nov⭑·an mp3an lud⭑·il·on, kun⭑ tri⭑-col⭑·a tuŝ⭑-ekran⁸·o, kaj⭑
kun⭑ ok⭑ gigabajtoj de⭑ memor⭑·o, por⭑ nur⭑ $75 [kaj⭑] „ “ ― do⭑… mal·varm⭑·et·a veter⭑·o, kaj⭑ du⭑ nov⭑·aj
elektronik⁸·aj um⭑·il·oj, est⭑·is bon⭑·a semajn⭑·o . {afer⭑·o^1} ,
{bagatel⭑·o} , {il⭑·o} , {objekt⭑·o} , {sen·valor⭑·aĵ·o}
[artikol⭑-versi⁹·o: 1.43 2023/09/05 09:43:52 ]
__________________________________________________________________