vidu ankaŭ la klarigojn
unu

unu

   1.
          unu Numeral⁽⁺⁾·o esprim·ant·a la element¹·an {nombr·on} : mi hav·as nur
          unu buŝ·on, sed mi hav·as du orel·ojn ; unu kaj unu est·as du; unu
          hak·o kverk·on ne fal·ig·as ; dolĉ·a sed ne daŭr·a odor·o, ĝu·o de
          moment·o unu ; du hom·oj pov·as pli mult·e far·i ol unu ; unu soldat·o
          milit·on ne far·as ; la komitat·on elekt·is nur ia unu mal·grand·a
          land·et·o . (1) {un’}

   2.
          (sen·fleksi¹·a adjektiv·o)
          {Unik³·a} : cel·on ni ĉiu·j hav·as unu kaj klar·an ; unu leĝ·o kaj unu
          rajt·o est·u por vi, kaj por la fremd·ul·o ; dank·e la unu gramatik·on
          kaj la unu form·on de la plej grand·a part·o de la vort·oj, la
          lingv·o hav·os unu form·on ĉe ĉiu·j uz·ant·aj ĝi·n ; nur en la unu
          dom·o, kiu star·is kontraŭ la loĝ·ej·o de la […] scienc·ul·o, est·is
          tre silent·e ; objekt·oj, kiu·j ne est·as esenc·e lig·it·aj inter si
          kaj ne prezent·as kun·e ia·n unu ide·on ; koncern·e la du kolon·ojn,
          la unu mar·on kaj la baz¹·aĵ·ojn ; unu+cel·a klopod·o.

   3.
          (ne·difin·a pronom·o)
          Kp {iu^2} : la pli jun·a […] est·is […] unu el la plej bel·aj
          knab·in·oj ; el ŝi·aj mult·aj infan·oj unu·j est·as bon·aj kaj ali·aj
          est·as mal·bon·aj ; ĉia per·fort·aĵ·o de unu·j regn·an·oj kontraŭ ali·aj
          rest·as ĉiam per·fort·aĵ·o ; unu·j objekt·oj ven·is en unu·jn man·ojn,
          ali·aj en ali·ajn man·ojn ; ili kur·is la unu·j post la ali·aj.

          Rim.: Mal·e ol la numeral⁽⁺⁾·o unu^1, la pronom·o unu hav·as regul·ajn
          fleksi¹·ojn plur⁴+nombr·e: unu·j, unu·jn; sed escept·e ĝi·a akuzativ·o
          unu+nombr·a kutim·e egal·as nominativ·on; kp: unu·jn mi renkont·is en
          London·o, ali·ajn en Pariz·o; sed: unu mi renkont·is en London·o,
          ali·an en Pariz·o; unu (t.e. unu·n) el vi·aj frat·oj las·u ĉe mi . Tiu
          escept·o est·as ŝuld·at·a al tio, ke oft·e mal·facil·as disting·i la
          pronom·on unu dis~de la numeral⁽⁺⁾·o; tamen sporad⁽⁺⁾·e (kvankam tre
          mal·oft·e) la logik¹·a form·o tamen aper·as, ankaŭ ĉe la bon·aj
          aŭtor·oj: la hom·o ricev·as ŝarĝ·ojn unu·n post ali·a ; Johan·o Paŭl·o
          la Du·a de·nov·e uz·is Esperant·on kiel unu·n el la plur⁴·aj lingv·oj de
          si·a tradici¹·a ben·o . An-tent·ind·as, ke en iu·j tia·j pronom·aj rol¹·oj
          pov·as aper·i ankaŭ ali·aj numeral⁽⁺⁾·oj: Mi mort-hak·is per sabr¹·o du,
          kaj du duel¹·e; || Unu·n mi ek·brul·ig·is en lign·a kaban²·o, || Kiam ni
          Koreliĉojn kun  invad³·istamen nurununorm²·e posed·as
          fleksi¹·ojn plur⁴+nombr·ajn, est·ant·e kutim·e difekt·a unu+nombr·e.

   4.
          (determin²·il·o)
          Du·on+difin·a determin²·il·o, esprim·ant·aspecif⁹·ec·on“ (termin·o
          lingv·o-scienc·a), t.e. ke tem·as pri person·o  objekt·o fiks¹·it·a,
          tut·e specif⁹·a, sed kies preciz·an ident¹·on oni ne sci·as  ne vol·as
          indik³·i; oft·e uz·at·a por en·konduk·i en rakont·on nov·an rol¹·ul·on 
          cirkonstanc·on: unu vidv-in·o hav·is du fi·lin·ojn (tem·as pri cert·a
          konkret²·a vidv-in·o; kp la plen·e ne·difin·it·anvidv-in·on kaj orf·on ne
          prem·u“, kiu cel·as ne iu·n specif⁹·an, sed ĉia·n ajn vidv-in·on); en
          unu tag·o, kiam ŝi est·is apud tiu font·o (kp la ĝeneral¹·e
          ne·difin·it·anen varm·eg·a tag·o mi am·as promen·i en arb·ar·o“).
          {cert·a^4} , {iu ^3}

          Rim. 1: Pli~part·o da lingv·oj kiu·j ne hav·as artikol·ojn (ekzempl·e
          la rus·a, Latin⁽⁺⁾·o, la suom⁽⁺⁾·a) normal¹·e mark·as specif⁹·ec·on, kaj
          normal¹·e ne mark·as la ne·difin·it·ec·on. Mal·e, la lingv·oj posed·ant·aj
          ne·difin·an artikol·on kutim·e konfuz·as tiu·jn du determin²·ojn; sekv·e,
          iu·j gramatik·oj kaj mult·aj okcident·aj esperant·ist·oj konsider·as
          tia·n uz·on de unumal·facil·e kompren·ebl·akaj evit·ind·a  arkaik³·a
          . Vd en PAG pridu·on+difin·a determin²·okaj en la stud¹·aĵ·o pri la
          artikol·o .

          Rim. 2: Ankaŭ en ĉi tiu signif·o oni evit·as la akuzativ·an form·on
          unu·n, kaj  la plur⁴+nombr·an form·on unu·j; anstataŭ·e oni prefer·as
          uz·i la sinonim¹·on {cert·a(j)(n)^4} .

unu·a

          Est·ant·a antaŭ ceter·aj sam+spec·aj objekt·oj.

        a)
                Laŭ la spac·o: la unu·a vic·o en la teatr·o; la unu·a ĉapitr·o
                de libr·o; loĝ·i sur la unu·a etaĝ·o.

        b)
                Laŭ la temp·o: unu·a ven·is, unu·a pren·is ; oni ne forges·as
                facil·e si·an unu·an am·on ; la sen·nub·a idili·o de […] ŝi·a unu·a
                jun·ec·o ; li la unu·a potenc·e sku·is la mond·on por ni·a ide·o.
                {fru·a}

        c)
                Laŭ la rang·o: li est·as la unu·a en si·a klas·o; tiel la
                last·aj est·os unu·aj kaj la unu·aj est·os last·aj .

unu·e

   1.
          En la unu·a lok·o; {antaŭ ĉio} ali·a, {prioritat⁽⁺⁾·e} : unu·e mi
          re·don·as al vi la mon·on, kiu·n vi prunt·is al mi; du·e mi dank·as vi·n
          por la prunt·o ; for·ir·u, unu·e pac·iĝ·u kun vi·a frat·o, kaj {post·e}
          ven·u kaj prezent·u vi·an ofer·on ; el·ig·u unu·e la trab·on el vi·a
          okul·o, kaj tiam vi klar·e vid·os, por el·tir·i la lign·er·et·on el la
          okul·o de vi·a frat·o ; la ĉef·a merit·o de frat·oj  est·as
          unu·e, ke ili sukces·is kolekt·i tiel grand·an nombr·on da fabel·oj,
          kaj du·e, ke ili efektiv·e kolekt·is ili·n ; kiu ven·is unu·e, muel·as
          pli fru·e .

   2.
          Unu·a+foj·e, unu·a+moment·e: pas·is jam ĝust·e tri×dek jar·oj de la
          moment·o, kiam Esperant·o unu·e aper·is antaŭ mal·grand·a rond·o da
          amik·oj ; kiam Fernand⁽⁺⁾·o ricev·is tiu·n leter·on, kiu est·is nek
          sub·skrib·it·a nek  manuskript¹·a, li unu·e mir·eg·is, ne kompren·ant·e
          ; fenomen¹·o, kiu unu·e ŝajn·is tut·e ne akord¹·ig·ebl·a kun ĉiu·j
          fiziologi¹·aj kaj natur·aj leĝ·oj .

unu·o

   1.
          Abstrakt¹·a kvant·o, konsider·at·a kiel la element¹·a nombr·o, kiu
          serv·as por form·i la ceter·ajn: la dek·o konsist·as el dek unu·oj;
          skrib·i cifer·on en la kolon·o de la unu·oj; ne estim·ant·e apart·ajn
          unu·ojn, ni neniam ven·os al grand·aj nombr·oj. {gut·o} , {n-uma
          prezent·o} .

   2.
          {Mezur-unu·o} : la Inter·naci·a Sistem·o de unu·oj; unu astronomi¹·a
          unu·o, kies simbol¹·o est·as au, est·as la averaĝ⁽⁺⁾·a distanc¹·o inter la
          Sun·o kaj la Ter·o ; temp-unu·o.

   3.
          {Neŭtr²·a element¹·o} rilat·e al multiplik⁸·e sign·at·a {operaci¹·o} .

          Rim.: Tiu·n termin·on sub·ten·as ne·rekt·e ankaŭ , kiu tamen konserv·as
          por ĝi la ne·matematik¹·an difin·on, trov·ebl·an jam en . Mult·aj ali·aj
          font·oj uz·as ĉi-senc·e nur neologism²·onunito“ (ekz-e ), kies
          avantaĝ⁸·on ni tamen ne kapabl·as vid·i.

unu·aĵ·o

          Kio est·as unu afer·o, {tut·aĵ·o} : la histori·o pri Babel⁽⁺⁾·o est·as
          kon·at·a: ek·aŭd·iĝ·is pli kaj pli da lingv·oj […] kaj la hom·ar·o, kiel
          kolektiv³·a unu·aĵ·o, paŝ·on post paŝ·o dis·iĝ·is ; la kosm⁸·a unu·aĵ·o .

unu·ec·o

   1.
          Ec·o de tio, kio est·as nur unu: la dogm·o pri la unu·ec·o de Di·o.

   2.
          Karakter·o de tio, kies ĉiu·j part·oj kun·lig·iĝ·as por konsist·ig·i nur
          unu tut·on: la unu·ec·o est·as la plej grav·a princip·o de inter·naci·a
          lingv·o; unu·ec·o don·as fort·ec·on ; roman¹·o, kiu hav·as unu·ec·on (
          {kompon¹·i} ); romp·i la ŝtat·an, naci·an unu·ec·on.

unu·ig·i

   (tr)

   1.
          Kun·ig·i plur⁴·ajn objekt·ojn en unu tut·on: la anim·o est·as unu·ig·it·a
          kun la korp·o; unu·ig·i la fort·ojn; ŝi unu·ig·is en si la ĉarm·on kaj
          la saĝ·on.

   2.
          Kun·ig·i per politik¹·a, religi·a, komerc·a  simil·a lig·o: la
          unu·ig·it·a reĝ-land·o de Grand·a Brit⁹·uj·o kaj Irland⁸·o; la unu·ig·it·aj
          ŝtat·oj de Nord·a Amerik⁸·o (Uson⁹·o); ni ĵur·is labor·i por re·unu·ig·i l'
          hom·ar·on . {kun·fand·i} , {kun·miks·i}

unu·iĝ·i

   (ntr)

   1.
          {Kun·iĝ·i} en unu tut·on: la oksigen·o unu·iĝ·as kun hidrogen·o por
          nask·i akv·on.

   2.
          Kun·iĝ·i per politik¹·a  simil·a lig·o: propon·i al ĉiu·j amik·oj de
          inter·popol·a just·ec·o unu·iĝ·i en apart·an grup·on ; la Poŝt·a unu·iĝ·o;
          tio al·konduk·os ebl·e al la unu·iĝ·o de la hom·ar·o . {akord¹·iĝ·i} ,
          {asoci¹·o} , {lig·o} , {societ·o}

unu·iĝ·o

   1.
          Kun·iĝ·o al unu tut·o: ni dis·iĝ·is en pac·o kaj am·o, sam·e ni
          renkont·os unu la ali·an antaŭ Di·o... […] ― ekzist·as do sur la
          ter·o tia·j poem¹·ojtia·j unu·iĝ·oj kaj re·memor·aĵ·oj... ; inter la
          esperant·ist·oj trov·iĝ·as person·oj, kiu·j […] rev·as, ke [Esperant·o]
          al·konduk·os ebl·e al unu·iĝ·o de la hom·ar·o ; slav⁽⁺⁾·o-fil·oj […] oni
          nom·is en Rus·uj·o la parti·an·ojn de l’ unu·iĝ·o de ĉiu·j slav⁽⁺⁾·aj
          popol·oj ; post dek~kvar jar·oj de sen·frukt·a unu·iĝ·o, ili·ajn
          dezir·ojn fin·e est·is real¹·ig·int·a la nask·o de fi·lin·o ; 
          fort·e pen·is imag·i ia·n ekstaz¹·on, kiu·n ŝi sent·os […] antaŭ la
          statu¹·et·o de la am·at·a di-in·o, kaj ĉe la pens·o pri baldaŭ·a unu·iĝ·o
          kun ŝi ; kio·n ŝi pens·as: […] la unu·iĝ·o de la anim·oj, el kio ŝi
          plu·e opini·is, ke laŭ tio la vort·oanim·osignif·as la seks·ajn
          organ¹·ojn .

   2.
          Kun·iĝ·o pro komun·a politik¹·a cel·o: arm·it·a unu·iĝ·o de nobel·ar·o ;
          Unu·iĝ·o de Instru·ist·oj organiz¹·is la unu·ajn oficial·ajn kurs¹·ojn de
          Esperant·o ; Unu·iĝ·o Inter·naci·a de Marionet¹·ist·oj ; oni propon·is la
          star·ig·on de Inter·naci·a Unu·iĝ·o de Esperant·ist·aj Societ·oj, kiel
          nur·a federaci¹·o, kun la CO kiel sid·ej·o . {asoci¹·o^1} , {lig·o^2} ,
          {societ·o^1}

unu·a~aĵ·o

          Unu·aj produkt·oj de ter·o  best·oj en la sezon·o: kiel unu·a~aĵ·on el
          vi·a past·o al·port·u ofer+don·e kuk·on .

unuaeco

          Unu·a rang·o: li ne pov·as don·i la unuaecon al la fil·o de la am·at·a
          .

unuaulo

          Hom·o el la unu·a rang·o: ve […] al la eminent·ul·oj de la unuauloj
          inter la naci·oj […] ! {elit⁽⁺⁾·o}

unu+aven·aĵ·o

          {Unu·a~aĵ·o} : far·u honor·on al la Etern·ul·o […] el la unu+aven·aĵ·o de
          ĉiu·j vi·aj rikolt·oj .

unu+hav·a

          (p.p. {ring·o} ) Posed·ant·a {unu·on} .

imaginar⁽⁺⁾·a unu·o

          La {kompleks⁽⁺⁾·o}  .

mal·unu·ec·o

          {Plur⁴·ec·o} , dis·ec·o, mal·sam·ec·o de konsist·o, de opini·oj...: unu·ec·o
          est·as fort·ec·o kaj mal·unu·ec·o est·as mal·fort·ec·o . {bunt⁽⁺⁾·ec·o^2} ,
          {heterogen⁽⁺⁾·ec·o} , {mal·konkord³·o}

mezur-unu·o

          Difin·it·a kvant·o elekt·it·a por taks·i per kompar·o sam+spec·ajn
          kvant·ojn, kalkul·ant·e, kiom+obl·e ili en·hav·as tiu·n kvant·on 
          frakci¹·on da ĝi: la metr·o est·as la universal·a mezur-unu·o de la
          long·o; bekerel⁽⁺⁾·o est·as la mezur-unu·o de radioaktiv⁽⁺⁾·ec·o .

   [list¹·o.gif] mezur-unu·oj

mon-unu·o

          {Mezur-unu·o} , serv·ant·a por kalkul·i {mon·o} n: komun·a mon-unu·o
          inter 12 el la land·oj, aparten·ant·aj al la komun·um·o ; la efik·oj
          de stabil⁹·a mon-unu·o je la ekonomi¹·a viv·o est·as okul+frap·aj ; ne
          ebl·us prezent·i la mon-unu·on stel·o sen mal·long·e skiz·i la histori·on
          de Universal·a Lig·ola Esperant·o-asoci¹·o, kiu lanĉ⁹·is ĝi·n .

   [list¹·o.gif] mon-unu·oj

mon·a sub·unu·o

          {Sub·unu·o} de {mon-unu·o} : sold²·o est·as mal·nov·a franc·a mon·a
          sub·unu·o.

pli ol unu

          {Plur⁴·aj} : pli ol unu vir·o for·las·is alt·an rang·on por vir·in·o .

sub·unu·o

          Ono de {mezur-unu·o} : centimetr¹·o est·as sub·unu·o de metr·o; metr·o
          est·as sub·unu·o de kilometr·o.

super·unu·o

          {Mezur-unu·o} , kiu est·as obl·o de la baz¹·a: kilometr·o est·as
          super·unu·o de metr·o.

unu la ali·an, unu al la ali·a

          Unu ag·ant·e  efik·ant·e al iu ali·a sam·e, kiel tiu al la unu·a;
          {reciprok·e} : ne mal·profit·ig·u unu la ali·an ; du knab·oj jam
          ĉirkaŭ·pren·as unu la ali·an ; ili dir·is unu al la ali·a: kial ni
          sid·as ĉi tie, ĝis ni mort·os ? ĉiu+minut·e oni pen·is korekt·i unu la
          ali·an ; apog·ant·e si·n reciprok·e unu al la ali·a . {inter si}

unu post la ali·a, unu post ali·a, unu post unu

          {Sin⁸+sekv·e} , {laŭ·vic·e} , unu·op·e laŭ la temp·o: fest·oj kaj bal·oj
          sekv·is unu post la ali·a ; tiu·j ĉi vort·oj est·is kre·at·aj unu post
          unu, laŭ la kresk·ant·a bezon·o .

   [artikol-versi⁹·o: 1.199 2024/01/10 07:24:46 ]
     __________________________________________________________________